Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti
Yüklə 476,43 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 7. İstehlak mallarının keyfiyyət səviyyəsinin və çeşidinin proqnozlaşdırılması
41 Müzakirəyə qədər və ondan sonra qiymətləndirmə arasında fərqin yaranmasının iki səbəbi ola bilər, ya müzakirə prosesində əvvəl nəzərə alınmayan yeni informasiya əldə edilmişdir, ya da ekspert qrupun təsirinə məruz qalmışdır. Birinci hal müsbət haldır, ikinci isə arzuolunmazdır və qeyri-obyektiv qiymətləndirməyə gətirib çıxarır. Ekspertlərin verdikləri qiymətlərdəki fərqin əsl səbəbini müəyyənləşdirmək üçün konformluq ölçüsünün təyin edilməsi təklif olunur [8]. Ekspert üsulu ilə istehlak mallarının keyfiyyətinin qiymətləndirməsi metodu xüsusilə o hallar üçün müvəffəqiyyətlə tətbiq oluna bilər ki, məmulatın tək-tək texniki-iqtisadi göstəricilərinə görə onun istehlak xassələri haqda tam fikir söyləmək mümkün olmur. Yuxarıda istehlak mallarının keyfiyyətinin ekspert qiymətləndirməsinin əsas mərhələləri və xüsusiyyətləri şərh edilmişdir, lakin belə “tam” qiymətləndirmə nadir hallarda tətbiq edilir. Daha çox etibarlı nəticələri təmin edəcək qədər məhdudlaşdırılmış qiymətləndirmədən istifadə olunur.
Yeni istehlak malları yaradılarkən onun keyfiyyət göstəricilərinin optimallaşdırılması üçün əvvəlcə məmulatın keyfiyyət səviyyəsini xarakterizə edən kompleks göstəricini proqnozlaşdırırlar. Bundan sonra, keyfiyyətin kompleks baza göstəriciləri işlənib hazırlanır. Yalnız bunlardan sonra müvafiq keyfiyyət səviyyəli yeni məmulatın konstruksiyasının və hazırlanma texnologiyasının işlənib hazırlanmasına başlayırlar. İstehlak mallarının keyfiyyət səviyyəsinin proqnozlaşdırılması keyfiyyət haqqında keçmiş vaxt intervalında alınmış məlumatların təhlilinə əsaslanaraq gələcək dövr üçün (perspektiv) keyfiyyət göstəricilərinin mümkün qiymətlərinin təyinidir. Başqa sözlə, məhsulun keyfiyyətinin proqnozlaşdırılması keyfiyyəti xarakterizə edən ümumi göstəricilərin zamana görə dinamikası və ehtimal olunan qiymətidir.
42 Keyfiyyətin proqnozlaşdırılmasının əsas metodiki üsulları tədqiqat və normativ proqnozlaşdırma üsullarıdır [4]. Tədqiqat (və ya axtarış) proqnozlaşdırılması əldə olunan potensial imkanlara əsaslanır. O, eynitipli məmulatın keyfiyyət göstəricilərinin zamana görə dəyişməsinin mövcud qaydalarının təhlilini tələb edir. Tədqiqat proqnozunun məqsədi proqnozlaşdırılan keyfiyyət göstəriciləri haqqında əldə edilmiş məlumatlara əsaslanaraq keyfiyyətin alternativ qiymətinin təyin edilməsindən ibarətdir. Normativ proqnozlaşdırmada məqsəd hazırda və gələcəkdə baş verə biləcək (gözlənilən) məsələləri həll etməkdir. O, həll olunacaq məsələnin məqsəd və vəzifəsinin formalaşmasına imkan yaradır. Normativ proqnozlaşdırmada keyfiyyət göstəricilərinin normativ bazaya malik olması vacibdir. Belə normativ göstəricilər standartların müvafiq tələblərinə, texniki şərtlərə və digər normativ-texniki sənədlərə əsaslanır. Elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərini əks etdirən normativlərin qəbulu və istehsal imkanlarının nəzərə alınması perspektivdə mümkün olan keyfiyyət səviyyəsini proqnozlaşdırmağa imkan yaradır. Tədqiqi və normativ proqnozlaşdırma aşağıdakı əsas metodlarla həyata keçirilir: 1) ekstrapolyasiya; 2) çoxfaktorlu proqnozlaşdırma; 3) ekspert; 4) qarışıq. Ekstrapolyasiya dedikdə ümumi mənada müşahidə sahəsindən və kənardan alınmış məlumatların yayılma proseduru başa düşülür. Ekstrapolyasiya metodu proqnozlaşdırılma dövrü üçün müəyyən olunmuş əlavə məlumatlardan ibarətdir. Deməli, ekstrapolyasiya metodu prosesin gələcək inkişaf tendensiyasının (qanunauyğunluqların) toplanıb saxlanması hipotezinə əsaslanır. Ekstrapolyasiya metodu ilə proqnoz qiymətin təyini üçün baza dövrünün məlumatları əsasında alınmış y = f (t) tənliyində vaxta müvafiq qiymətlər verməklə funksiyanın axtarılan (proqnoz) qiymətini tapırlar. 43 Proqnozlaşdırılan keyfiyyət göstəricilərinin zamandan asılılığının tapılması üçün bu asılılığı təsvir edən riyazi tənliyin tipi təyin olunmalıdır. Bu asılılıqlar xətti, parabolik, hiperbolik, üstlu, loqarifmik və s. ola bilər [4]. Funksiyanın dəyişmə xarakterini əks etdirən tənliyin müəyyən olunması vahid arqument üzrə prosesin modelləşdirilməsidir. Bu nisbətən sadədir. Çoxfaktorlu proqnozlaşdırma metodu ekstrapolyasiya metodundan ancaq onunla fərqlənir ki, burada çoxfaktorlu təhlildən istifadə edilir. Çoxfaktorlu proqnozlaşdırma metodundan istifadənin zəruriliyi axtarılan kompleks (ümumi) keyfiyyət göstəricisinin bir çox amillərdən (məsələn, fərdi göstəricilərdən) asılı olduğu hallarda meydana çıxır. Çoxfaktorlu reqressiya modelinin istifadəsi əsasında çoxfaktorlu proqnozlaşdırmanın ümumi struktur sxemi aşağıdakı əsas mərhələlərdən ibarətdir: • öyrənilən göstəricilərə təsir edən ümumi faktorların təyini, yaxud onların daha mühümlərinin seçilməsi; • əlamətlər (keyfiyyətin səviyyə göstəriciləri) arasındakı əlaqə və onların amillərə təsir formasının müəyyən edilməsi, hər amilin mənasını əks etdirən əmsalların ədədi qiymətinin təyin edilməsi; • bütün nəzəri və praktiki məhdudiyyətləri nəzərə almaqla reqressiya analizi əsasında çoxfaktorlu reqressiya modelinin yekun variantının alınması; • aydınlaşdırılan amillərin qarşılıqlı əlaqəsi və əlamətin ekstrapolyasiyası, yəni keyfiyyət səviyyəsinin yüksəldilməsinin seçilən amillərin dinamikliyindən asılı olaraq proqnozlaşdırılması. Keyfiyyətin çoxfaktorlu reqressiya modelinin qurulması müxtəlif formada olur. Ekspert proqnozu metodundan da tez-tez istifadə olunur, lakin burada əlavə olaraq patent materialları və elmi-texniki informasiyalar da təhlil edilir. Proqnozlaşdırmanın ekspert metodu əsasən istehlak mallarının keyfiyyət səviyyəsi göstəricilərinin perspektiv qiymətini və elmin, texnikanın təkamül xarakterli inkişafında məhsulun keyfiyyət məsələsini həll etməyə imkan verir. İstehlak mallarının keyfiyyət səviyyəsinin və məmulata tələbatın dəyişmə tsiklinin, istehsal və istehlak həcminin təhlili əsasında məməmulatın keyfiyyətinin Yüklə 476,43 Kb. Dostları ilə paylaş:
|