Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ

Pulun  

diktaturası 

 

 

434 

Az

ərbaycan üçün Rusiyanın böhran dərsləri onun əməkdaş-

lıq etdiyi, qonşuluq etdiyi bir ölkə kimi mühüm əhəmiyyət kəsb 

edir. Xüsus

ən valyuta münasibətləri baxımından ölkəmizin qonşu 

ölk

ələrdə  baş  verən hadisələrə  reaksiyası,  onun  doğurduğu 

n

əticələr müsbət qarşılanmalıdır. 

Az

ərbaycan ticarət balansında (həm idxal, həm də ixrac üz-

r

ə) uzaq xaric və MDB dövlətləri ilə əmtəə mübadiləsində nisbət-

l

ərin dəyişməsi bu böhrandan çıxışı nisbətən asanlaşdıran bir ha-

dis

ə hesab oluna bilər. 

M

əsələ ondadır ki, böhran nəticəsində respublikanın xarici 

əmtəə dövriyyəsində yüksək artım sürətlə özünə yer etmiş, uzaq 

xaric v

ə  Amerika ölkələrinə  əvvəlki maraq qismən  azalmışdır. 

Halbuki, MDB ölk

ələri ilə əlaqələr demək olar ki, dəyişməmişdir. 

Rusiyadakı böhranın fərqləndirici əlamətlərindən Rusiya iq-

t

isadçı alimlərinin gəldikləri nəticə odur ki, bu böhran milli təsər-

rüfatın dərin disproporsiyalarını həm aşkar etmiş, həm də onları 

t

əkmilləşdirmişdir

1

.   

Rusiya  iqtisadçılarının  fikirlərinə  və  iqtisadiyyatlarının 

qism

ən təhlilinə geniş yer verilməsində bir reallığa söykənirik. 

Bel

ə ki, biz tarixən qonşu ölkə ilə daim iqtisadi münasibətlər-

d

ə  olmuşuq.  Bu  nöqteyi-nəzərdən  iqtisadiyyatlarımız  yaxın-

dır. Qərb dünyasına isə son illərdə daxil olmuşuq. Bu ölkələ-

rin iqtisad

çı  alimlərinin düşüncə  tərzi ilə,  iqtisadiyyatlarının 

real inki

şaf səviyyəsi ilə özümüzü müqayisə edərkən real nəti-

c

ələrə gəlmək bir qədər çətin olur. Baxmayaraq ki, biz bunu 

çox arzula

yırıq. Artıq reallığı görmək və onu təhlil edib nəti-

c

ələr çıxarmaq vaxtıdır.   

Tarix ibr

ət dərslərindən ibarətdir. Ayrı-ayrı ölkələrin böhran 

v

ə ondan çıxmaq təcrübəsindən gətirilən misallar gələcək böhran 

hallarında  daha  optimal  mövqe  tutmağa,  böhranın  neqativ 

n

əticələrini aradan qaldırmağa imkan verəcək.               

                                                 

1

 Bax: 

«Вопросы экономики», журнал. 2009, №2, c. 24. 

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

435 

N

əticə  

 

1. 

İqtisad elminin (ekonomiksin) həll etmədiyi problemlər 

bu elmin yarandığı vaxtdan etibarən, nəinki azalıb, əksinə artıb, 

yeni probleml

ər üzə çıxıb. Qloballaşmanın təzadları, milli iqtisa-

diy

yatların  rəqabətqabiliyyətliliyi, gəlirlərin kəskin diferensia-

siya

sı, onun mənfi nəticələri, spesifik cəhətləri olan müasir ma-

liyy

ə böhranı və onun aradan qaldırılması, böyük iqtisadi birlik-

l

ərin mənfi effektləri iqtisad elminin müasir problemləri sırasın-

da

dır. 

2. Siyas

ət mürəkkəb elmi məsələdir. Ona populist və emo-

sional yanaşmaq olmaz. Siyasət və siyasətçilərin rolu, dövlət və 

ba

zarın nisbəti, tamamilə yeni iqtisadi sistem, yoxsa bazar iqtisa-

diy

yatının modernizasiyası, səbəbiyyət, yoxsa qeyri-səlis məntiq 

v

ə s. bu kimi çoxlu sualların hələ mükəmməl cavabı yoxdur. 

3

. İqtisadi azadlıq və demokratiya inkişaf üçün əsas şərt-

l

ərdən biri olduğu halda o hələ də əlçatmaz arzu kimi görünür. 

4. Enerji t

əkcə Azərbaycan və nefti olan ölkələr üçün de-

yil, ümumiyy

ətlə strateji maraqdır. Bütün məsələlərə bu maraq 

müst

əvisindən  baxılır.  Enerji  və  ümumiyyətlə  təbii sərvətlərə 

söyk

ənən ölkələr dərk etməlidirlər ki, bu nə  zamansa tükənə-

c

ək. Ona görə də bir çox problemləri (o cümlədən, ərazi bütöv-

lüyü probleml

ərini) Azərbaycanın  mövcud  enerji  imkanlarına 

əsaslanıb vaxtında həll etmək şansları bir an belə unudulmama-

lıdır. Bu əlverişli məqamdan dövlət, hökumət, sahibkarlar, ziya-

lılar, adi adamlar tam gücləri ilə istifadə etməlidirlər. 

5.  Dünyada b

aş  verən demoqrafik proseslər,  əhalinin  yaş, 

cins, milli t

ərkibinin dinamikası, ailə münasibətlərindəki yeni me-

yill

ər dərin planetar düşüncəyə ehtiyac yaradır. Nə etməli ? sualını 

ak

tuallaşdırır. Əhalinin artması, azalması, cinslərarası nisbətin də-

yişməsi, bəzi millətlərin yer üzərindən silinmə qorxusu, nə vaxtsa 

qa

dın cinsindən ibarət olan axırıncı adamın erasının başa çatması 

bu prosesl

ərin dərin tənzimlənməsinə ehtiyac  yaradır.  Belə  tən-

---

Pulun  

diktaturası 

 

 

436 

ziml

ənmənin gecikdirilməsi bu proseslərin mənfi təzahürlərinin 

artmasına səbəb ola bilər. 

6. 

Rüşvət və korrupsiya ilə dövlətçilik arasında tərs asılılıq 

mövcuddur. Bir ölk

ədə rüşvət və korrupsiya geniş yayılıbsa, ora-

da dövl

ətçilik zəifdir və ya əksinə. 

7. 

Əməkhaqları və ümumiyyətlə, gəlirlərin arasında kəs-

kin f

ərqlərin aradan qaldırılması sosial ədalət yaratmaqla bəra-

b

ər bir çox neqativ halların da (məsələn, korrupsiyanın) aradan 

qal

dırılmasına şərait yarada bilər. Çünki, rüşvət və korrupsiya 

böyük g

əlirlərin az bir qismin əlində cəmləşməsindən pöhrələ-

nir. N

ə qədər ki, siyasi hakimiyyət və iqtisadi hakimiyyət bir-

bi

rini tamamlayır, rüşvət və korrupsiya ilə mübarizə böyük sə-

m

ərə  verə  bilməz. Ancaq mükəmməl hüquqi dövlət qurmaqla 

buna nail olmaq mümkündür. 

8. Ölk

ədə istinad kapitalı yaratmaq üçün şübhəsiz neft iq-

ti

sadiyyatı vacibdir. Lakin dünya təcrübəsi göstərir ki, bu hələ 

r

əqabətqabiliyyətli milli iqtisadiyyat deyil. Həm də uzun müdd-

ət üçün sabit, dinamik iqtisadi inkişafa təminat vermir. Ölkə iq-

ti

sadiyyatında geniş miqyasda modernləşmə, şaxəli iqtisadiyyat 

qu

ruluculuğu, neftdən asılılığın azaldılması vacibdir. 

 9. 

İqtisadi  böhran  iqtisadi  sistem  hadisəsidir. Lakin, bu 

onun konkret s

əbəblərindən asılı olmayaraq bazar iqtisadiyyatı-

nın ideal təsərrüfatçılıq mexanizmlərini hərəkətə gətirilməməsin-

d

ən xəbər verir. İqtisad elmi bazar mexanizminin yeni imkanları-

nı aşkar edə bilərsə, ümumiyyətlə, belə imkanlar varsa böhran-

lardan minimum z

ərərlə çıxmaq mümkündür. Əks halda iqtisa-

diy

yatın  miqyası  genişləndikcə  baş  verən  böhranların  da  mənfi 

n

əticələri daha çox olacaqdır. Böhranların təsadüfi, subyektiv ha-

dis

ələrlə izah olunması onlara müvəqqəti, keçici bir hal kimi ba-

xılması deməkdir. Belə baxış qeyri-elmi, qeyri obyektiv, səmə-

r

əsiz bir baxışdır. 

10.  C

əmiyyət, iqtisadi hadisələr getdikcə  mürəkkəblə-

şir. Ona görə də onsuz da mürəkkəb təbiətə malik pul yeni 

ziddiyy

ətlər, müəmmalar, izahı heç bir nəzəri modelə yerləş-

---