Azərbaycan tatlarının dilinin materialları əsasında
Yüklə 64 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Gülsüm Hüseynova.
Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası öyrənilməsi üçün geniş imkanlar açır. Bu cür tədqiqatlar in- terferensiya, divergensiya, alınmalar və innovasiyalar kimi məsələlərə işıq salmaq baxımından elmi dəlillərin aşkara çıxarılması üçün yeni materiallar verir. Tat dili və onun şivələrinin tədqiqi göstərilən cəhətlərə görə xüsusi aktuallıq kəsb edir. Azərbaycanın müxtəlif ərazilərində yayılmış tat dilinin bəzi ləhcələri ümumi şəkildə tədqiq olunmuş, tat dilinin bir sıra məsələlərinə dair ayrı-ayrı elmi məqalə və tezislər yazılmışdır. Lakin bu dilin leksikası sistemli şəkildə, müxtəlif ləhcələrdəki leksikanın müqayisəsi əsasında bugünədək komp leks şəkildə öyrənilməmişdir. Tat dili sözlərinin mənşəcə təsnifı, strukturu, leksik-semantik xüsusiyyətləri, dil əlaqələri prosesində tat dilində yer almış alınmalar, onların mənimsənilməsi, tat dilinin başqa dillərlə əlaqələrinin ümumi mənzərəsi və bu əlaqələrin onun leksik sisteminə təsiri kimi məsələlər lazımi səviyyədə araşdırılmamışdır. Tat dilinin ləhcələri üzrə toplanmış sözlərin sistemə salınması, bu dilə aid lüğətlərin hazırlanması ilə bağlı işlər də qaneedici səviyyədə deyil. Tat dili əsrlər boyu Azərbaycan dili, xüsusən də, onun ayrı-ayrı dialektləri ilə qarşılıqlı təmasda olmuşdur. Nəticədə hər iki dil bir-birinə təsir göstərmiş, bu təsir həmin dillərin leksik sistemində əhəmiyyətli iz buraxmışdır. Tat dili ilə Azərbaycan dili arasında əlaqələrin qədimliyi tat dilində Azər baycan dilinin qədim leksik layına aid olan sözlərin mühafizə olunmasında öz əksini tapır. Azərbaycan tatlarının dilində işlənən türkizmlər türk dillərinin tarixi leksikologiyasının öyrənilməsi üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Maraqlıdır ki, hazırda tat dilində işlənən türkizmlərin az olmayan bir hissəsi qədim dövrə xas semantik xüsusiyyətlərini saxlamışdır. Azərbaycan dilində belə sözlərin semantikasında əsaslı 8 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası dəyişikliklər baş vermişdirsə, tat dilində bu sözlər ilkin mənalarını qoruyub saxlamışdır. Bu həm dil əlaqələri proble minin, həm də dilin leksik sistemində baş verən dəyişikliklərin öyrənilməsi baxımından xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu isə seçilmiş mövzunun aktuallığını göstərir. Tat dilinin Azərbaycan dilinə təsiri Azərbaycan dilinin dialekt və şivələrində müşahidə olunur. Bir çox tat mənşəli sözlər Azərbaycan dilinin dialekt və şivələrində fəal surətdə işlənməkdədir. Bu, tatların kompakt şəkildə yaşadıqları ərazilərdə daha çox müşahidə olunur. Dialekt, ləhcə və şivələrdə işlənən sözlərdə aşkara çıxan leksik-semantik fərqlər, leksik sistemdəki diferensiasiya, bu sistemin inkişaf təmayülləri leksik sistemin zənginləşməsi və təkmilləşməsi təzahürləri dilin qədim qatlarına aid vahidlərin işlənməsi, onların qohum dillərin materialları üzrə müqayisəli təhlili yalnız tat dili üçün deyil, həm də dil əlaqələri və dil tarixinə aid müxtəlif problemlərin həlli baxımından aktuallıq kəsb edir. Tat dilinin lüğət tərkibinə daxil olan sözlərin semantik sahələr və ya tematika üzrə qruplaşdırılması ilə bağlı tədqiqat işləri aparılmadığından, bu dildə müəyyən semantik sahələrdə sözlərin leksik xüsusiyyətləri də aydınlaşdırılmamışdır. Yazısız dillərdə xüsusi leksik qatın təyini, belə bir qatın təşək kül və formalaşma səbəbləri ayrılıqda götürülmüş bir dil üçün deyil, ümumiyyətlə, xüsusi leksikanın öyrənilməsi üçün əhəmiyyətlidir. Tarixən müxtəlif sənət sahələri ilə məşğul olmuş tatların dilində sənət-peşə leksikası işləkliyi ilə seçilir. Tat dilində terminlərin işlənmə xüsusiyyətləri, yeni terminlərin bu dilə keçərək, onun ümumişlək leksik qatında yer tutması sə bəbləri və yollarının açılması, tat dilinin etnoqrfık leksikasının, qohumluq terminlərinin araşdırılması elmi- praktik və elmi-nəzəri əhəmiyyət kəsb edir. Tədqiqat işinin 9 Gülsüm Hüseynova. Tat dilinin leksikası aktuallığını şərtləndirən əsas cəhətlərdən biri də bununla bağ lıdır. Azərbaycan tatlarının dilinin leksik sisteminin kompleks şəkildə araşdırılması, bu dilin lüğət fonduna daxil olan söz lərin təsnifı, onların leksik xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi dissertasiya işinin əsas məqsədini təşkil edir. Bu məqsədin həyata keçirilməsi üçün aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulmuşdur: - Azərbaycan tatlarının ayrı-ayrı ləhcə və şivələrinin leksikasının əsas xüsusiyyətlərini aydınlaşdırmaq, onların oxşar və fərqli cəhətlərini təyin etmək; - tat dili əsasında dillərarası əlaqələrin yaranma şəraiti və səbəblərini, bu əlaqələrin fəaliyyət mexanizmini öyrənmək; - Azərbaycan-tat dil əlaqələrini araşdırmaq, bu dillərin leksik səviyyədə qarşılıqlı təsir xüsusiyyətlərini öyrənmək; - Azərbaycan dialekt və şivələrində işlənən tat dili mənşəli sözləri aşkar etmək, bu sözlərin semantikasında baş verən dəyişiklikləri üzə çıxarıb, onların səbəblərini aydınlaşdırmaq; - Azərbaycan tatlarının dilinin lüğət tərkibini bu sözlərin mənşəyinə görə təsnif etmək; - tat dilində sözalma məsələlərini aydınlaşdırmaq, alınma sözləri mənşəyinə görə qruplaşdırmaq; - tat dilinin lüğət tərkibinin zənginləşmə yollarını aydınlaşdırmaq, yeni yaranan sözlərdə özünü göstərən spesifik cəhətləri göstərmək; - tat dilində baş verən semantik prosesləri - sinonimlik, omonimlik, antonimlik və sözlərin çoxmənalılığını öyrənmək; - tat dilinin lüğət tərkibinə daxil olan sözləri leksik- semantik söz qrupları üzrə ayırmaq; - tat dilinin müxtəlif peşə-sənət sahələri ilə bağlı olan leksikasını araşdırmaq; 10 Yüklə 64 Kb. Dostları ilə paylaş:
|