Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal

Say 1 (12) • 2015 | STRATEJİ TƏHLİL 
41
3.  İlham Əliyev. İnkişaf məqsədimizdir. Çıxışlar. Nitqlər. Bəyanatlar. Müsahibələr. Məktublar. 
Müraciətlər. Fərmanlar. III c., fevral 2004 – aprel 2004 /Redaktor: Ramiz Mehdiyev. Bakı: 
Azərnəşr, 2008, – 416 s. 
4.  İlham Əliyev. İnkişaf məqsədimizdir. Çıxışlar. Nitqlər. Bəyanatlar. Müsahibələr. Məktublar. 
Müraciətlər. Fərmanlar. V c., iyun 2004 – avqust 2004 /Redaktor: Ramiz Mehdiyev. Bakı: 
Azərnəşr, 2010, -392 s.
5.  Mirzəzadə A. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin Azərbaycan və Ermənistan dövlətçiliklərinə 
təsiri // “Dirçəliş – XXI əsr”, 2010, № 141-142, s.209-217.
6.  Mirzəzadə A. Qarabağ düyünü. Bakı: “Azərbaycan”, 2012, - 608 s.
7.  İqtisadi islahatlar və onun nəticələri  
     http://www.azerbaijan.az/portal/Economy/Reforms/reforms_a.html
Aydin Mirzazadeh
The  impact  of  the  conflict  with  Armenia  on  implementation  of  the 
strategy for socio-economic development of the Republic of Azerbaijan
In 1991, after the restoration of state independence of Azerbaijan a transition 
to a democratic political system made it necessary to create a new economy 
and  a  new  development  model.  However,  one  cannot  deny  the  negative 
impact of Armenia’s policy of aggression on the social development of the 
country, which was a suspension of economic development and emergence of 
social problems in the occupied territories of Azerbaijan.
In  this  difficult  period,  the  return  of  a  great  politician  Heydar  Aliyev  to 
Azerbaijan  and  his  leadership  of  the  Republic  initiated  a  period  of  radical 
change.  In  the  first  place,  a  strategy  for  socio-economic  development  of 
the  Republic  of  Azerbaijan  was  developed.  In  the  process  of  building  an 
independent state, a qualitatively new model of economic reforms and a new 
development model were created which have been unique to Azerbaijan.
Айдын Мирзазаде
Влияние  армяно-азербайджанского  нагорно-карабахского  кон-
фликта на реализацию стратегии социально-экономического разви-
тия Азербайджанской Республики
В  1991  году  после  восстановления  Азербайджаном  государственной 
независимости  построение  демократического  государственного  строя 
сделало  необходимым  создание  новой  экономики  и  ее  новой  модели 
развития. Но нельзя отрицать и негативное влияние политики агрессии и 
захвата со стороны Армении на социальное развитие страны, что приве-
ло к приостановке экономического развития и возникновению социаль-

---

STRATEJİ TƏHLİL | Say 1 (12) • 2015
42 
ных проблем на захваченных территориях.
В  этот  тяжёлый  период  с  возвращением  великого  политика  Гейдара 
Алиева к руководству Азербайджаном в республике начался период кар-
динальных перемен. В первую очередь была разработана стратегия со-
циально-экономического развития Азербайджанской Республики. В про-
цессе  построения  независимого  государства  была  создана  качественно 
новая Азербайджанская модель экономических реформ и развития.
Azərbaycanda 
beynəlxalq 
dillərin 
işlədilməsi

---

Say 1 (12) • 2015 | STRATEJİ TƏHLİL 
43
Açar sözlər: beynəlxalq dil, lingua franca, dövlət dili, dil siyasəti,  milli kimlik,
Key words: international language, lingua franca, state language, language 
policy, national identity 
Ключевые  слова:  международный  язык,  лингва  франка, 
государственный язык, языковая политика, национальная идентичность 
Azərbaycanda 
beynəlxalq 
dillərin 
işlədilməsi
Gülşən 
PAŞAYEVA
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 
yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin 
direktor müavini,
filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
[e-mail]

---

STRATEJİ TƏHLİL | Say 1 (12) • 2015
44 
Giriş
Bu  gün  beynəlxalq  dillər  qloballaşan  dünyanın  tərkib  hissəsidir.  Onlar 
millətlərarası ünsiyyət vasitəsi (lingua franca) [1] olaraq geniş əhatə dairəsinə 
malikdirlər  və  beynəlxalq  münasibətlər  sistemini  onlarsız  təsəvvür  etmək 
çətindir. 
Müasir dünyada beynəlxalq dil kimi işlədilən ingilis, ispan, fransız, ərəb, al-
man, portuqal, rus və s.  dillər bir sıra dövlətlərin rəsmi dilləri olmaqla yanaşı 
(məsələn, ingilis dili 63 dövlətin, fransız dili 34 dövlətin, ispan dili 23 dövlətin, 
ərəb dili 22 dövlətin, alman və portuqal dillərindən hər biri 7 dövlətin rəsmi 
dilləridir  [2,  s.302]),  diplomatik  münasibətlərdə,  BMT  və  digər  beynəlxalq 
təşkilatlarda  mütəmadi  olaraq  istifadə  edilir  (ingilis,  fransız,  ispan,  ərəb,  rus 
və çin dilləri BMT-nin müxtəlif qurumlarının rəsmi və işçi dilləridir [3]). Bu gün 
beynəlxalq dillər xarici dil kimi də bir çox ölkələrdə həvəslə öyrənilir.  
S.Hantinqtonun fikrincə, dünyada ən çox yayılmış dillər - ingilis, ispan, fran-
sız, ərəb, rus və s. eyni zamanda keçmiş imperiya dilləridir və onların müstəmləkə 
xalqları tərəfindən öyrənilməsi üçün imperiyalar daim səy göstərmişlər [4, s.62]. 
Lakin bu dillərdən sərbəst istifadə etmək bacarıqları müstəmləkə xalqlarına bir 
sıra maddi və mənəvi dividentlər də gətirmiş, onların təhsil almasına, sosial və 
mədəni cəhətdən sürətlə inkişaf etməsinə imkan yaratmışdır. 
Beləliklə,  keçmiş  müstəmləkələri  olan  güclərin  fəal  dəstəyi  ilə  həyata 
keçirilən  bu  uzaqgörən  siyasət  nəticəsində  bu  gün  keçmiş  imperiya  dilləri 
bir sıra dövlətlərin rəsmi və ya dövlət dilləridir. Eyni zamanda XX əsrdə keç-
miş imperiyaların qalıqları əsasında yaranmış dövlətlər də öz təsir dairələrini 
itirməmək  və  dünya  miqyasında  siyasi  və  mədəni  nüfuzunu  artırmaq 
məqsədilə  müxtəlif  hökumət  qurumları  və  özəl  fondlar,  beynəlxalq  QHT-lər 
və s. təşkilatlar vasitəsilə beynəlxalq dillərin öyrənilməsinə maliyyə və texniki 
yardım göstərirlər.
Bu mənada 1934-cü ildə yaradılmış və artıq dünyanın 100-dən çox ölkəsində 
fəaliyyət göstərən British Council [5] tərəfindən bu sahədə aparılan siyasət da-
nılmazdır. O, milyonlarla insanlar tərəfindən ingilis dilinin öyrənilməsinə dəstək 
verməklə yanaşı, incəsənət, təhsil və ictimai sahədə həyata keçirilən müxtəlif 
proqramlar və xidmətlər vasitəsilə də insanları Birləşmiş Krallıq ilə əlaqələndirir. 
Bu gün ingilis dili, demək olar ki, qlobal lingua franca hesab edilir. Statisti-
kaya əsasən, o, 300 milyon insan üçün ana dili, 100 milyondan artıq insan üçün 
ikinci dil və 600 milyon insan üçün xarici dildir [6, s.27]. Lakin ingilis dilinin 
dünyadakı populyarlığı yalnız keçmiş Britaniya imperiyasının, “British Council” 
təşkilatının fəaliyyəti və ABŞ-ın İkinci Dünya müharibəsindən sonra dünyadakı 
hakim mövqeyi ilə izah edilməməlidir. Eyni zamanda beynəlxalq aləmdə qlobal 
iqtisadiyyatın, eləcə də ticarət, elm və texnologiyaların sıx bağlılığı XX əsrin so-
nundan başlayaraq, ingilis dilinin ilk növbədə məhz bu sahələrin nümayəndələri 
üçün millətlərarası qlobal ünsiyyət vasitəsinə çevrilməsinə təkan vermişdir.
Bu gün dünyada geniş yayılmış beynəlxalq dillərdən biri  də fransız dilidir. 
Bu dildə 274 milyona yaxın insan danışır. Bu dildə danışan insanların ümumi 

---