Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki slavyan universiteti

Essenin yekun hissəsi, abzaslararası bağlılıq. Mövzunun ye-

kunlaşdırılması. 

Esselər üzrə praktik iş.  Vətən, ana, dostluq, yaradıcılıq, əx-

laq, mənəviyyat, yüksək insani keyfiyyətlər, ən çox sevilən və hör-

mət edilən varlıqlar mövzusunda yazı. Yazının mərhələlərinin nə-

zərə alınması. Səhvlərin təshihi. 

2.Akademik oxu. 

 

Oxunun əhəmiyyəti 

 

Oxu bilik əldə etmə, oxuyub düşünmə, oxuyub yaratma və 

oxuyub yaşatmağı öyrətmə vasitəsi kimi. 

Oxunun nitq və təfəkkürün infişafında rolu. 

Oxunun ideya-siyasi, mənəvi və estetik tərbiyədə yeri. 

 

Oxunun fizioloji əsasları 

 

Danışıq səsləri.Danışıq səslərinin yaranmasında danışıq üzvlə-

rinin rolu.Fizioloji və nitq nəfəsi.Oxuda nəfəsalma və nəfəsvermə-

nin düzgün növbələşməsi. 

Danışıq səslərinin təsnifi: sait və samit səslər.Heca və vurğu. 

 

Oxuda orfoepik normaların gözlənilməsi 

 

Azərbaycan dilinin fonetik hadisələri: səs uyuşması, səs 

fərqlənməsi, səsartımı, səsdüşümü, səsyerdəyişməsi. 

Ahəng qanunu. 

                          

Oxunun növləri 

 

       Səssiz və  səsli oxu.Səssiz oxunun özünəməxsusluğu, öyrənmə 

prosesində onun yeri. 

       Səsli oxunun səssiz oxudan fərqləndirən cəhətlər.Öyrənmədə 

səsli və səssiz oxunun vəhdəti. 

 

30

---

 

Oxuya verilən tələblər 

 

Oxunun düzgünlüyü. Oxuda ədəbi tələffüz qaydalarına əməl 

edilməsi, sözlərin aydın, səlis tələffüzü; oxuda vurğunun və durğu 

işarələrinin gözlənilməsi. 

Oxunun sürəti. Oxuda optimal sürət, optimal sürətin ifadə-

liliyi və şüurluluğu təmin etməsi. 

     Oxunun şüurluluğu. Oxunun başlıca keyfiyyəti olan şüur-

luluğun təmin edilməsində söz və cümlələrin, abzasların məna-

larının başa düşülməsi. Mətndə  əsas məzmunun müəyyənləşdiril-

məsi, oxunmuş  mətnin məzmununun bütovlükdə düzgün qavranıl-

ması və nağıl edilməsi. 

Oxunun ifadəliliyi.  Səsin avazlılığı, diksiya, sözlərin aydın, 

dəqiq tələffüzü. Oxuda ədəbi tələffüz normalarının, intonasiyanın, 

vurğunun ( fraza, məntiqi və emfotik vurğu), qrammatik, məntiqi və 

psixoloji fasilənin, ritmin, tembrin gözlənilməsi. 

  

Oxu üzrə praktik iş 

 

Müxtəlif janrdan olan bədii  əsərlərin (hekayənin, nağılın, 

təmsilin, şeirin) ifadəli oxusu. 

Elmi-kütləvi mətnlərin oxusu. 

Dialoq üzrə iş. 

 

3. Akademik yazı və oxuda üslub 

problemi 

 

Fərdi və funksional üslub.Üslubun xüsusi və ümumi cəhətlər  

baxımından xarakteristikası. 

Funsional üslublar: 

Bədii üslub. Bədii üslubda obrazlılıq. Bədii üslubun nəzm və 

nəsr variantları. Bədii üslub üzrə praktik iş: müxtəlif janrdakı bədii 

nümunələrin oxunması.  

 

31

---

Elmi üslub. Elmi üslubun janrları: monoqrafiya, dərslik, dərs 

vəsaiti, elmi məqalə, tezis, elmi rəy. Elmi məqalə, tezis və elmi 

rəylə bağlı praktik iş.Tələbələrin kurs işlərinə rəy hazırlamaq. 

Publisistik üslub. Publisistik üslubun növləri: qəzet və jurnal 

üslubu (məqalə, feyleton, oçerk, reportaj, intervü),ekran-efir üslubu. 

Publisistik  üslubla bağlı praktik iş: tələbələrin məqalə yazmaları, 

publisistik üslubdakı materialların oxusu. 

Rəsmi-kargüzarlıq üslubu. Rəsmi-kargüzarlıq üslubunun sə-

nəd növləri: qanun, fərman, qətnamə, viza, ittihamnamə, nota, təli-

mat, protest, etimadnamə, anons. Tələbələr üçün praktik əhəmiyyəti 

olan rəsmi-kargüzarlıq sənədləri (akt, arayış, annotasiya, bildiriş 

(elan), ərizə, protokol, protokoldan çıxarış, stenoqramma, müqavilə, 

etibarnamə, vəkalətnamə, hesabat, izahat, xasiyyətnamə, məlumat, 

təqdimat, tələbnamə, təliqə, töhmət, təşəkkür,avtobioqrafiya, zəma-

nət, bəyanat, vəsatət,qərar, xəbərdarlıq, əmr, sərəncam) üzrə iş. 

Tələbələrin arayış, akt, bildiriş,  ərizə, protokol, hesabat, iza-

hat, töhmət, təşəkkür, avtobioqrafiya, qərar, əmr yazmaları və oxu-

maları üzrə praktik iş.  

Natiqlik üslubu. Azərbaycan dilinin nitq etiketləri: müraciət, 

salamlaşma, üzrxahlıq, təşəkkür etmə. Natiqlik üslubunun növləri: 

çıxış, məruzə, mühazirə. 

    Natiqlik üslubu üzrə praktik iş: tələbələrin çıxış, məruzə və mü-

hazirə mətnlərini hazırlamaları və onların oxusu. 

Məişət üslubu. Ailə - məişət sferasında olan ünsiyyət tərzi. 

Məişət üslubu ilə tanışlıq, bu üslubla bağlı  praktik iş. 

Epistolyar üslub. Epistolyar üslubun növləri: məktublar (in-

tim–məişət məktubları,  ədəbi məktublar, rəsmi-işgüzar məktublar, 

açıq məktublar), nəsihətnamə, dəvətnamə, çağırış vərəqəsi. 

Epistolyar üslub nümunələri üzrə praktik iş: məktubların 

yazılması və oxunması. 

 

 

32

---

“Akademik yazı və oxu” proqramı üzrə  

təqvim planı (120 saat) 

 

 

Həftələr Tarix

Saatların 

miqdarı 

Məşğələlərin  mövzusu 

 

Qeyd 

  2 

“Akademik yazı və oxu” 

praktik fənn kimi 

 

  2 

Akademik yazı. Orfoqrafiya 

təlimində savadlı yazı 

problemi. 

 

  2 

Azərbaycan dili 

orfoqrafiyasının prinsipləri. 

 

  2 

Sadə yazı vərdişlərini 

formalaşdıran iş növləri. 

Əzbər,yaddaş üzrə yazılar. 

 

  2 

Fikrin sərbəst yazılı ifadəsinin 

mərhələləri: 

giriş, əsas və yekun hissə. 

 

  2 

Yaradıcı yazılar.Yaradıcı 

yazıda janrlar. Nəqletmə yazı 

növü. 

 

  2 

Təsviri yazı növü. 

 

  2 

İnformativ yazı növü. 

 

  2 

Sərbəst mövzulu yazı növü- 

esse. Essenin planının tərtibi. 

 

  2 

Esse yazılarda mövzunun 

əhatəliliyi, ardıcıllıq və 

məntiqiliyin gözlənilməsi. 

 

  2 

Esselərlə praktik iş. Ana, vətən, 

dostluq, ailə mövzusunda esse. 

 

  

2 

Səhvlərin təshihi üzərində iş. 

 

  2 

Esselərlə praktik iş. Əxlaq, 

mənəviyyat, yüksək insani 

keyfiyyətlər, qəhrəmanlıq 

mövzusunda esse. 

 

 

33

---