Azərbaycan Texniki Universiteti “Avtomobil texnikası” kafedrası
Yüklə 1,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II metod.
- Mühazirə 8. İstismar prosesində nəqliyyat vasitələrinin texniki vəziyyətinin dəyişmə səbəbləri
- Mühazirə 9.
19
texniki istismarın tələb etdiyi səviyyədə saxlanmaqla istifadə edilir.Konstruktiv-texnoloji amillər əsasən aşağıdakıları özündə birləşdirir: 1. Nəqliyyat vasitələrinin, onun aqreqat və mexanizmlərinin konstruksiyalarının təkmilləşdirilməsi. 2. Elementlərin, yəni detalların hazırlanması üçün istifadə edilən materialların keyfiyəti. 3. Detalların hazırlanma texnologiyasının, qovşaqların, mexanizmlərin, aqreqatların yığılmasının və nizamlanmasının keyfıyyəti. II metod. (şəkil 2,b). Nəqliyyat vasitələri parkının yaş tərkibibin tənzimlənmsi. III metod.(şəkil 2,v). Nəqliyyat vasitələrinin işləmə qabiliyyətinin saxlanması metodlarının və vasitələrinin saxlanması və təkmilləşdirilməsi. Beləliklə, yalnız istehsal sferası deyil, həm də istismar sferası keyfiyyət
edilir ki, bu qiymətlərə təsir 3:2 (istehsal sferası : istismar sferası) nisbətindədir.
20
İstismar prosesində nəqliyyat vasitələrinin texniki vəziyyətinin dəyişmə səbəbləri
İstismar prosesində hərəkət tərkibinin işləmə qabiliyyəti sabit qalmır, onun texniki- iqtisadi parametrləri aşağı düşür. Nəqliyyat vasitəsinin texniki vəziyyətinin (NVTV) dəyişməsinin xarici təzahürləri bunlardır: onun dinamiki keyfiyyətləri pisləşir, mühərrikin işə salınması çətinləşir, yanacaq sərfı artır, mexanizmlərin işində döyüntülər, səslər əmələ gəlir və s. Bütün bunlar nəqliyyatın aqreqat və sistemlərində gedən zərərli proseslərin nəticəsidir. Belə proseslər isə fırlanan kütlələrin qeyri-müntəzəm paylanması, mexanizmlərin elementləri (detalları) arasındakı texniki şərtlərin, yük, sürət, temperatur rejimlərinin pozulması və s. səbəblər üzündən əmələ gəlir. Zərərli proseslərin qarşısını tamamilə almaq mümkün deyil. Lakin istismar zamanı bu proseslərin sürətini bir sıra texniki tədbirlər (məsələn, TQ və CT) vasitəsilə ləngitmək mümkündür. Məsələn, zərərli proseslərə misal olaraq mühərrikdə işçi qarışığın hazırlanma və yanmanın termodinamik proseslərinin pozulmasını, transmissiyanın aqreqatlarında zərbəli yüklərin yaranmasını göstərmək olar. Göründüyü kimi istismar zamanı nəqliyyat vasitələrinin texniki vəziyyəti müxtəlif səbəblər təsirindən dəyişir, ümumi halda bu səbəblər aşağıdakılardır (şəkil 2.1): - detallarda yeyilmə prosesinin getməsi; - hissələrdə korroziyanın əmələ gəlməsi; - detalların təbii olaraq köhnəlmə prosesinə məruz qalması.
21
Nəqliyyat vasitələrinin detalları müxtəlif yeyilmələrə məruz qalırlar. Yeyilmə nəticəsində birləşmələrdə araboşluqlar böyüyür, mexanizmlərdə nizamlamalar pozulur, dinamiki qüvvələr artır və bütün bunların təsirindən səslər əmələ gəlir, detallar sıradan çıxır, hətta bəziləri sınır. Yeyilmə, mexanizmlərin detalları arasındakı əlaqəni pozmaqdan əlavə yanmanın termodinamik proseslərinin, işçi qarışığının hazırlanma keyfiyyətinin və s. bu kimi halların pozulmasına səbəb olur. Detallarda yeyilmənin baş vermə səbəbi onların səthlərinin sürtünməyə məruz qalmalarıdır. Ümumiyyətlə üç növ sürtünmə mövcuddur: a) diyirlənmə; b) sürüşmə sürtünməsi və v) mürəkkəb sürtünmələr. Qarşılıqlı hərəkətdə olan iki sürtünən səth arasında əmələ gələn müqavimətə sürtünmə deyilir. Diyirlənmə sürtünməsi iki səth arasında əmələ gələn elə sürtünməyə deyilir ki, həmin səthlərin toxunma nöqtələrindəki sürətlərin qiymət və istiqaməti eyni olsun. Bu sürtünmə ən çox kürəli və diyircəkli yastıqlar üçün xarakterikdir. Sürtünmədə iştirak edən səthlərin toxunma nöqtələrindəki sürətləri qiymət və yaxud istiqamətcə fərqlənərsə belə səthlərin arasında əmələ gələn sürtünməyə sürüşmə sürtünməsi deyilir. Sürüşmə sürtünməsi dirsəkli valın əsas və şatun boyunlarında, paylayıcı valın yastıqlarında daha çox müşahidə edilir.
verir. Buna görə bu sürtünməyə bəzən qarışıq sürtünmə də deyilir. Belə sürtünmə dişli çarx ötürmələrində meydana çıxır. İstər sürtünmə prosesi və istərsə də detalların yeyilməsi bir sıra amillərdən (deformasiyaların növündən və xarakterindən, sürtünən səthlərin texniki vəziyyətindən, işləmə rejimindən, şəraitindən və s.) asılıdır. Sürtünmənin kəmiyyətcə xarakteristikası sürtünmə əmsalı f ilə qiymətləndirilir ki, bu da sürtünmə qüvvəsinim (F) detalların səthinə təsir edən xarici qüvvələrin normalına (N) nisbəti kimi təyin edilir:
Sürtünmə əmsalının qiyməti materialın keyfiyyətindən, səthlərin yerdəyişmə sürətindən, onlara düşən yükləri, yağların fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərindən, verilmə üsulundan və s.-dən asılıdır. Sürtünmə əmsalının (o cümlədən sürtünmə qüvvəsinin) qiymətini aşağı salmaq üçün sürtünmə səthlərinin arasına yağ vurulur. Sürtünən səthlərin arasında yağın iştirakına görə detallarda üç növ sürtünmə müşahidə edilir: a) quru; b) mayeli və v) sərhəd sürtünmələri. Əgər sürtünmə qarşılıqlı əlaqədə detalların bilavasitə materialları arasında gedirsə (sürtünən səthlər arasında üçüncü element yoxdur) belə sürtünməyə quru sürtünmə deyilir. Quru sürtünnməyə ilişmə muftasındakı, tormoz sistemindəki sürtünmələri misal göstərmək olar. Əgər sürtünmə detalların səthləri arasında olan yağın layları (molekulları) arasında gedirsə, yəni, yağ qatının qalınlığı sürtünən səthlərin çıxıntılarının hündürlüyündən böyükdürsə, bu halda əmələ gələn sürtünməyə mayeli sürtünmə deyilir. Mühərrikin və transmissiya aqreqatlarının detalları arasındakı sürtünmə mayeli sürtünməyə misaldır.
birlərindən həddindən çox nazik yağ təbəqəsi ilə ayrılırlar. Bu yağ təbəqəsinin qalınlığı təxminən 0,1 mkm-na bərabər olur və özü də sürtünən səthlərin materiallarının molekulyar ilişmə qüvvələrinin təsirindən detalların üzərinə hopdurulur. Bu sürtünməyə misal olaraq dişli çarxların dişləri arasındakı, kürəcikli yastıqlardakı və ümumiyyətlə yüksək xüsusi təzyiqlərə məruz qalan detallarda əmələ gələn sürtünmələri göstərmək olar. Praktiki olaraq nəqliyyat vasitələrinin detallarında qarışıq sürtünmə (yarım mayeli, yarım quru) gedir. Yüklə 1,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|