Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
21 Qaraqoyunlu əmirinin təklifi həyata keçmiş, hər iki tayfa başçıları uzun sürən mübarizələrə əl atmışdılar. Yuxarıda qeyd etdiyimiz ―məktub məsələsi‖nə bir daha qayıtmaq olduqca maraqlı olardı. Belə ki, Teymuri Şahruxa yazılan məktubun göndərilən ünvana deyil, Osmanlı sultanına gedib çatdığını öyrənən Qara Osman bərk qorxuya düşür və dərhal sultana ―zəraətnamə‖ (―yalvarış məktubu‖) yollayır: ―Biz bu günlərdə Xacə Mənsur Amidini Şahrux bahadırın sarayına yollamışdıq. Qara Yusifin oğlu Cahanşah onunla bizim aramızda olan ədavətə görə onu tutmuş və bu sadiq bəndənin məktubunu ələ keçirmiş, qasidi qətlə yetirmiş, məktubu yandırmışdı. Təbrizdə bizim möhürümüzü həkkaklar vasitəsilə tökdürmüş, məktubu başqa məzmunla yazaraq sizə yollamışdır. Vallah-billah ki, əhvalat belə olmuşdur. Mənim sədaqətdən və aramızda olan dostluqdan başqa bir fikrim yoxdur‖. 5 Həmin məktubda Qara Yusif və onun övladları ―düşmən‖ adlandırılmış və sultandan təvəqqə edilmişdir ki, onların ―qərəzli sözlərinə‖ inanmasın. 6 Belə ki, I Sultan Məhəmmədin Qara Osmana göndərdiyi məktubda deyilir ki, ―biz sizlərdən bu son vaxtlarda dostluq və xeyirxahlıqdan başqa bir şey görməmişik, buna görə də, özünüzə təsəlli verin, özünüzü bizim dostumuz salın‖. 7 Ağqoyunlu tayfa ittifaqının başçısı Qara Osmanın vəfatından sonra (1435) hakimiyyət onun böyük oğlu Əlibəyin əlinə keçdi. O da, öz atasının siyasətini davam etdirir, Osmanlı sarayına vaxtaşırı məktublar yollayırdı. Yeni Osmanlı hökmdarı II Sultan Murad da onu cavabsız qoymur, öz məsləhətlərini çatdırırdı. Osmanlı sultanı Ağqoyunlu Əlibəyin ―ixlasla‖ (məhəbbətlə) yazdığı bir məktubdan (―özümüzü o həsrətin mülazimi etmək istərdik‖) razı qaldığını bildirmiş, gələcəkdə onun hər hansı niyyəti, məqsədi olarsa, Osmanlı dövləti tərəfindən yerinə yetiriləcəyini xüsusi qeyd etmişdi. 8 Hətta sultan ona yazmışdı ki, ―öz qasidi vasitəsilə göndərdiyi layiqli xalatı can sağlığı ilə geyinsin, sədaqət qapılarını açsın ki, həmişə şahanə layiq görülmüşdür. 9 Qara Osmanın başqa övladları da (Həmzə bəy, Cahangir) II Sultan Muradla yazışırdılar. Həmzə bəy hətta Osmanlı sultanına bir qoşun başçısı kimi də bəzi xidmətlər göstərir, sultanın mənafeyini dəfi üçün Ağqoyunlu qoşununun yollanmasını və beləliklə də qələbə əldə edilməsini təfsilatı ilə xəbər verir. ―İndi siz əmr edin, mən qalanı kimə məsləhət bilsəniz ona da verim‖, 11 yazan Həmzə bəyə cavab məktubunda Sultan Murad Ərzincandakı qələbənin onu sevindirdiyini bildirib qeyd edir ki, o yerlərdə bundan sonra əmin-amanlıq olacaq, tacirlər və karvanlar rahat gediş-gəliş edəcəklər. 12 Atası Əlibəydən sonra Ağqoyunlu tayfa ittifaqının başçısı olan Cahangir Ağqoyunlu da II Sultan Muradla əlaqə saxlayırdı. Atası kimi o da özünün türk sultanının ―mülazimi‖ olduğunu bildirir, ―bizim məmləkətimizdə elə sizindir və bu da ev ilə o ev birdir‖ 13 kimi cümlələr yazmaqla ona öz səmimi münasibətini bildirirdi. Çox keçmədən onunla qardaşı Uzun Həsən arasında nifaq yarandı, 22 nəticədə Diyarbəkir qalası və Mardin Cahangirin əlindən çıxdı. Məlumata görə ―siyasi cəhətcə təcrübəli qadın olan‖ Saray xatunun işə qarışması sayəsində qardaşlar arasında barışıq yarandı. Cahangir sonralar sanki Osmanlı dərgahına yolladığı məktubların məzmununu unudub, Uzun Həsənin türklərlə etdiyi döyüşlərdə qardaşına kömək etməkdə idi. 14 1453-cü ildə İstanbulun Sultan Məhəmməd tərəfindən fəthindən sonra ―Fateh‖ təxəllüsü daşıyan Osmanlı sultanı olduqca təkəbbürlü olmuş, get-gedə fəthlərinin sayını artırmağa başlamışdı. O, İstanbul fəthindən sonra özünü Roma imperiyasının yeganə qanuni varisi saymışdı. Hətta, Yunanıstanın feodal (1396- 1485) Fatehə belə yazmışdı: ―Kimsə şübhə etməz ki, sən romalıların imperatorusan, çünki imperiyanın mərkəzini rəsmən əlində saxlayan bir şəxs imperatordur və Roma imperiyasının mərkəzi də İstanbuldur‖. 15 Trabzon dövlətinin az sonra Osmanlı imperiyası tərəfindən süquta uğradılması bu imperiyanın Ağqoyunlular əleyhinə atdığı ilk böyük düşmənçilik addımı idi, çünki Trabzon Avropa ilə Şərq ölkələri arasında ticarət əlaqələrinin yaranmasında mühüm əhəmiyyətə malik idi. Kiçik Asiyanın şimalında və Qara dənizə yaxın mövqedə yerləşən Trabzon vasitəsilə bir çox dövlətlər Azərbaycan, İran, Orta Asiya, Hindistan və Çinlə fəal ticarət etməkdə idilər. Trabzon-Tərbiz yolu ilə hərəkət edən avropalı tacirlər Asiyanın bütün nöqtələri ilə ticarət edə bilirdilər. Trabzon Ağqoyunlu dövlətinin Qara dənizə çıxması üçün mövcud olan yeganə vasitə idi. Trabzon həmçinin Ağqoyunluların Osmanlılara qarşı müttəfiqi idi. 16 Uzun Həsən təkcə Osmanlılarla deyil, həmçinin Qaraqoyunlularla da nifaqda idi. Cahanşah Uzun Həsənin əleyhinə gedən Cahangirin tərəfini tutur, Uzun Həsən isə Cahanşaha qarşı çıxan Qaraqoyunlu şahzadələrinin tərəfini saxlayırdı. 17 Lakin Qaraqoyunlu-Ağqoyunlu ziddiyyəti getdikcə dərinləşməkdə olan Ağqoyunlu-Osmanlı ziddiyyətinin önündə hələ bir o qədər də təhlükəli görünmürdü. Osmanlı hökmdarı II Sultan Məhəmmədin Ağqoyunlu dövlətinin mənafeyinə bilavasitə bərk ziyan vuran hərbi-siyasi fəaliyyəti tezliklə Ağqoyunlu- Osmanlı ziddiyyətini olduqca kəskinləşdirdi. Nəticədə Osmanlı sultanının kiçik feodal dövləti olan Trabzona 1461-ci ildə həyat keçən hərbi yürüşü ərəfəsində Usun Həsənlə II Sultan Məhəmmədin ilk döyüşü baş verdi. Bu döyüşün şərhinə başlamazdan əvvəl Trabzon-Ağqoyunlu münasibətlərindən də bir qədər danışmaq lazımdır. Məlum olduğu kimi, Turəli bəy (Əlaəddin) Ağqoyunlunun oğlu Qutlu bəy və Bayanduriyyə sülaləsinin ən əzəmətli bəylərindən olan Qara Yuluq Osman Trabzon imperatorlarının qızları ilə evlənmişdilər. 18 Sonradan Uzun Həsən də IV İoannın qızı Teodora (Feodora) ilə izdivac etdi. Bütün bunlardan başqa Trabzon Ağqoyunlu dövləti üçün təkcə xarici ticarətdə yox, onun hərbi-siyasi həyatında da böyük qol oynayır, Ağqoyunlu bəyləri məhz Trabzon imperatorları vasitəsilə Qərb dövlətləri ilə diplomatik əlaqələr yaradırdılar. Trabzonu Osmanlı təcavüzündən Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|