Azərbaycan respublġkasi məDƏNĠYYƏt və turġzm nazġRLĠYĠ
Yüklə 0,59 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İlyas Əfəndiyevin rolunu ifa edən oxucu alqış sədaları altında səhnəyə çıxır, xəyala dalır, üzünü tamaşaçılara tutub sözə başlayır
35
Elə teatra ki, dramaturqun ―İntizar‖ ına son qoyulmuşdu, səhnədə ilk cığır olan bu əsər ―İşıqlı yollara‖ çevrilmişdi, ―Bahar suları‖ aşıb – daşmışdı. ―Məhv olmuş gündəliklər‖ yenidən dilə gəlmiş, ―Dağlardan gələn səs‖ bizi xəyallardan ayırmışdı. Elə teatra ki, ―Qəribə oğlan‖ın sərgüzəştləri ilə bizi tanış etmiş, ―Natəvan‖ın faciəsindən söz açmış, gözlərimiz önündə ―Şeyx Xiyabani‖ ni canlandırmışdı... I Aparıcı: Elə teatra ki, səhnəsindən ―Unuda bilmirəm‖, ―Mahnı dağlarda qaldı‖ nidalarını eşitmişik. ―Büllur sarayda‖ baş verən hadisələr bizi düşündürüb, həyacanlandırıb... ―Bizim qəribə taleyimiz‖ gözlərimiz önündə lirik bir mahnıya dönüb, ―Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı‖ qorxulu nağıla, əfsanəyə çevrilib. İlyas Əfəndiyev zirvəsindən baxırıq... Yazıçı, dramaturq, gözəl insan haqqında deyilmiş sözləri eşidirik... ―İlyas Əfəndiyev öz gözəl əsərləri ilə dramaturgiyamızda cığır açdı. ―
üzüyün qiymətli qaşıdır‖... O, əsl sənət fədaisidir...‖ Unudulmaz yazıçı-dramaturqun sağlığında deyilən bu sözlər, bu təriflər bu gün də öz dəyərini qoruyub saxlayır... Öz - özümüzə deyirik: Kaş 100 yaşlı sənətkarımız bu gün də yaşayaydı... İlyas Əfəndiyev zirvəsindən baxırıq... Sanki bu zirvənin ətrafında İlyas Əfəndiyevin narahat ruhu dolaşır... Qarabağ həsrətli narahat ruhlu... I Aparıcı: Əziziyəm Qarabağ, Şəki, Şirvan, Qarabağ Dünya cənnətə dönsə, Yaddan çıxmaz Qarabağ. Yaddan çıxmaz torpağın Taleyini yıxanlar İlahi bir səs deyir: Sən səbr eylə, yazan var. Yazan var sözlərini Qəlbinə, ürəyinə Halallıq qatılıbdır Bu xalqın çörəyinə. 36
Eh ey! Dayan, səs gəlir. Geriyə baxmayın övladlarım! Əsirlikdə qalan Vətən torpağı sizləri gözləyir. Bu səs unudulmaz yazıçımız İlyas Əfəndiyevin narahat ruhunun səsidir. Nə qədər ki, Qarabağ torpağı düşmən tapdağı altındadır. Biz inanırıq ki, hörmətli Prezidentimizin uzaqgörən siyasəti nəticəsində o torpaqlar geri qayıdacaq. Ancaq o vaxt ölməz sənətkarımızın ruhu şad olacaq. Gəlin İlyas Əfəndiyevin həyatından bəhs xronikaya nəzər salaq.
28-də Qaryagində (indiki Füzuli şəhəri) tanınmış və hörmətli tacir ailəsində anadan olmuşdur. Nəsilliklə oxumuş ruhani və varlı tacir ailəsindən çıxmış Məhəmməd kişi 1884-cü ildə anadan olmuşdur. Onun ata-babası bütün Qarabağda tanınan, kasıba, yoxsula əl tutan, xeyirxah və alicənab adamlar idilər. Bu ailənin bir qolu tacir nəslinə mənsub olub alqı-satqı işlərilə məşğul olmuşdur. Digər qolu isə ruhani təhsili almış, savadlı axund və üləmalardan ibarət idi.
illərdə ciddi təqiblərə məruz qalmış, onların ata-baba mülkü əllərindən alınmış, ailənin bəzi üzvləri "xalq düşməni" kimi güllələnmiş, bəziləri həbs edilərək vətəndən uzaqlara sürgün olunmuşdur. Yazıçının atası Məhəmməd Əfəndiyevin evi, böyük mülkü, bağı zəbt edilmiş, "səs hüququndan" məhrum olunmuşdur. Ağır sıxıntı və ehtiyac içərisində yaşayan Məhəmməd Əfəndiyevin ailəsi mağazadan ərzaq malları, pal- paltar almaq hüququndan belə məhrum edilmişdir. Lakin yazıçının nənə və babaları bolşeviklərin ağalığından əvvəlki illərdə yüzlərlə yoxsul ailələrə əl tutan, kasıblara kömək edən xeyirxah və səxavətli adamlar kimi yadda qaldıqlarından, qohum-qonşu dar ayaqda bu ailəyə gizlin də olsa kömək edirdilər. O illəri xatırlayaraq: İlyas Əfəndiyevin rolunu ifa edən oxucu alqış sədaları altında səhnəyə çıxır, xəyala dalır, üzünü tamaşaçılara tutub sözə başlayır: Ġ. Əfəndiyev: "Bizim ailəmiz çox ağır vəziyyətdə idi. Atam səs hüququndan məhrum edildiyi üçün uzun illər işsiz qaldı. Yeddi uşağın böyüyü mən idim. Atamın vaxtı ilə tikdirdiyi böyük evimiz əlimizdən alınmışdı. Bizim doqquz adamdan ibarət ailəmizə hökumət tərəfindən
37
zəbt edilmiş evimizin ikinci mərtəbəsində iki balaca otaq vermişdilər. Balaca qardaşlarım yemək stolunun altında, üstündə yatırdılar". II Aparıcı: Çoxuşaqlı həmin ailədə ciddi nizam-intizam var idi. Anaya məhəbbət, ataya hörmət ailədə ciddi əməl olunan qaydalardan idi. Ailədə böyük-kiçik seçilirdi, hərənin öz vəzifəsi var idi. Uşaqlar kiçik yaşlarından zəhmətə, əməyə alışmışdılar. Ata çox ciddi və zəhmli olsa da, ana mülayim və rəhmdil idi. Ailə üzvləri arasında qarşılıqlı hörmət hökm sürürdü: təbiətə məhəbbət, mütaliəyə, kitaba maraq ananın təsirindən irəli gəlmişdi. Bütün müsəlman ailələrində olduğu kimi Əfəndiyevlər ailəsində də ata əsas şəxsiyyət idi və bütün problemləri o həll edirdi. Qarabağın aran rayonlarında yaşayan yüzlərlə başqa ailə kimi Məhəmməd kişi də ailəsi ilə bərabər yay aylarında yaylağa – Şuşaya köçərmiş. İlyasın uşaqlıq illərinin müəyyən hissəsi Şuşada keçdiyindəndir ki, yazıçının yaradıcılığında Şuşa və Qarabağ mövzusu mühüm yer tutur.
anları 1920-ci ilin aprel-may aylarında sona yetmişdir. "Kulak" damğası vurulmuş bu ailənin üzvləri hərə bir tərəfə dağılmış, təhlükəsizlik orqanlarının qorxusu, həbs olunmaq təhlükəsi qohumları bir-birindən aralı salmışdı. Yazıçının atası 30-cu illərin ədalətsizliklərinə, təqib və təhqirlərə dözmür, uzun illər işsiz qalır, ailəsini dolandıra bilmir. Ağır xəstələnərək "səksən yaşlı qocaya dönmüş" Məhəmməd kişi 1934-cü ildə 50 yaşında vəfat edir.
II Aparıcı: İ.Əfəndiyevin nənələri Fatma xanım və Bəyaz nənə, anası Bilqeyis xanım geniş dünyagörüşlü, savadlı, şifahi xalq ədəbiyyatının onlarla nümunələrini, əfsanə, nağıl və dastanları sinələrində gəzdirən el ağbiçəkləri olmuşlar. İlyasın bir gənc kimi formalaşmasında, kitaba, ədəbiyyata, ümumiyyətlə mütaliəyə maraq oyanmasında anası Bilqeyis xanımın əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. O, İlyasa yalnız analıq yox, Məhəmməd kişi vəfat etdikdən sonra, müəllimlik, yoldaşlıq, həm də atalıq etmişdir. Atası ilə o qədər də "dil tapa" bilməyən, onunla Yüklə 0,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|