Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
17 Bursəvi olmalıdır – Ş.F.) qaytarsınlar sizin məktubunuz gələn vaxtlarda bu həvaxah (yəni Cahanşah – Ş.F.) Fars və İraqi-Əcəmin qala və şəhərlərini tutmaqla məşğul idi. Bu işi bir neçə gündə bitirib, tərs xasiyyətli çağatay tayfasının toxumunu o diyardan kənar etdik və geri qayıtdıq. Əmir Tacəddin İbrahim Mehtəri bu şad xəbəri xəbəri sizə çatdırmaq üçün xeyli gümüş, firuzə və yaqutla tezliklə dərgahınıza göndərirəm‖. 70 Cahanşahın məktubunu alan II Sultan Məhəmməd ona cavabında Qaraqoyunlu elçisi əmir Tacəddin Mehtərin artıq onun yanına çatdığını xəbər verir, ―birgə həmlə ilə İraqi-Əcəm qalalarını xilas edən və fars məmləkətlərini tutan‖ Qaraqoyunlu hökmdarını təbrik edir, bundan bərk sevindiyini bildirir. 71 Osmanlı sarayına bundan sonra gedən məktubda Cahanşah oraya tezliklə yeni bir qasid yollayacağını, hələlik isə Qəvaməddin Qara bəyi göndərdiyini sultana xəbər verir. 72 Türklər tərəfindən İstanbul şəhərinin * fəthi Türkiyə tarixində ən əlamətdar hadisələrdən biri olmuşdur. Məhz bu fəth münasibətilə II Sultan Məhəmməd ―Fateh‖ ləqəbinə layiq görülmüş, özünün növbəti fəthləri münasibətilə sonradan da başqa qonşu dövlətlərə, o cümlədən Azərbaycana ―fəthnamələr‖ yollamış, öz siyasi qüdrətini nümayiş etdirmişdir. Osmanlı hökmdarının fikrinə görə Türkiyə tərəfindən edilən fəthlər elə Azərbaycan tərəfindən edilən fəthlər kimi qiymətləndirilməlidir (―Bizim tərəfin fəthi sizin tərəfin fəthi deməkdir və ya əksinə‖). 73 Sultan Məhəmməd Fatehin həmin ―fəthnamə‖sindən sonbra Cahanşah Qaraqoyunlu özünün Bağdad ―fəthnamə‖sini yollayır, yeni qələbəsini çox böyük şadlıqla xəbər verir. Bir qədər əvvəlki məktubunda Cahanşahı ata adlandıran II Sultan Məhəmməd ona bu dəfə də ―əziz atam Cahanşah‖ ifadəsi ilə müraciət edir, özünün də İstanbuldan sonra ―Murə * kafirləri‖ ilə döyüşərək, oranı ələ keçirildiyini bildirir. Məktubun sonrakı cümlələləri Sultan Məhəmməd Fatehin o vaxtlarda baş verən başqa fəthlərindən (Səməndəriyyə ** şəhəri, Sinab qalası) bəhs edir və nəhayət sultanın Ağqoyunlu tarixi ilə sıx surətdə bağlı olan Trabzona yürüşü və oranın da tezliklə alınacağı xəbəri ilə bitir: ―Ümidvarıq ki, oranın kafirlərdən xilası [bizə] asanlıqla müyəssər olacağıq. Əgər bu hücumla əlaqqədar bizim * İstanbul şəhərinin adı əvvəlcə Bizans, conra Kanstantinopol olmuşdur. Sonralar Türklər yunanca ―İstan polis‖ (―şəhərə gedirəm‖) sözünü tez-tez eşitdiklərinə görə həmin şəhəri İstanbul adlandırmışlar. Şəhər müsəlmanların əlinə keçəndən sonra oranın adının ―İslambol‖ olduğunu fərz edənlər də vardır ki, bu tamamilə yanlışdır (Ə.Nəvai, Tarixi məktublar və sənədlər... səh. 512.). * Yunanıstanın cənubunda yerləşən ―Moree‖ yaxud ―Pelopon ese‖ adlanan Murə adası əvvəlcə 1458-ci ildə (qismən), sonra isə 1460-cı ildə (tamamilə) Osmanlılar tərəfindən alınmışdır (Ə.Nəvai, Tarixi məktublar və sənədlər..., səh.534). ** Səməndəriyyə - Serbiyada yerləşən bu şəhər (Smederevu) 1459-cu ildə baş vəzir Mahmud paşa tərəfindən zəbt olunmuşdur (Bax: Ə.Nəvai. Tarixi məktublar və sənədlər..., səh. 539). 18 məktublaşmağımız bir qədər təxirə düşərsə, başqa şey haqda düşünməyib, məktublaşma qapılarını bağlayın‖. 74 Göstərmək lazımdır ki, Sultan Məhəmməd Fateh dövründə Ağqoyunluların Osmanlılarla olan münasibəti Qaraqoyunlu – Osmanlı münasibətindən bir qədər fərqlənirdi və dostcasına əlaqələr baxımından heç də qənaət bəxş deyildi. Bu münasibət Osmanlı sultanının 1461-ci ildə, onun öz sözü ilə desək, ―Həsən bəy ağqoyunlunun məmləkətinə yaxın olan və onunla qohumlaşan Trabzona zəfərli yürüşündən sonra xeyli pisləşdi. Ağqoyunlu-Osmanlı münasibətinin pisləşməsi Cahanşahın ürəyindən idi, çünki Uzun Həsən özünün irsi mülkü sayılan Diyarbəkirlə kifayətlənməyərək, XV əsrin 50-ci illərində Qaraqoyunluların əlində olan Ermənistanın və Kürdüstanın böyük bir ərazisini öz dövlətinə birləşdirməyi nail olmuşdu. 75 Ağqoyunluların get-gedə qüvvətləndiyini görən Cahanşah təcili olaraq Sultan Məhəmməd Fatehə belə bir məktub göndərdi: ―Qədim vaxtlardan bəri bizim tərəfin sizin şərafətli xanədanınıza həqiqi məhəbbəti zahirdə [bizə qarşı] özünün razılıq və məhəbbətini göstərirdisə də, əslinə başqa cür hərəkət edirdi. Onun zahiri və batini bir olmadığı üçün [aramızda] günbəgün nifaq yaranmaqda idi. Bu yaxınlarda onun xəsislik əlaməti tam şəkildə aşkar oldu, əhd-peymanı sındırdığını üzə çıxdı. O, bizə hücum etdisə də, onun dəf edilməsi asanlıqla müyəssər oldu. Himməti uca olan həzrət (yəni Osmanlı sultanı – Ş.F.) onun cəzalanması üçün qoy cəhd etsin. Sizdən sədaqətlə rica olunur ki, həqiqi dostların məqsəd və istəkləri həyata keçsin‖. 76 Bu xahişə baxmayaraq, Cahanşah Qaraqoyunlu Osmanlı Türkiyəsini bilavasitə ağqoyunlu dövlətinə qarşı müharibəyə təhrik edə bilmədi. Amma 1467- ci ildə Cahanşah Qaraqoyunlu II Sultan Məhəmmədin təhriki ilə Ağqoyunlulara qarşı şirnikləndirilərək, öz silahlı qüvvələri ilə Diyarbəkirə tərəf yollandı. Osmanlı sultanını hökmü ilə, hələ o zaman Amasya valisi olan şahzadə Bayazid Qaraqoyunlu hökmdarına hərbi yardım göstərməli idi. 77 Osmanlılara arxalanan Cahanşah Qaraqoyunlunun əksinə olaraq Uzun Həsən Ağqoyunlu ―Türkiyənin Osmanlı sultanları ilə mübarizə etmək naminə Avropa dövlətləri ilə möhkəm ittifaq yaratmağa cəhd edirdi‖. 78 Nəhayət, 1467-ci ilin noyabr ayının 10-da Qaraqoyunlu dövlətinin ən nüfuzlu hökmdarı olan 70 yaşlı Cahanşah ona qəfildən hücum edən Sultan Məhəmməd Fateh bu Qaraqoyunlu-Ağqoyunlu münaqişəsinə müdaxilə edə bilmədi. Cahanşahın kəsik başı Uzun Həsən tərəfindən Xorasanın Teymuri hökmdarı Sultan Əbu Səidə şahzadə Məhəmmədi Qaraqoyunlunun başı isə Sultan Məhəmməd Fatehə göndərildi. 79 Uzun Həsən azacıq sonra Həsənəli Qaraqoyunlunu da asanlıqla məğlub edib, Kür çayının cənub hissəsindəki bütün Azərbaycan torpaqlarını ələ keçirdi. O, təkcə Qaraqoyunlularla dostluq və qohumluq əlaqələrində olan Ərdəbilin Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|