Azərbaycan

131 
 
çatdığı halda, sosial sığorta haqlarından ödənilməyən transferlər 30.5 faizə çatır. YSQS həyata keçirilən 
zaman  (yəni,  2008-ci  ilin yanvar-aprel  aylarında)  əhalinin 16.6 faizi  ən  azı bir  əlillik  müavinəti  alan ev 
təsərrüfatında  yaĢadığını  bildirmiĢdir.  Əhalinin  cəmi  4.1  faizi  ÜSY  aldığını  bildirmiĢdir.  Cədvəl  8-1 
əhalinin müxtəlif sosial transfer növləri ilə əhatə olunmasını qiymətləndirir. 
 
Cədvəl 8-1 Əhalinin müxtəlif sosial transferlərlə əhatə olunması (əhalinin ümumi sayına nisbətən, 
faizlə) 
Proqram 
Ümumi əhatə (%) 
Yoxsul əhalinin 
əhatə olunması (%) 
Qeyri-yoxsul 
əhalinin əhatə 
olunması (%) 
Bütün  sosial transferlər: 
63.2 
81.2 
54.2 
Sosial sığorta 
45.3 
63.6 
37.8 
Pensiyalar 
45.3 
63.4 
37.8 
ĠĢsizliyə görə müavinət  
0.4 
1.4 
0.2 
Bütün sosial yardımlar: 
30.5 
47.2 
24.7 
          Əlilliklə əlaqəli 
16.6 
47.2 
24.7 
          UĢaqlar üçün 
2.3 
4.2 
1.7 
          ÜSY 
4.1 
12.4 
1.7 
          Digər 
14.6 
23.6 
11.9 
Mənbə:  YSQS, 2008-ci il. 
 
8.12
 
Varlı əhaliyə nisbətən, yoxsul əhalinin daha böyük hissəsi sosial müdafiə proqramları ilə əhatə 
olunmuşdur.  AdambaĢına  istehlak  xərci  əsasında  sıralanmıĢ  əhali  desillərinə  nəzər  salarkən  müĢahidə 
etmək olar ki, desil aĢağı düĢdükcə, əhatə səviyyəsi yüksəlir. Bu, bütün proqramlara aiddir. Əhalinin  ən 
yoxsul  10  faizi  sosial  transferlərlə  ən  yüksək  əhatə  olunmaları  haqqında  məlumat  verirlər  (92.6  faiz), 
bunun ardınca ikinci desil gəlir ki, onun əhatə olunması 81.8 faiz səviyyəsində qiymətləndirilir (Diaqram 
8-2).  Bunun  əksinə  olaraq,  ən  yüksək  desilin  əhatə  olunması  43.5  faiz  həddində  qiymətləndirilir. 
Yoxsulluq səviyyəsinin ən aĢağı iki desillə demək olar ki, üst-üstə düĢdüyü halda, yoxsulların 81.2 faizi 
ən  azı  bir  sosial  transfer  alan  ev  təsərrüfatında  yaĢadığını  bildirir.  Qeyri-yoxsullara  gəlincə,  əhatə 
səviyyəsi 54.2 faizdir. 
Diaqram 8-2 Ġstehlak desilləri üzrə əhalinin sosial transferlər ilə əhatə olunması 
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
D1
D2
D3
D4
D5
D6
D7
D8
D9
D10
Deciles of per capita consumption expenditure
C
ove
ra
ge
 i
n %
All social transfers
Social insurance
Social assistance
 
Mənbə:  YSQS, 2008-ci il. 
 
Ə
h
at
ə 
sə
v
iy
y
əs
i, 
%
-l
ə 
AdambaĢına istehlak xərci desilləri
 
Bütün sosial transferlər 
Sosial sığorta 
  Sosial yardım 

---

132 
 
8.13
 
ÜSY-nin  əhatə  dairəsi  məhduddur.  Pensiyalara  gəlincə,  ÜSY  xeyli  az  sayda  fərdi  əhatə  edir  – 
pensiya alan 45.3 faizlə müqayisədə 4.1 faiz
37
. Ġstehlak desilləri üzrə baxarkən, ÜSY ən aĢağı desilin 20 
faizini,  ikinci  desilin  isə  6.4  faizini  əhatə  edir  (Diaqram  8.3-4).  Bununla  belə,  proqram  çox  yaxĢı 
ünvanlılığa malikdir, onu əldə edənlərin 69 faizi ÜSY istifadəsindən əvvəl yoxsul olanlardır. BaĢqa sözlə, 
daxiletmə xətası 31 faizdir. Bundan baĢqa, artıq qeyd edildiyi kimi, ÜSY benefisiarlarının yarıya qədəri 
ən aĢağı istehlak desilindən, 86 faizi isə əhalinin ən aĢağı 40 faizindən olmuĢdur. Beləliklə, benefisiarların 
cəmi 14 faizinin varlı ev təsərrüfatlarına mənsub olduğu qiymətləndirilir. 
 
Diaqram 8-3 Ġstehlak desilləri üzrə əhalinin ÜSY ilə əhatə olunması 
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
D1
D2
D3
D4
D5
D6
D7
D8
D9
D10
TSA coverage by deciles
 
           Mənbə:  Dünya YSQS, 2008-ci il
. 
 
D.
 
Ünvanlılığın dəqiqliyi: Müavinətlərin hansı hissəsini yoxsullar alır? 
 
8.14
 
Bütün  sosial  transferlər  üzrə  əhalinin  ən  aşağı  10  faizi    proqram  müavinətlərinin  23  faizini 
alır, ən yuxarı 10 faiz əhali isə transferlərin 7.3 faizini alır. Pensiyalara gəlincə, müvafiq faizlər 21.5 və 
10.7-dir; iĢsizliyə görə müavinətlər üçün onlar 60.8 və 0.0, bütün sosial yardımlar üçün 33.0 və 7.6, ÜSY 
üçün  isə  50.9  və  0.8  faizdir.  Ümumiyyətlə,  bütün  sosial  transferlərin  35.2  faizi  əhalinin  ən  aĢağı  20 
faizinin əlində toplanır. Əhalinin ən aĢağı 40 faizi arasında bu nisbət 55 faizə çatır. 
 
8.15
 
Ünvanlılığın dəqiqliyi baxımından, ÜSY Azərbaycanda bütün sosial müdafiə proqramlarından 
yaxşı  icra  olunur.  ÜSY-nin  bölüĢdürülməsi  kəskin  Ģəkildə  yoxsullara  istiqamətlənmiĢdir  və 
Azərbaycanda hər hansı digər sosial transferdən daha yaxĢı icra olunur (Diaqram 8-5). Bunu əsas sosial 
transferlərin  benefisiarlarının  ümumi  bölgüsündən  görmək  olar,  belə  ki,  o,  ÜSY-nin  bütün  digər  sosial 
transferlərdən  üstünlüyünü  əks  etdirir.  ÜSY  resurslarının  üçdə  ikisi  əhalinin  ən  aĢağı  20  faizinin  əlində 
toplanır ki, bu da  əhali kvintili ilə onun ÜSY resurslarının bölgüsündəki payına nisbətinin təqribən 3.3 
olmasına  səbəb  olur.  Bu  nisbət  oxĢar  proqramlar  arasında  ən  yüksəklərdən  biridir.  Bu  nisbət  hətta  5.0 
təĢkil  edən  əhalinin  ən  aĢağı  10  faizi  üçün  olandan  da  yüksəkdir.  ÜSY-nin  ümumi  paylanması  nisbəti 
əhalinin ən aĢağı 40 faizi üçün 85 faizə çatır ki, bu da proqram resurslarının varlı  əhaliyə ―sızmasının‖ 
cəmi  15  faiz  olduğunu  göstərir.  Nəticədə,  ÜSY-nin  təmərküzləĢmə  indeksi  mənfi  və  kifayət  qədər 
yüksəkdir (-0.6328) ki, bu da güclü proqressivliyi nümayiĢ etdirir. 
 
                                                 
37
  YSQS  2006-cı  ildə  ÜSY  həyata  keçirilməyə  baĢlayan  zaman  ÜSY  müavinəti  almıĢ  ailələrin  seçməsi  əsasında 
aparılmıĢdır.  O  vaxtdan  bəri,  ÜSY  müavinəti  alanların  sayı  əhəmiyyətli  dərəcədə  artmıĢ  və  iki  dəfədən  çox 
yüksələrək Azərbaycanda bütün ailələrin təqribən 10 faizinə çatmıĢdır. 
Desillər üzrə ÜSY ilə əhatə olunma
 

---