Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 ―Biz öz ləşgərimizi (Qəzvində) bir dağ ətəyinə yığıb gözləyirik. Əgər qəddar ruzigar ona kömək edərsə, o öz qoşunu ilə Qəstəntəniyyə sahilində çətir quracaq, Qara Boqdan və Rus(iya)dan keçib Azərbaycana yetəcəkdir. Sizə deyiləsi xəbərlər çoxdur. Bu barədə (məlumat vermək üçün) Xacə Bəhram Naxçivanini sizin tərəfə göndəririk. Nə fərman etsəniz ona əməl edəcəyik‖. 23 Sultan Məhəmməd cavan olmasına baxmayaraq, atası Bayazid kimi Teymurilərə qarşı çılğınlıq etmir, sülh və mübarizə məsələlərini diplomatik yolla həll etmək istəyirdi. O, Qara Yusifə də bunu məsləhət görür, ―səy edin ki, fitnə atəşi şülələnməsin‖ deyirdi. 24 Qeyd etmək lazımdır ki, Qara Yusifin böyük oğlu Qara İsgəndər də öz növbəsində I Sultan Məhəmmədə məktub yazaraq ―Şahrux Mirzə həmişə Azərbaycanı ələ keçirmək fikrində olmuşdur‖ cümləsini əlavə etmişdir ki, bununla da Rum sultanını Azərbaycana tərəf yönəlməkdə olan yeni Teymuri təhlükəsindən xəbərdar etmək məqsədi güdmüşdür. 25 Doğrudan da, Əmir Teymurun dördüncü oğlu olan Xorasan hökmdarı Şahrux (779-850), Qara Yusifin I Sultan Məhəmmədə xəbər verdiyi kimi, Xorasanla kifayətlənməyərək Azərbaycanı da ələ keçirmək niyyətində olmuşdur. O, qardaşı Miranşaha yazdığı məktubunda bildirir ki, Miranşahın ―Azərbaycan məmləkətinə heç bir dəxaləti olmamalı və o, Arran, Muğan, Əraməne * (ermənilər diyarı – Ş.F.) və Gürcüstan vilayəti ilə kifayətlənməlidir.‖ 26 Bu biri tərəfdən Azərbaycanı ələ keçirmək barədə Ağqoyunlu əmirləri də götür-qoy edir, özlərinə bu işdə güclü arxa axtarırdılar. Qara Yuluq Osman bu məqsədini həyata keçirmək üçün Şahruxdan kömək umur, onu nəinki Azərbaycanın, hətta Şam və Rum dövlətlərini də zəbt etməyə çağırırdılar. Onun məmulatına görə, Hələb və Şam əmirləri, Əmir Məhəmməd Qaramani, İsfəndiyar Qəstəmuni, Həmideli diyarının hakimi Hüseyn bəy, Əmir Həmzə bəy İzmiri, Zülqədər hakimi Süleyman bəy, Qəstəntəniyyə kralı, Trabzon kralı, Gürcüstan məlikləri, Şirvan və Gilan hakimləri, Kürdüstan və Laristan valiləri də guya Şahruxun hücumunu gözləyir və ona kömək edəcəklər. 27 Qara Osman bu məktubunda Şühruxu şirnikləndirərək əlavə edir: ―Biz özümüzün miqdarca az olan qoşunumuz Azərbaycan və Rum hakimlərindən qorxub-çəkinmirik, sizin gəlişinizi gözləyirik. Qara Yusif Türkmanın qüdrət və taqəti onun Sizin qulamlarınızdan birinə qarşı (yəni Qara Osmana qarşı – Ş.F.) çıxması üçün kifayət deyildir. (Gəlsəniz,) yalnız Qara Yusif deyil, həmiçinin Rum və Şam (da) sizin bir həmlənizlə basılar‖. 28 Məsələ bundadır ki, Qara Osmanın Şahruxa yazdığı bu məktubu aparan qasid yolda Qara Yusifin döyüşçüləri tərəfindən axtarılmış və həmin məktub ələ keçirilərək, Qara İsgəndər vasitəsilə başqa ünvana – Bursa şəhərinə iqamət edərək * Bəhs olunan dövrdə ―Ermənistan‖ adlı bir dövlət olmadığına görə, təbiidir ki, ilkin mənbələrdə ―Ermənistan‖ deyil, məhz ―ermənilər‖ /‖əraməne‖/ ifadəsi işlənmişdir. 10 Sultan Məhəmmədə göndərilmişdir. 29 Sultan Məhəmmədin Qara İsgəndərə yazmış olduğu cavab məktubunda Rum sultanı Qara İsgəndərin atasını (Qara Yusifi) ―padşah‖ adlandırır ki, bu da Qara Yusifin Azərbaycanın hələ rəsmi padşahı elan edilmədiyinə baxmayaraq padşah kimi tanındığına bir işarədir. * Şahruxa yazdığı məktubun Qara Yusif tərəfindən ələ keçirilib Rum sultanına göndərilməsi xəbərini eşidən Qara Osman bərk təşvişə düşmüş, dərhal Sultan Məhəmmədə bəraət məktubu göndərmişdi. Onun yazdığına görə Sultan Məhəmmədə çatan məktub heç də onun Şahruxa yazdığı məktub deyildir. Belə ki, guya Qara Osmanın Xorasan hökmdarına yazmış olduğu başqa məzmunlu məktub yolda Cahanşah İbn Qara Yusif tərəfindən ələ keçirilmiş, qasid öldürülmüş, məktub yandırılmış, əvəzində isə yeni məzmunlu məktub yazılmış, Təbrizdə Qara Osmanın saxta möhürü düzəldilmiş və həmin məktub yeni möhürlə möhürlənərək, Osmanlılarla Ağqoyunluların arasını vurmaq məqsədilə Rum sultanına göndərilmişdi. ―Mənim sizə sədaqətdən başqa heç bir təqsirim yoxdur‖ yazan Qara Osman onu ―düşmənlərin sözünə inamamağa‖ çağırır. Onun yazdığına görə, Osmanlı hökmdarı gərək Qara Yusif Osmanlı sultanına yolladığı bu zəraətnamədə (üzrxahlıq məktubunda – Ş.F.) 1402-ci ildə Əmir Teymur və Rum sultanı arasında döyüşün baş vermə səbəbini Yusiflə əlaqələndirib, ―onlar (yəni Qaraqoyunlular – Ş.F.) elə əvvəllər də [sizə qarşı] fitnəkar olublar‖ yazaraq, Osmanlı – Teymuri ziddiyətinə Qara Yusifin səbəb olduğunu xəbər verir. 31 sultan Məhəmməd öz növbəsində onun da məktubunu cavabsız qoymur. O, ilk növbədə Qara Yusifi həmişə himayə etməklə yanaşı ( beə ki, onu ―Təbriz şəhriyarı‖ adlandırır) Aqğqoyunlu əmrinə də qədimdə olduğu kimi öz dostluğunu təklif edir. 32 Beləliklə, məlum olur ki, Rum sultanı Ağqoyunlu və Qraqoyunlu əmirləri arasında gedən münaqişədən öz xeyrinə istifadə etmək fikrində olmuş, onların heç birini özündən incitmək istəməmişdir. Rum sultanının Ağqoyunlularla ixtilafa girməməsi Osmanlı-Qaraqoyunlu münasibətlərinə heç bir mənfi təsir göstərmir. Belə ki, hər iki hökmdar yenə də bir- birinə məktublar yazır, biri digərini öz ölkələri və qonşu dövlətlərdə baş verən hadisələrlə tanış edirdi. 33 * Qeyd: Doğrudan da Qaraqoyunlu dövlətinin rəsmi hökmdarı Qara Yusif deyil, Pirbudaq elan edilmişdi, çünki həmin dövlətə o zaman yalnız ―Çingiz soyundan‖ olanların ―sultan‖, ya ―xan‖ titulu ilə hökmdarlıq etmək hüququ vardı və Pirbudaq həmin soyun əsl nümayəndəsi olan Sultan Əhməd Cəlairi tərəfindən ―mənəvi övladlığa‖ qəbul edilmiş və hökmdarlıq statusu qazanmışdı. Bunu nəzərə alan Qara Yusif h. 814 (m. 1411)-cü ildə bütün Azərbaycan başçıları və türkman bəylərinin Təbrizə çağırıb, onların hamısının iştirak etdiyi bir məclisdə Pirbudağı rəsmən ―sultan‖ elan etdi. Padşahlıq mərasimindən sonra bütün fərman və hökmlərin başına monqol üsulu ilə ―Sultan Pirbudaq xan yarlığından! Əbunəsr Yusif bahadır sözümüz!‖ cümləsi yazılırdı. Qara Yusif hətta dövlətin müxtəlif yerlərində üzərində oğlu və özünün adları həkk edilən mis və gümüş sikkələr kəsdirmişdi ki, bunların ən əskiləri 814 (1411)-cü ildə buraxılmışdır (Ahmed Teuhid. Meskukat-i Kadime-i İslamiyye Kataloqu, c. IV, İstanbul, h. 1321, s. 450-455. Bax: Faruq Sumer. Qaraqoyunlular, səh. 87-88). Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|