Azərbaycan respubllkasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan əM Ək və sosial münasiBƏTLƏr akadem iyasi g.İ.İsmayilov
Yüklə 24,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 16.3. XVI— XVIII əsrlərdə qərb ölkdforində ictimai-tarixi inkişaf
qiyməti 12 dəfə ucuzlaşmışdı. XIX əsrin ortalannda me- xanikləşdirilmiş iri əyirici fabrikdə işləyən bir fəhlənin emal etdiyi ipliyin miqdan 100 ıl əvvəl 180 əyirici fəhlənin emal etdiyi qədər idi. Məhsulun kəskin surətdə ucuzlaş- ması nəticəsində satış bazarları genişlənir, ucuz mallar digər ölkələrdən gətirilən daha bahah məmulatlan asan- lıqla sıxışdırıb aradan çıxanrdı. Rəqabət mübarizəsində o sahibkarlar qalib gəlirdi ki, onların müəssisələrində fərdi dəyəri daha kiçİk olan daha çox məhsul ıstehsal edilsin. Bu isə istehsahn genişlənməsinə gətirib çıxarırdı. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, qərb ölkələrinin malik ol- duğu sosial-iqtisadi üstünlüklərlə yanaşı, bu ölkələr mü- haribələr aparm aq, müstəmləkəçi - işğalçı siyasət, kölə alverindən geniş miqyasda istifadə edilməsi və piratlıq hesabına dünyada özlərinin iqtisadi vəziyyətlərini möh- kəmləndirdilər. Burjua inqilablan qərb ölkələrində həyatın bütün sa- hələrində dəyişikliklərə səbəb oldu. Gəmiyyətin sosial strukturunda o vaxtadək misli görünməmiş dəyişikliklər baş verdi. Sinfi münasibətlər cəmiyyətin strukturunun profilini müəyyən etməyə başladı. Hərçənd, əhalinin bir sıra qruplannın və təbəqələrinin daim dəyişməkdə olan iqtisadi və sosial vəziyyəti sinfı əlamətə görə bölünmə mənzərəsini bir qədər ört-basdır edir. Əwəllər insanın sosial mövqeyinin müəyyənləşmə- sində sosial-iyerarxik prinsiplər üstünlük təşkil edirdi. İn- san doğuolduğu andan onun şəxsi statusu məlum olurdu. Əhalinin bu ciir ciddi qaydada təbəqələrə bölünməsi döv- lətin qayda-qanunları ilə təsbit olunur, dini normalarla sabıtləşirdi. Konkret şəxsin müəyyən status əldə etməsin- də onun hansı iyerarxik silkə mənsub olraasma əsaslan- maq prinsıpi bazar iqtisadiyyatmm tələblərinə zidd oldu- ğuna görə bu prinsip ləğv edildi. Sinfx mənsubiyyət ayrı- ayn şəxsiyyətlərİn bir sosial vəziyyətdən digər sosial və- ziyyətə sərbəst keçmələri üçün həmişə imkan verir Bütün dİgər sosial birliklərdən fərqli olaraq sinif - in- sanlarm sosial-siyasi və sosial-psixoloji birliyi deyil, müəyyən istehsal üsulunu təmsil edən sosial-iqtisadi bir- likdir. Sinfı əlamətə görə bölgüdə əsas məqam insanlann istehsal vasitələri üzərində mülkiyyətə münasibəti məsələ- sİdir, çünki istehsal vasİtələrİnin bölgüsü hər hansı ısteh- saldan daha əw əl mövcud olur və istehsal üçün ilkin şə- raiti yaradnr. Simflər əməyin ictimai təşkilində oynadıqla- n rola görə və deməli, onlarnı sərəncammda olan ictimai sərvətin bölüşdürülməsi və ondan pay əldə edilməsi üsul- lanna görə fərqlənirlər. İstər ha]al, istərsə də zəhmətsiz gəlirlərin toplanması sayəsində istehsal vasitələrİ üzərində nəzarətə imkan yarananda gəlir sinfin əlamətlərindən bi- rinə çevrilir. Qərb ölkələrinin sinfl strukturu tədricən dəyişirdi. XX əsrin ortalarm da fəhlələr, kapİtalistlər və iri torpaq mülkiyyətçilərİ kİmi siniflər yarandı. Sonradan torpağın xeyli hissəsi ticarət-sənaye burjuaziyasmın əlinə keçdi və iri torpaq mülkiyyətçiləri İri səhmdarlara çevrildi. XX əsr- də burjuaziya, xırda burjuaziya və fəhlələr əsas sinifiərə çevrilir. İri və orta mülkiyyətçilər burjuaziya sinfınə aıd edilir. Onların kapİtalı hesabma əldə edilən nəinki gəlir-gen bol istehlak üçün kifayət edir, həm də genİş təkrar istehsalı və yığımı təmin edir. İri burjuaziyanm iqtisadi fəaliyyətmin əsas fərqləndirici cəhəti ondan Lbarətdir ki, onlar muzdlu inzibatçı-menecerlərin əməyindən istifadə edirlər. Bu so- nuncuların əməkhaqqı və əlavə gəlirləri çox vaxt gizli mənfəət mənbəyinə çevrilir. Bəzi idarəetmə işçilərinin mənfəəti o qədər yüksək olur ki, onlan nəinki orta bur- juaziyaya, hətta iri burjuaziyaya da aid etmək olar. Şəhər və kəndlərdə yaşayan və əsasən Öz əməkləri he- sabma dolanan xırda mülkiyyətçilər xırda burjuaziya sin- fıni təşkil edir. Onların mənfəətinin həcmı bu cür istehsal vasitələri sahiblərinin fiziki əməkdən uzaqlaşmasına im* kan vermir, Sənaye cəhətdən inkişaf etmiş Ölkələrin fəhlə sinfı iki əsas dəstədən - sənaye proletariatmdan və ticarət-kontor proletariatından ibarət idi. Əsasən qeyri-fiziki əmək növ- ləri ilə məşğul olan ticarət-kontor işçıləri və elmi-texniki mütəxəssislər fəhlə sinfİnin daha sürətlə artan hissəsidir. Sosial və İqtİsadi həyatda sənaye fəhlələrinin həlledici ro- lu zəifləmişdir. Qeyri-sənaye sektorlannm fəhlələri çox vaxt özlərini əmtəə və xidmətlərin istehsalçılan deyil, is- tehlakçılan hesab edirlər. Hakim sinif çərçivəsində ciddi irəliləyişlər yaranmışdır. Sahibkarlıq aləmində və siyasi həyatda maliyyə sektorlarmın rolu get-gedə artır. Bu irə- liləyiş İqtisadi siyasətin monetarist konsepsiyalannın ge- niş yayılmasında öz əksini tapır. Cəmiyyətdə siniflərlə yanaşı bir sıra digər ictimai qrup və təbəqələr də mövcuddur. İki qonşu sinfın əlamət- lərinə malik olan əhali qrupları və təbəqəlri həmin siniflə- rİn heç birinə tam əsasla aid edilə bilməz. Arahq təbəqə- lər yekcins olmur. Bu cür qrupların ən iriləri - yüksək sə- viyyəlİ peşəkar intellektual fəaliyyətlə məşğul olan ziyalı- lar, bir də kəndlilərdir. Beləliklə, Qərb Ölkələrİnİn sinfı strukturunun əsas elementləri fəhlə sinfindən, burjuaziyadan, xurda burjua- ziyadan və onlarm arasmda mövqe tutan aralıq təbəqə- lərdən ibarətdir. Əhalinin bu və ya dİgər qrupunun sinfı mənsubiyyətinİ təyin edərkən adətən bir sıra fərqlər əsas götürülür. Orta sinif deyİlən qrupa əsasən peşəkar texniki mütəxəssıslər aid edilir. 16.3. XVI— XVIII əsrlərdə qərb ölkdforində ictimai-tarixi inkişaf XVI-XVIII əsrlərdə qərb ölkələrində ictimai-tarixi inkİşafm gedişində yaranmış vətəndaş cəmiyyəti bütün cəmiyyəti əhatə edən sosial təşkilat form alannın məcmu- sudur. Bu formalar bütün cəmiyyəti üfqi istiqamətdə əla- qələndirən və müstəqİl fəaliyyət göstərən təşkilatların məcmusudur. Lakin bu cür təşkilatlar nəinki dövlət de- Yüklə 24,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|