Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Pulun  

diktaturası 

 

 

428 

c

əyə  keçmək üçün tədbirlər görülməsini tələb edirdi. Halbuki 

bunu etm

ək mümkün olmadı. Nəticədə böhran qaçılmaz oldu. 

2.

 

Müasir iqtisadi inkişafın fundamental, sistem problemləri. 

Son iki onillik 

ərzində  biznesin məqsədli  funksiyası  ciddi 

sur

ətdə dəyişmişdir. Kapitallaşma səviyyəsinin artırılması korpo-

rasiyaların inkişafının mühüm məqsədinə çevrilmişdir. Bu elə bir 

s

əviyyəyə çatmışdır ki, maksimum kapitallaşma ilə sosial iqtisadi 

t

ərəqqinin real vəziyyəti, yəni  əmək məhsuldarlığının  artması 

arasında ziddiyyət yaranmışdır. Nəticədə şirkətlərin real gücü ilə, 

onların  kapitallaşmasının  artması  arasında  kəskin fərq  əmələ 

g

əlmişdir.  İri  sənaye müəssisələrinin tərkibində  qeyri-səmərəli 

köhn

ə istehsallar saxlanmışdır. Bu da böhrana səbəb olmuşdur.

1

        

Fikrimizc

ə,  baş  verən iqtisadi böhranın  fundamental 

sistem s

əviyyəli səbəbinə bütövlükdə bazar iqtisadiyyatının 

qeyri-s

əmərəli bir sistem olduğunu da göstərmək lazımdır. 

Dövl

ətin müxtəlif, zaman-zaman dəyişdirilən və təkmilləşdi-

ril

ən tənzimləmə tədbirlərinə baxmayaraq müasir bazar iq-

tisadiyyatında öz nəticələrinə görə daha miqyaslı itkilərə sə-

b

əb olan böhranlar baş verir. 

3.

 

Böhranın üçüncü səbəbi kimi, ölkədən asılı olan spesifik 

c

əhətlər göstərilir.   

M

əsələn, Rusiyanın timsalında belə bir səbəb kimi iqtisa-

diy

yatın və ixracın qeyri-səmərəli (səmərəli olmayan) strukturu 

göst

ərilir.  İxracda  xammal  və  investisiya xarakterli əmtəələrin 

üs

tün  olması  ölkənin tədiyyə  balansını  tsiklik  xarakterli  tərəd-

düdl

ərdən asılı vəziyyətdə qoyur, bu da partnyor ölkələrdən böh-

ran  hallarının  ixracatlı  ölkələrə  asanlıqla  daxil  olmasına  imkan 

(şərait) yaradır. 

                                                 

1

 

Qeyd:  Şirkətlər öz səhmlərini sataraq kifayət qədər kapitallar toplayırlar. 

Lakin  bu  kapitallar  vaxtlı-vaxtında  texnikanın,  texnologiyanın  dəyişdiril-

m

əsinə, istehsalın inkişafına yönəldilmir. Halbuki səhmdarlar vaxtaşırı olaraq 

dividend t

ələb edirlər. Nəticədə iri şirkətlər üçün heç də uğurlu olmayan anlar 

başlayır.  

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

429 

Bu cür m

ənzərəni Azərbaycan üçün də xarakterik saymaq 

olar. Dem

əli, böhrandan çıxmaq üçün mühüm bir tədbir kimi 

iqtisadiyyatı  strukturca  təkmilləşdirmək və  şaxələnmiş  iq-

tisadiyyat yaratmaqdan ibar

ət olmalıdır. 

V.Mau eyni zamanda müxt

əlif ölkələrdə  həyata keçirilən 

antiböhran t

ədbirlərinə  də  diqqət  yetirmişdir.  Onun  ölkələr üzrə 

apar

dığı ümumiləşdirmələr əsasında antiböhran siyasətinin 4 sfe-

rada h

əyata keçirilməsi aşkar edilmişdir: 

1. Bank sisteminin t

əhlükədən xilas edilməsi. Bu tədbirlərə aiddir: 

a)

 

bankların  rekapitallaşdırılması  (Amerika,  Avstriya,  Belçika, 

Al

maniya, Yunanıstan, İspaniya, İtaliya, Kipr, Lüksemburq, Portu-

qaliya, Finlandiya, Macarıstan, Danimarka, İsveçrə, Honkonq, Qə-

t

ər, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Səudiyyə Ərəbistanı, Qazaxıstan); 

b)

 

stabill

əşdirici  kreditlərin verilməsi  (ABŞ,  Avropa  İttifaqı, 

Fran

sa, İspaniya, İtaliya, İsveç, Norveç, B.Britaniya, Macarıstan); 

c)

 

bank sisteminin yenid

ən qurulması üzrə tədbirlər – bankla-

rın birləşdirilməsi və ya milliləşdirilməsi (Belçika, Niderland, Por-

tuqaliya, İslandiya, İsveç, B.Britaniya, İrlandiya); 

ç)  faiz d

ərəcələrinin hətta sıfır dərəcəyə qədər aşağı salınması; 

d)

 

fiziki şəxslərin banklardakı əməliyyatları üzrə təminatların, 

h

ətta 100%-ə qədər artırılması; 

e)

 

bankların balansının hətta dövlət təminatı yolu ilə qaydaya 

sa

lınması (ABŞ, Kanada, Almaniya, İspaniya, İtaliya, B.Britaniya, 

Danimarka, İsveç, İsveçrə, Yaponiya, Koreya və Avstraliya). 

  2. Pul-kredit siyas

əti. 

Burada antiinflyasiya siyas

ətindən  stimullaşdırıcı  siyasətə 

keçid  müşahidə  olunur. Bu siyasətin məqsədi iqtisadi  artımı  sti-

mullaşdırmaqdan  və  daha  çox  kredit  resursları  əldə  etməkdən 

ibar

ətdir. Həmçinin burada deflyasiyaya yol  vermək, daxili ba-

zarda faiz d

ərəcələri vasitəsilə stabilləşdirmə nəzərdə tutulur: 

a)

 

deflyasiya t

əhlükəsinə  qarşı  faiz  dərəcələrinin  azaldılması 

bu ölk

ələrdə həyata keçirilmişdir (ABŞ, Kanada, Avropa İttifaqı, 

İsveçrə, Norveç, Danimarka, B.Britaniya, Avstraliya, Yaponiya, 

Çin, Hindistan, Vyetnam) ; 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

430 

b)

 

b

əzi ölkələrdə faiz dərəcələrinin artırılması (Macarıstan, İs-

landiya, Belarusiya, Rusiya); 

c)

 

milli  valyutanın  məzənnəsinin  aşağı  salınması  (İslandiya, 

Ma

carıstan, Polşa, Vyetnam, Koreya, Braziliya, Meksika, Ukray-

na, Belarusiya); 

ç)  ehtiyat  normasının  aşağı  salınması  (Çin,  Braziliya,  Bolqa-

rıstan); 

d)

 

iqtisadiyyatın  kreditləşdirilməsinin yeni alətlərinin üzə  çıxa-

rılması, hətta Mərkəzi Bankın Dövlət Büdcəsindən maliyyələşdiril-

m

əsi.   

3. Real sektorun müdafi

ə olunması (tələbin stimullaşdırılması). 

Burada daxili m

əşğulluğu təmin edən və daxili tələbə yönəl-

dilmiş sahələrin müdafiə olunması nəzərdə tutulur.  

Bu t

ədbirlərə aşağıdakılar aiddir: 

a)

 

ayrı-ayrı  sahələrin müdafiə  olunması:  maşınqayırma  (ABŞ, 

Kanada,  Fransa,  İsveç,  Çin);  yeni  energetika  və  enerji təchizatı 

(ABŞ,  Fransa,  İsveçrə); nəqliyyat infrastrukturu (Kanada, Fransa, 

Çin,  Honkonq,  Qazaxıstan,  İtaliya,  İsveçrə, Tayvan); mənzil 

tikintisi (Kanada, B.Britaniya, Çin, Argentina, Qa

zaxıstan, Koreya); 

aerokosmik,  dağ-mədən,  meşə  sənayesi (Kanada); innovasiya 

texnologiyası  (Çin,  Qazaxıstan);  aqrar-sənaye kompleksi (Çin, 

Qazaxıstan); ixrac (Çin); aviaşirkətlər (Argentina); 

b)

 

vergil

ərin azaldılması (Almaniya, Fransa, İsveçrə, Yaponi-

ya, Çin, Hindistan, Tayvan, Argentina, Ukrayna); 

c)

 

vergil

ərin artırılması (Litva); 

ç)  kiçik v

ə orta biznesin müdafiə olunması (Almaniya, Yuna-

nıstan,  İtaliya,  B.Britaniya,  Yaponiya,  Çin,  Qazaxıstan,  Maca-

rıstan); 

d)

 

xüsusi büdc

ə  fondlarının  yaradılması  (Fransa, Braziliya, 

Honkonq, Küveyt) ; 

e)

 

dövl

ət borcunun artırılması (Almaniya, Fransa, Norveç, Ya-

poniya). 

4.

 

Əhalinin müdafiə olunması. 

Bu t

ədbirlər  əhalinin  banklardan  qaçmasının  qarşısını 

almağa və əmanətləri stimullaşdırmağa yönəldilir: 

---