Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal
Yüklə 4,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJİ TƏHLİL
- Ключевые слова
- Elnur ASLANOV
- Xronopolitoloji baxış nəzəri politologiyanın yeni istiqamətidir
- STRATEJİ TƏHLİL 41
- Xronopolitologiya nəzəri politologiyanın yeni istiqaməti olub, siyasi tarixin və reallığın zaman ölçüsünün (temporal aspektinin) tədqiqi
STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014 38 Say 7-8 • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 39 Açar sözlər: modernləşmə, xronopolitoloji yanaşma, siyasi modernləşmə, siyasi zaman, inkişaf modelləri, postmodern nəzəriyyə Key words: modernisation, chronopolitical approach, political modernization, political time, development models, postmodern theory Ключевые слова: модернизация, хронополитический подход, полити- ческая модернизация, политическое время, модели развития, постмо- дернистская теория Siyasi modernləşmə proseslərinə xronopolitoloji baxış - yeni analitik metod kimi Elnur ASLANOV siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru e_aslanov@pa.gov.az STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014 40 Giriş Tarixi zaman, siyasi transformasiyalar və inkişaf prosesləri bir-biri ilə sıx bağ- lı olan fenomenlərdir. Siyasi sistemlər konkret məkanlarda fəaliyyət göstərir və burada müxtəlif məzmunlu təkamül və dəyişikliklər konkret zaman müddətində baş verir. Daha bir mühüm məqam ondan ibarətdir ki, dövlətçilik tarixində za- manın gedişini dəyişə bilən, onun yeni tarixini yaradan lider şəxsiyyətlər bu- rada həlledici rol oynayır. Hər bir dövlət dünya tarixindəki tutduğu yerinə görə öz tarixi liderlərinə borcludur [1]. Siyasi dinamikanın təhlilində zaman aspektinin önə çəkildiyi yeni nəzəri ya- naşma - xronopolitoloji baxış son dövrlərdə formalaşmağa başlasa da, hazırda tədqiqatçıların diqqətini cəlb etməkdə və geniş yayılmaqdadır. Siyasi tarixin tədqiqinə xronopolitoloji baxış dünya ictimai-siyasi fikrində mövcud olan təsəvvürlər zəminində yaranmışdır. Onun politolioji elmin yeni istiqaməti kimi status qazanması və artıq özünü təsdiq etməsi qlobal miq- yasda baş verən siyasi transformasiyaların təhlilində yeni mövqe və baxış bucağını aşkarlamasında siyasi biliklərin diferensiasiyası və inteqrasiyası ilə şərtlənmişdir. Bu və ya başqa səviyyədə qlobal və milli siyasi tarixin dinamika- sında həm ümumi, həm də birmənalı olmayan fərqli meyillər baş verir ki, bu- nun da başlıca səbəbi kimi qloballaşma dövrü çıxış edir. Müasir dünya və kon- kret dövlətlərin siyasətini tədqiq edərkən, baş verən dəyişikliklərin mahiyyət və perspektivlərinin dərk edilməsi mərkəzi yerdə durur. Ötən əsrin sonlarından başlayan qlobal dəyişikliklərin müəyyən mənada “posttransformasion” dün- ya düzəninə istiqamət alması yeni siyasi reallığı formalaşdırmışdır. Bu da öz növbəsində proseslərə yeni baxışların tətbiq edilməsini şərtləndirmişdir. Xronopolitoloji baxış nəzəri politologiyanın yeni istiqamətidir Xronopolitologiya nəzəri politologiyanın yeni istiqaməti olub, siyasi tari- xin və reallığın zaman ölçüsünün (temporal aspektinin) tədqiqi ilə bağlıdır. Bu istiqamət çərçivəsində dünya siyasi proseslərinin mahiyyəti, milli quruculuq siyasəti, lider şəxsiyyəti və onun “siyasi zaman” duyumu, müxtəlif xalqların si- yasi təşkilatlanma təcrübəsi zaman amili baxımından müzakirə edilir. Adından göründüyü kimi, xronopolitoloji yanaşma siyasətdə “zaman”, “temporallıq” xüsusiyyətini, “dövlətçilik və siyasi zaman münasibətlərini” tədqiq etməyi ön plana çəkir. Həm də burada söhbət siyasi tarixdə və real- lıqda universal-qlobal, həm də milli-lokal zamanların nə dərəcədə bir-biri ilə səsləşməsindən, proseslərin nə üçün sinxron və ya (yoxsa) asinxron formada baş vermə səbəblərinin aşkara çıxarılmasından gedir. Xronopolitologiyanın (chronopolitics) daha geniş mənada “tarixi politolo- giya” (historical politology), yaxud da “temporal politologiya” kimi anlamı da məlumdur. Xronopolitologiya başqa sözlə “makrosiyasi tarixi yanaşma” kimi də başa düşülə bilər. Bu halda dünya siyasi xəritəsində mövcud olan dövlətlərin təcrübəsinə epoxal nəzər salmaq, nə üçün onlardan bəzilərinin Arnold Toynbi- Say 7-8 • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 41 nin müəllifi olduğu “Çağırış-Cavab” formulunun sınağından uğurla çıxa bilməsi, digərlərinin isə “xronopolitik pauzada” ətalətə qərq olaraq tarixin autsayderinə çevrilməsi kimi suallara da cavab almaq olur. Digər son dərəcə maraqlı məsələ isə siyasətin, daha doğrusu, siyasətçi li- der şəxsiyyətinin zamana münasibəti, tarixin hər hansı xalqa verdiyi zaman fürsətini onun necə reallaşdıra bilməsi, başqa sözlə desək, siyasi liderin “zaman duyumunu, fəhmini” izləməyə və təhlil etməyə şərait yaratmasıdır. Xronopolitoloji yanaşma siyasi zamanı önləyən, gələcəyə hesablanan stra- tegiyanın həyata keçirilməsini diktə edir. Dövlətçilik siyasətinı yaşanılan za- manın çağırışlarına və gələcək perspektivlərə uyğun olaraq qurmaqla qlobal rəqabətdə üstünlük əldə etmək məhz strategiyanın müəyyən edilməsini tələb edir. Eyni zamanda o, siyasi sistemin mərhələ və fazalarını zaman fokusunda, qarşılıqlı bağlılıqda təhlil etməklə, gələcək diaqnozunu verməyə imkan yaradır. “Xronopolitologiya” termini ilk dəfə fransız postmodernizm məktəbinin təmsilçisi, tanınmış filosof və arxitektor, hazırda İsveçrədə Avropa Ali Məktəbinin professoru olan Pol Virilionun təsis və nəşr etdiyi “Tənqidi məkan” (“L’Espace Critique”) adlı jurnalda tətbiq edilmiş və geniş elmi dövriyyəyə daxil olmuşdur. P.Virilionun bir sıra əsərlərində yeni za- man konsepsiyasının, siyasi fəlsəfəsinin bəzi məqamlarına nəzər salmaqla bu anla- yışı hansı məqsədlə elmə gətirməsini başa düşmək olar [11; 12; 13; 14; 15].Yeni baxışın təməlini “sürət, sürətli zaman” anlayışı təşkil edir: “Sürət postmodern zamanın ən böyük sərvəti, xəzinəsidir. Reallıq artıq “zaman və məkan” anlayışları ilə birlikdə başa düşül- mür və yalnız “virtual (işıq sürətli) zaman- dan” ibarətdir” [10]. O, bəşəriyyətin həyatını tənzimləyən ənənəvi - “keçmiş, indi və gələcək”, eləcə də “təqvim” formatlı xronologiyanın dünyada siyasi proseslərin sürətlənməsi fonunda yenidən nəzərdən keçirilməsini təklif etmişdir. P.Virilio həmçinin “sürətdən ibarət olan məkan” anlayışını geniş müzakirə etməyi zəruri hesab etmişdir. P.Virilioya görə, “sürətə hakim olmaq elə hakimiyyətə gətirib çıxarır”. O, “Sürət və siyasət” əsərində yeni siyasi fəlsəfəsini yunan sözü olan “dromos” (sürət) sözü ilə “dromokratiya” (sürətin hakimiyyəti) və ya “dromolo- giya” adlandırırdı [13]. Qeyd etmək lazımdır ki, P.Virilio yeni siyasi məkan, informasiya faktoru və informasiya müharibəsi kimi mövzuları da ilk dəfə dərindən dərk etməyə cəhd edən müəlliflərdəndir. Beynəlxalq birliyin yeni siyasi məkanda birgəyaşayış münasibətlərinin müəyyən etməsinin vacibliyini vurğulayan alim yazır: “XX Xronopolitologiya nəzəri politologiyanın yeni istiqaməti olub, siyasi tarixin və reallığın zaman ölçüsünün (temporal aspektinin) tədqiqi ilə bağlıdır. Bu istiqamət çərçivəsində dünya siyasi proseslərinin mahiyyəti, milli quruculuq siyasəti, lider şəxsiyyəti və onun “siyasi zaman” duyumu, müxtəlif xalqların siyasi təşkilatlanma təcrübəsi zaman amili baxımından müzakirə edilir. Yüklə 4,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|