Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
19 müstəqilliyinə toxunmadı. Beləliklə, Osmanlı imperiyasının Ağqoyunlular əleyhinə müttəfiqi olan Qaraqoyunlular dövləti süquta uğradı. 80 Ağqoyunlu dövləti və Osmanlı imperiyası Hər şeydən əvvəl qeyd etmək lazımdır ki, dövrün ümumtarix hadisələrini əks etdirən müxtəlifdilli mənbələrin bolluğuna baxmayaraq, onların heç birində sırf Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətləri əks etdirilməmiş və həmin regionda mövcud olan ölkələrin ictimai-iqtisadi və hərbi-siyasi məsələlərində bəhs olunan zaman ötəri olaraq bu münasibətlərə toxunulmuşdur. Buna görə də, bu sahədə müstəsna əhəmiyyətə malik epistoylar qaynaqlara müraciət etmək tədqiqatçılar üçün müstəsna əhəmiyyətə malikdir. XIV əsrin sonu – XV əsrin əvvəllərində hələ Ağqoyunlu tayfa ittifaqının başçısı olmamışdan əvvəl Qara Yuluq Osman qonşuluqdakı müxtəllif feodal bəylikləri ilə yaxşı münasibətdə olmağa çalışmış, bu mümkün olmadıqda isə onlarla ölüm-dirim mübarizəsinə başlamışdı. O, bir müddət (11 il) Sivasda məşhur dövlət xadimi və şair Qazi Bürhanəddinin yanında xidmət etmiş, sonradan onların arasında ixtilaf düşmüş, az sonra bu Ağqoyunlu əmiri Qazi Bürhanəddini öldürməyə nail olmuşdur. Ümumiyyətlə, Qara Osman qonşu Qaraqoyunlu əmiri Qara Yusifdən fərqli olaraq həmişə Teymur və onun övladlarının himayəsində olmuşdur. İsmayıl Həqiqi Uzunçarşılıların məlumatına görə ―Qara Osman bəyliyi Qara Yusifin şiddətli zərbələri altında genişlənə bilmirdi‖. 1 Lakin buna baxmayaraq iki türkmən * bəyliyinin heç biri digərinə qalib gələ bilmir, bir-birləri ilə ixtilaf şəraitində yaşayırdılar. Ağqoyunlu tayfa ittifaqının başçısı olduqdan sonra isə Qara Yuluq Osman nüfuzlu cağatay hökmdarı Şahrux ibn Teymurla Osmanlılar və Qaraqoyunlular əleyhinə dostcasına münasibət yaratdı ki, bunun nəticəsində Ağqoyunlu – Qaraqoyunlu münasibətləri bir qədər də pisləşdi. ―Düşmənin dostu mənim düşmənimdir‖ prinsipinə riayət edən Qara Yusif Ağqoyunlu – Teymuri münasibətinin yaxşılaşmasından Ağqoyunlu – Osmanlı münasibətinin pisləşməsi üçün istifadə etmək qərarına gəldi. Tezliklə onun əlinə belə bir fürsət düşdü. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi h. 820 (m. 1417) – ci ildə Qara Osmanın Xorasan hökmdarı Şahruxa yazmış olduğu məktub elçi Xacə Mənsur Amidi adlı bir tacir vasitəsilə göndərildiyi ünvana aparılarkən, Sultaniyyə şəhərində təsadüfən Qaraqoyunlu əsgərlərinin əlinə keçmiş, nəticədə məktubun çatacağı məkan – Şahruxun istiqamətgahı olan Herat, Osmanlı I Sultan Məhəmmədin dövlət paytaxtı Bursa şəhəri ilə əvəz edilmişdir. Qara Yusif belə hərəkət etməklə, heç şübhəsiz, özünün Osmanlı hökmdarına olan dostluğunu nümayiş etdirmək, Ağqoyunlu – Osmanlı və Teymuri – Osmanlı qarşılıqlı * Səlcuqların tərkibində Azərbaycana gəlmiş tayfa – Ş.F.). 20 münasibətlərinə xələl vurmaq istəməmişdi. Həmin məktubu dərhal Qara İsgəndər Bursaya gətirib, Osmanlı hökmdarına təqdim etmiş, təbiidir ki, məktubda Şahruxun ―xaqani-cahaniyan‖ (dünyada yaşayanlar xaqanı), ―qaani-məmalik‖ (məmləkətlər qaanı) və başqa epitetlərlə adlandırılması Osmanlı hökmdarının qəzəbinə səbəb olmuşdu. Şahruxun həmçinin Rum və Şam (Suriya – Ş.F.) torpaqlarını da ―bir həmlə ilə‖ tuta biləcəyi barədə ona ürək-dirək verirdi. O, Şahruxa ləngimədən hücuma keçməyi məsləhət görüb yazırdı: ―Buna görə də, cağatay mirzələri arasında baş verən kiçik qovğaları nəzərə almaq və ləngimək rəva deyildir: Olsun o Səmərqənd həmin mirzələrin, Təbriz ilə Rumu Şam bəsindir, ey şah. Başqa məsələləri [elçim] tacir Xacə Mənsur Amididən soruşun‖. 2 Bununla, Qara Osman necə olursa-olsun Şahruxu böyük döyüşlərə şirnikləndirmək, ətraf ölkələrdə hakimlik edən güclü rəqiblərinə, o cümlədən Qara Yusifi və I Sultan Məhəmmədi heç olmazsa bir qədər zəiflətmək məqsədi güdürdü. I Sultan Məhəmməd ―Qara Yuluq Osmanın fitnə üslublu‖ məktubunu oxutduqdan sonra dərhal məhərrəm ayının əvvəllərində Bursadan Qaraqoyunlu şahzadəsi Qara İsgəndərə cavab məktubu yazmış, ona öz təşəkkürünü bildirmişdi: ―Qara Osmanın xainliyi məlum oldu. Biz onun cəzasını allaha tapşırdıq. Bizi məsələdən agah etdiyinə görə xoşbəxt olun. Əgər [hər hansı bir] təşviş və hücum olarsa, xəbər verin ki, onu dəf edə bilək‖. 3 Qaraqoyunlu-Ağqoyunlu münasibətlərindən bəhs edərkən yaddan çıxarmaq lazım deyildir ki, dövrün yazılmamış qanunlarına müvafiq şəkildə hərəkət edən kiçik feodal bəyliklərin başçıları heç də bir-birləri ilə sadəcə inadkarlıq naminə müxalifətə girmirdilər. Fikrimizin sübutu üçün aşağıda gətirəcəyimiz misal Qaraqoyunlu-Ağqoyunlu münasibətlərinin dəyişkənliyini izləmək baxımdan olduqca maraqlıdır. Hələ Azərbaycan Qaraqoyunlu dövlətinin təsisindən bir neçə il əvvəl Qara Yusif tərəfindən Qara Yuluq Osmana göndərilən bir məktubda Ağqoyunlu bəyinə bu hər iki türkman tayfa birliyi arasında olan nifaqın dayandırılması təklif olunurdu: ―Bizim hər ikimiz türkmanıq. Gəl bundan sonra bir-birimizə hücum etməyək və bir daha qırılmayaq. Qoy bizim hər birimiz Rumdan və Cağataydan olan düşmənlərimizlə mübarizə edək‖. 4 milli mənsubiyyət baxımından hər ikisi müxtəlif köçəri türkman tayfasının nümayəndələri olduğu üçün, görünür ki, Qara Yusif təəssübkeşlik edərək, Ağqoyunlu bəyini öz tərəfinə çəkmək istəmiş, aralarında sülh münasibəti yaranmasını məqbul saymışdı. Lakin feodal hərc- mərcliyinin, mənəm-mənəmliyin, dərəbəyliyin hökm sürdüyü bir şəraitdə Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|