Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
23 xilas etmək məqsədilə Uzun Həsən 1459-cu ildə İstanbula Murad bəy Ağqoyunlunun başçılığı ilə bir elçi heyəti göndərmişdi, amma bunun işlərin sonrakı gedişinə elə bir müsbət təsiri olmadı. 19 Sultan Məhəmməd ordusu Kiçik Asiyada hərbi əməliyyatlara başladı. Fateh o vaxtlar Ağqoyunlu hökmdarının məğrurluğundan və onun irəli sürdüyü bəzi tələblərdən çox narazı idi. Uzun Həsən Osmanlılara qarşı Gürcüstan və Trabzonla saziş bağladıqdan sonra, yuxarıda deyildiyi kimi İstanbula elçi Murad bəyin başçılığı ilə bir heyət göndərmiş, Osmanlılara cizyə verməyi qəbul edən Trabzon imperatorluğunun 1453-cü ildən bəri ödənilməsinə boyun olduğu və miqdarı 1458-ci ildə iki min dükatdan üç min dükata qaldırılan illik verginin aradan götürülməsini və vaxtilə İldırım Bayazidin Osmanlı torpaqlarına basqın etməməsi müqabilində Qara Yuluq Osman bəyə vəd etdiyi və Teymurun ölümündən sonra göndərilməyən hədiyyələrin dərhal verilməsini, xanımı Despinaya (Teodoraya) atası tərəfindən cehiz verilən kappadokiya, yəni Qeysəri şəhəri və ətrafındakı torpaqları özünə verməsini tələb etmişdi. Sultan Məhəmmədin Ağqoyunlu hökmdarının bu tələbləri müqabilində kinayə ilə ―mən gələn il gəlib, əfəndinizin məndən istədiyi şeyləri özümlə gətirəcək və sizə olan borcumu ödəyəcəyəm‖ cavabını vermişdi. 20 Bəkir Sidqi Baykala görə də, Uzun Həsən 1459- cu ildə II Sultan Məhəmməddən onun ilbəil Trabzondan aldığı xəracdan vaz keçməsin, eyni zamanda Teymurləngin ölümündən (1405) keçə 54 il ərzində Ağqoyunlu sarayına göndərilməyən hədiyyələri * ―topdan yollamasını‖ tələb etmişdi. 21 Bildiyimiz kimi, Uzun Həsən XV əsrin yarısından etibarən əvvəllər o qədər də böyük ərazini əhatə etməyən (əsasən mərkəzi şəhəri Amid olan Diyarbəkir) ―Ağqoyunlu bəyliyi‖nin nüfuz dairəsini xeyli genişləndirdi. Belə ki, 1460-1470-ci illərdə Ermənistan – Azərbaycanın cənub vilayətləri, Qərbi İran, Kürdüstan, İraqi- Əcəm İraqi-Ərəb, Diyarbəkir, Luristan, Fars və Kirman onun birbaşa hakimiyyəti altına keçmişdi. 22 Artıq 1467 (h. 872)-ci ildə ―böyük əzəmətə malik olan Uzun Həsən‖ 23 Ağqoyunlu tayfa ittifaqının hər iki tərəfində - həm qərbində, həm də şərqində (qərbdə Osmanlı türkləri, şərqdə Qaraqoyunlu qəbilələri) mübarizə aparmış, 24 Osmanlılara bata bilməmiş, Qaraqoyunluları isə iflasa uğratmışdı. Uzun Həsənin nisbətən az vaxt içində əldə etdiyi qələbələri barədə dövrün tarixçisi Fəzlullah ibn Ruzbehan Xunci belə yazır: ―O, Amidlə və Hisn Kəhflə kifayətlənməyərək, öz hakimiyyətini şərqə və qərbə genişləndirmək istədi. O, Qaraqoyunlu hakimiyyətindən heç nə qoymadı. Cahanşahın oğlu Həsənəliyə ölüm şərbəti silahlanmış döyüşçü ilə gələn Teymuri Sultan Əbu Səidin yasəmən bağını qara bağa verirdi. Beləliklə, bir neçə ildə öz hakimiyyətini Fəratdan Amudəryaya və Rum sərhədindən Oman adalarına qədər genişləndirdi‖. 25 * Qonşu dövlət başçıları tərəfindən bir-birilərinə hədiyyə yollaması dövlətlərarası münasibətlərin daha da nizamlanmasında zəruri bir ənənə idi. 24 Tarixçi Xoca Sədəddin Əfəndi özünün çoxcildli ―Tacüt-təvarix‖ əsərində Uzun Həsənin sultana qarşı olan saymazyana hərəkətlərini onun II Məhəmmədin qüvvəsini yanlış dəyərləndirməsi ilə izah etmişdir. 26 Trabzon imperatoru Kalo İoannes Komninlə - ―bu ədəbsiz kafirlə əqraba olmuş və yaxınlıq qurmuş‖ 27 Uzun Həsənə öz gücünü daha bariz şəkildə göstərmək istəyən II Məhəmməd Rum bəylərbəyisi şərabdar Həmzə bəyi ―Rum sipahiləri və dilavərləriylə Qoyluhisarı almağa‖ göndərdi. Həmzə bəy əmrə itaət edib, qalanı günlərlə mühasirə etmişdisə də qələbə hasil olmamışdı. 28 Buna baxmayaraq, Rum əsgərləri bir sıra qonşu kəndlərə hücum etmiş, Uzun Həsənin təbəələrinə xəsarət yetirmişdilər. ―Onların azğın əməllərindən pərişan olan zavallılara Uzun Həsənin yanına gəlib, başlarına gələnləri anladaraq ağlamışdılar‖. 29 Vəziyyəti belə görən Uzun Həsən tezliklə əsgərləri toplamış, ―padşahın ədalət qanadları altında rahatlıq içində yaşayan xalqın canına qorxu salmışdır‖. Lakin o, ehtiyatla hərəkət edərək, sultanın Qoyluhisara tərəf hətəkət etdiyini eşidib, Ərzincanın kənarında olan Kəmax dağlarına çəkilmiş, ―ölkələr fəth edən sultan ilə qarşılaşmaq istəməmişdi‖. 30 Amma Ağqoyunlu əmiri Xurşid bəyin başçılığı altında olan bir dəstə Ağqoyunlu döyüşçüsü Məndiz dağının yanında sultanın qoşunu ilə vuruşmuş, lakin məğlub edilmişdi. 31 Uzun Həsən yaxşı bilirdi ki, II Məhəmməd tezliklə Ağqoyunlu dövlətinin Qara dənizə mühüm çıxış yolu olan Trabzona hücuma keçəcəkdir. 32 Ümumiyyətlə isə, Ağqoyunlu – Trabzon qarşılıqlı münasibətlərinin yaranması hər iki dövlətin mənafeyinə uyğun idi. Vəziyyətin təhlükəli məqama çatdığını görən Uzun Həsən müvəqqəti də olsa, II Məhəmmədlə sülh şəraiti yaratmaq və onun Trabzona hücumunu bir qədər heyəti ilə birlikdə Osmanlı sultanının yanına göndərmək məcburiyyətində qaldı. 33 Sədəddin Əfəndi yazır ki, Bulqar dağının ətəyində Sara Xatun yanındakı elçi heyəti ilə gələrək dövləti qapını döymüş və gətirdiyi ərmağanlara Uzun Həsənin salamlarını sultana yetirmişdi. Lakin sultanın Sara xatunu yaxşı qarşılaşmasına baxmayaraq, Osmanlı hökmdarı öz qəti qərarından dönməmiş, tezliklə Trabzon imperatorluğu ilə haqq-hesabı çürütmək məqsədi ilə səfərə çıxmışdı. Bu məktubu alan Uzun Həsən yuxarıda göstərildiyi kimi, dərhal Sara xatunu Fatehin, Fateh isə oğlu Qutluşahı Uzun Həsənin sarayına yollamış, arada sülh bərpa olunmuşdu. Lakin sonradan göründüyü kimi, bu müvəqqəti barışıq uzun sürmədi, Fateh Trabzonu fəth etmək üçün Sara xatunu da özü ilə götürüb yürüşə çıxdı. * Sədəddin Əfəndi bildirir ki, Osmanlı ordusunda olan döyüşçülərin sayı o * Bu barədə Səlahəddin Tansel belə yazır: ―padşah quzeyə dönərək, Trabzona doğru yürüdü. O, Sara xatunun da daxil olduğu Uzun Həsənin elçilərini bu səfərində özü ilə aparırdı, çünki Uzun Həsənə etibarı yox idi. Padşah Uzun Həsənə məktub yazıb, onun anası ilə elçilərinin yalnız Trabzon fəth edildikdən sonra geri qaytarılacağını bildirmişdi (Gös, əsər, səh. 266-267). Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|