Azərbaycan tarixi 8
Yüklə 4,85 Kb. Pdf görüntüsü
|
Gülüstan müqaviləsinə görə sərhədləri göstərən xəritə. Xəritəni general Pottonun redaktəsi altında N.S.Anosov tərtib etmişdir. Tiflis, 1902 istilasını təsdiq edirdi. Bu müqavilənin bağlanması ilə Şimali Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğalının birinci mərhələsi başa çatdı. Sual və tapşırıqlar 1. İngiltərənin Rusiya—Qacarlar müharibəsinə təsirini izah edin. 2. Qacarları çar Rusiyası ilə danışıqlara sövq edən səbəbləri müəyyən edin. 3. Sadıq xanla Cavad xanın şücaətinə aid esse yazın. 4. Gülüstan müqaviləsinin şərtlərinə aid sxem qurun. 5. Zaman oxunda verilmiş mühüm hadisələri müəyyən edin. 27. RUSİYA ŞİMALİ AZƏRBAYCANDA MÜSTƏMLƏKƏ REJİMİ YARADIR Bəs yeni idarə forması nə ilə fərqlənirdi? Xanlıqlar saxlanıldımı? Sizcə, Gəncə və Bakıda xanlıq sisteminin ləğv olunması nə ilə bağlı idi? I Rusiya—Qacarlar müharibəsinin gedişində Rusiyanın hakim dairələri Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərində xanlıqları ləğv edir, müstəmləkə idarə sistemi yaradırdılar. İşğal olunmuş Gəncə və Bakı xanlıqlarında xanlıq idarə sistemi ləğv edilmiş, əvəzində komendant idarə üsulu yaradılmışdı. Bu idarə sisteminin başında rus zabiti — komendant dururdu. Quba xanlığı işğal olunduqdan sonra yerli bəylərdən ibarət əyalət şurası təşkil olundu. Bu şura rus hərbi dairələrinin nəzarəti altında fəaliyyət göstərirdi. Bu, əslində, komendant idarə üsuluna keçid sistemi idi. Qubanın əyalət şurasının sədri keçmiş Bakı xanı II Mirzə Məhəmməd xan təyin edilmişdi. Bu şura formal xarakter daşıyırdı. Rus əsgərləri Qubada soyğunçuluqla məşğul olurdu. Lakin əyalət şurası bu özbaşınalıqların qarşısını ala bilmirdi. Azərbaycan tarixşünaslığının banisi A.A.Bakıxanov Bakı xanı II Mirzə Məhəmməd xanın oğlu idi. Rusiya Şimali Azərbaycanın böyük bir hissəsini işğal etdikdən sonra yeni idarəçilik sistemi tətbiq etdi. Lakin Şəki, Şamaxı, Qarabağ və Lənkəranda formal olaraq əvvəlki xanlıq idarə sistemi saxlanılmışdı. 1810-cu ildə Quba əyalətini ruslara qarşı etirazlar bürüdü. Bu etirazlar yatırıldı və əyalət şurası öz fəaliyyətini dayandırdı. Qubada komendant idarəçiliyi quruldu. İşğalın ilk mərhələsində Şəki, Şamaxı, Qarabağ və Lənkəranda xanlıq idarə sistemi saxlanılmışdı. Xanlıqların daxili müstəqilliyi saxlanılsa da, xanların səlahiyyətləri məhdudlaşdırılmışdı. Xanlara general rütbəsi verilmişdi. Onlar çar Rusiyasının generalları hesab edilir və Qafqazın baş hakiminə tabe idilər. Yermolov nə üçün formal da olsa, xanlıqların saxlanmasını Rusiyanın planlarına maneə hesab edirdi? Müharibənin birinci mərhələsi bitdikdən sonra general A.P.Yermolov Azərbaycan xalqının dövlətçilik ənənələrini ləğv etmək üçün xüsusi planlar hazırlayırdı. O, formal idarəçiliyi saxlanmış xanlıqların qalmasını Rusiyanın Şimali Azərbaycandakı planlarına maneə hesab edirdi. Çar Rusiyası bütün müstəmləkələrdə, eləcə də Qafqazda xalqların dövlətçilik ənənələrinə zərbə vurmaq, soykökündən uzaqlaşdırmaq, ruslaşdırma və xristianlaşdırma siyasəti aparırdı. Artıq xanlıqların ləğv edilməsinə başlandı. Çar generalı erməni V.Mədətovun göstərişi ilə 1819-cu ildə Şəki xanı İsmayıl xan zəhərlənib öldürüldü. Yermolov Şəki xanlığını ləğv etdirib orada komendant idarə üsulu yaratdı. Bu hadisə çar Rusiyasının əsl üzünü göstərdi. Rusiyaya inamını itirən Şamaxı xanı Qacar sarayına sığındı. 1820-ci ildə Şamaxı xanlığı da ləğv edildi. Rusiya Kürəkçay müqaviləsi ilə Qarabağda xanlıq idarə sisteminin saxlanmasına imperator zəmanəti versə də, 1822-ci ildə Qarabağ xanlığı ləğv edildi. Qarabağda İbrahim xan və onun varislərinin hakimiyyəti komendant idarəçiliyi ilə əvəz olundu. 1826-cı ildə Lənkəran xanlığını ləğv etməklə çar Rusiyası məqsədlərinin bir hissəsini başa çatdırdı. Çar Rusiyasının irticaçı siyasəti başqa xarakter aldı. Şimali Azərbaycanda xanların, bəylərin, ağaların və başqa yerli ha- Əhalinin sayının Rusiyanın iqtisadi maraqlarına nə kimi təsiri vardı? Əsaslandırın. kimlərin hüquqları məhdudlaşdırılırdı. Onların ölkədən çıxıb getməsi üçün hər cür fitnəyə əl atırdılar. Vətəni tərk edən xanların və onların varislərinin torpaqlarını, mülklərini ayrı-ayrı rus və erməni hərbçiləri ələ keçirirdi. Erməni general V.Mədətov Qarabağda o qədər torpaq ələ keçirmişdi ki, ən böyük mülkədara çevrilmişdi. Özünün Qarabağ məliklərinin nəslindən olduğunu bəyan etməkdən çəkinməyən V.Mədətov özgə torpaqlarını öz torpağı kimi rəsmiləşdirmək istəyirdi. Lakin o bu əməllərinə görə məhkəməyə verilmişdi. Bu müddətdə xanların torpaqları, mülkləri, bağları, ümumən, bütün var-dövləti müstəmləkəçilər tərəfindən talan edilir və xəzinənin (dövlətin) ixtiyarına verilirdi. Rusiya hökuməti Şimali Azərbaycanda əhalinin sayını hansı yollarla artırırdı? Çar Rusiyası istila etdiyi Şimali Azərbaycan torpaqlarında iqtisadiyyatı canlandırmaq üçün tədbirlər görməyə başladı. Əsas tədbirlərdən biri qaçıb getmiş və ya əsir götürülmüş əhalinin geri qaytarılması idi. Müstəmləkəçilər bununla vergi verən əhalinin sayını artırmağa çalışırdı. Bu işdə onlar rus hakimiyyətinə qulluq edən azərbaycanlı kəndxudaların köməyindən istifadə edirdilər. Beləliklə, ruslar Cənubi Azərbaycana və İrana qaçmış minlərlə azərbaycanlının Vətənə qayıtmasına nail oldular. Çar Rusiyası Azərbaycanın təbii sərvətlərini mənimsəməyə başlamışdı. Neft mənbələri, duz gölləri, balıq vətəgələri, zəy mədənləri və başqa sahələr ələ keçirilmiş və iri tacirlərə icarəyə verilmişdi. Azərbaycanın ipəkçilik mərkəzi olan Şəkinin ipəyi Rusiya sənayesinə yönəldilmişdi. Bir sıra əyalətlərdə taxıl ehtiyatının az olmasına baxmayaraq, Rusiya hakim dairələri Şimali Azərbaycandakı rus qoşunlarının tələbatını yerli əhaliyə ödətdirirdi. Təkcə 1812-ci ildə Şəki və Şirvan Yüklə 4,85 Kb. Dostları ilə paylaş:
|