Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
11 Elə Ağqoyunlularla da Qara Yusifin münasibətləri həmişə ixtilaf xarakteri daşımamışdır. Bu Qaraqoyunlu hökmdarı öz hakimiyyətini daha da möhkəmləndirmək və güclü rəqib həmləsinə məruz qalmamaq üçün sülh sazişlərinə də meyl edirdi. O Qara Yuluq Osmanla sülh bağladıqdan sonra özünün Şərqi Anadoludakı hakimiyyətini bərpa etmiş, nüfuz dairəsini xeyli genişləndirmişdi. Azərbaycanın cənubu, habelə Naxçıvan, Mosul, Sincar, Muş və Ərzuruma qədər ərazi olan tərəfindən idarə olunurdu. 34 Rum dövləti ilə normal münasibətdə olan Qaraqoyunlu dövlətinin Teymuri Şahruxun hökmranlıq etdiyi Xorasanla siyasi münasibətləri sabit deyildi. Həsən bəy Rumlunun bildirdiyinə görə, Şahrux Qara Yusifə etibar etmir, Qara Yusifdə onun səmimiliyinə inanmırdı. Şahrux 817 (1414/15)-ci ildə Azərbaycana yürüş etmək məqsədi ilə Heratdan çıxmış, lakin öz dövləti daxilində üzə çıxan bəzi ixtilaflara görə onun Azərbaycana etmək istədiyi bu birinci hərbi yürüş baş tutmamışdı. 822 (1419/20)-ci ildə isə Şahrux Xorasandan çıxaraq, ―köç-köç Təbrizə tərəf yollandı‖. 35 Xorasan qoşununun Amudəryanı keçib Azərbaycana hücumu barədə Rum sultanına xəbər verən Qara Yusif yazır: ―Əziz oğlum Cahanşahı Sultaniyyəni mühafizə etmək üçün yolladım, sədaqətli oğlum Əmir ŞahMəhəmməd bahadırı İsgəndər bahadırlarla birgə bir mənzil məsafəlik qarovuliyə (kəşfiyyata – Ş.F.) göndərdim. Özüm isə 50 minə qədər süvari ilə Təbriz yaxınlığında cəm olub, Ucan yaylağına tərəf getməkdəyəm, Dilavəar oğlum Qara İsgəndər 20 min süvari ilə arxa tərəfdən pusquda dayanmışdır. Başqa məsələlər barədə [bu məktubu gətirən] qasid [sənə] məlumat verər‖. 36 Öz cavab məktubunda Qaraqoyunlu hökmdarını ―sultani-səlatin ət-türk (―türk sultanlarını sultanı‖). ―Qara Yusif bahadır‖ adlandıran Rum sultanı ona ürək-dirək verirsə də, ona öz köməyini vəd etmir və beləliklə də, Şahruxla hərbi münaqişəyə girməyəcəyini anladaraq, Bursadan ―Allah-təala sənə xeyir versin. Qalan məsələləri bu məktubu gətirən Həsən bəy şifahi şəkildə sənə bildirər‖ yaan Sultan Məhəmməd, beləliklə, ona öz hüsn-rəğbətini bildirir. 37 Göstərmək lazımdır ki, Xorasan şahının Azərbaycana bu yürüşünün səbəbi Qara Yusifin siyasi cəhətcə getdikcə qüvvətlənməsi, hətta onun Şahruxun hökmü altındakı bir sıra şəhərləri də öz əlinə keçirmək istəyi olmuşdur. Həsən bəy Rumlu yazır: ―Qara Yusifin yanına Təbrizə göndərilən elçi qayıdaraq [Şahruxa] bildirmişdi ki, Qara Yusif orada özsünü müstəqil şah sayır, ətraf yerlərin bütün hakim və sərdarları ona tabedir. Padşahın (yəni Şahruxun – Ş.F.) şövkəti və qoşununun qələbələrindən qorxmayan Qara Yusifin çoxlu döyüşçü dəstələri vardır‖. 38 Doğrudan da, Qara Yusifin səyi və rəhbərlyi nəticəsində Azərbaycanda böyük ordu yaradılmışdır. Təsadüfi deyildir ki, Şahruxun əmrləri və saray adamları ―Azərbaycan qoşununun tuğyanına yalnız bahadırların həmləsi yatıra bilər‖ 12 demişdilər. 39 Məhz buna görə də, Şahruxun əmri ilə Azərbaycana hərbi yürüş üçün az vaxtda böyük bir ordu toplandı. 40 Xorasan qoşunu ilə döyüş ərəfəsində Qara Yusif tərəfindən orduda hərbi islahat keçirilmişdi. Teymuri Şahruxun güclü ordusuna həlledici zərbə endirməyə böyek cidd-cəhdlə hazırlaşan Qara Yusif ona qarşı miqdarca daha çox əsgəri hərbi qüvvə çıxarmaq məqsədi ilə piyada qoşun toplanması üçün də əmr vermiş, beləliklə, Təbriz vilayətinə tarixdə ilk dəfə piyada qoşun dəstələri hazırlanmışdır. 41 Qaraqoyunlu-Teymuri münasibətlərinə müdaxilə etmək istəməyən Osmanlı hökmdarı Sultan Məhəmmədin məqsədi öz qonşuluğunda özündən qüvvətli rəqib görməmək olmuşdur. Belə ki, baş verəcək müharibədə, nə qədər olmasa da, hər iki ordu müəyyən dərəcədə qüvvədən düşəcək, regionda Rum dövlətinin əzəməti toxunulmaz qalacaqdır. Bizim fikrimizcə, Osmanlı sultanı məhz bu mülahizə ilə müharibənin qarşısının alınmasına heç bir cidd-cəhd etməmiş, fəqət Qara Yusifə ürək-dirək verməklə kifayətlənmişdi. Hücum 822 (1420)-ci ilin şəban ayının 4-də (avqustun 27-də) baş verdi. Mənbələrin bəzisində Şahrux ordusunun 200 min, Qara Yusifin isə 120 min döyüşçüsünün bu müharibəyə gətirildiyi barədə məlmat vardır. 42 Lakin həmin müharibə baş tutmadı. Buna səbəb Qara Yusifin qəfil vəfatı oldu. Qaraqoyunlu hökmdarının ölümünü eşidən Şahrux həmin ilin zilhiccə ayının 9-da (dekabrın 28- də) Qarabağa gedərək orada qışlamış, oğlu Baysunqur isə Təbrizi döyüşsüz ələ keçirmişdi. 43 Yuxarıda göstərildiyi kimi, Qara Yusifin oğlu Pirbudaq Qaraqoyunlu taxt- tacının rəsmi hökmdarı elan edilmişdi. Lakin o, atasından bir qədər əvvəl vəfat etmiş, Qara Yusif isə hələ onun əvəzinə vəliəhd təyin etməyə macal tapmamışdı. 44 Qara Yusif öləndə şahzadələrdən heç biri onun yanında yox idi: ŞahMəhəmməd Bağdadda, İsgəndər Kərkükdə, İspənd (İsfahan Mirzə) Adilcəvazda, Cahanşah Sultaniyyədə, Əbu Səid Ərzincanda idilər. Vəziyyəti belə görən Şahrux Azərbaycanı və Şərqi Anadolunu istilaya başladı. * Şahrux 823 (1420)-cü ilin rəbiul-əvvəl ayının 19-da (aprelin 5-də) Təbrizə gəldikdə Naxçıvan və Salması da idarə edən Qaraqoyunlu şahzadələri Əbu Səid və İspənd Mirzə də gələrək, ona tabe olduqlarını bildirmişdilər. 45 Lakin Qara Yusifin başqa oğlanları, xüsusilə İsgəndər Şahruxa tabe olmaq istəmirdi, amma Xorasan hökmdarı tezliklə onu da məğlub edərək, Təbriz hökumətini Qaraqoyunlulara düşmən olan Qara Osmanın oğlu Əlibəyə verdi. Paytaxtın ona verilməsi * Firidun bəyin ―Münşəati-səlatin‖ əsərində dərc olunmuş Şahruxun Sultan Məhəmmədə yazdığı ―Fəthnamə‖də Qara Yusif vəfat edən vaxt baş verən qarmaqarışıqlıq belə göstərilir: Qardaşı Əmir Misirin oğlu Qazan bəy dərhal Qara Yusifin xəzinəsini və var-dövlətini qarət edib Ovnik qalasına, başqa qardaşı oğlu Zeynal bəy isə başqa səmtə yollandı. Əmir Qara və Qədəm paşa Əlincə qalasına qaçdılar. Qara Yusifin oğlanları Əmir Şahməhəmməd və Əmir İsgəndər Əhməd Qaramaninin oğlu ilə birlikdə Gəncə və Bərdəyə getdilər. Cahanşah atasının meyitini Ərcişə apardı. Qara İsgəndər Qara Yuluq Osmanla döyüşə yollandı (səh. 161). Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|