Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 Qaraqoyunlular və Ağqoyunlular arasında olan vəziyyəti daha da gərginləşdirdi. İspənd Mirzənin Təbrizə onun üstünə hücum xəbərini eşidən Əlibəy Bayandur Diyarbəkirə qaçdı, lakin məlumata görə, qardaşı İsgəndərin Təbrizə hücumunu bilən İspənd şəhəri tərk etməyə məcbur olmuş və İsgəndər Azərbaycan taxtına əyləşmişdi. 46 Deməli, Təbriz bir neçə ayda bir neçə nəfərin əlinə keçmişdi. Dövlətşah Səmərqəndi bildirir ki, Şahrux Azərbaycanı öz övlad və əmirlərinə vermək istəyirdisə də, onlar İsgəndərin qorxusundan Azərbaycanda hakim olmaq istəmirdilər. 47 Nəhayət Şahrux İsgəndəri məğlub edərək, Azərbaycanı Cahanşaha verdi və beləliklə də, Azərbaycanda yenidən Qaraqoyunlu hakimiyyəti bərpa olundu. 48 Göstərmək lazımdır ki, Osmanlı sultanı I Murad (1360-1389) il Qaraqoyunlu əmirləri arasında yaxşı münasibət olmuşdur. Sonrakı Rum sultanları da (I Sultan Məhəmməd və II Sultan Murad) Qaraqoyunlularla pis rəftara yol vermirdilər. Elə yuxarıda göründüyü kimi, Qaraqoyunlu tayfa ittifaqının böyük əmirləri və şahzadələri də arada olan hörmət-izzəti gözləyirdilər. Lakin İsgəndər öz ―qürur və nadanlığı üzündən... Rum vilayətini dağıtmaq və camaata əzab-əziyyət verməklə məşğul idi. 49 Məhz buna görə Qaraqoyunlu-Osmanlı münasibətləri ərginləşməyə başladı. Teymuri Şahrux sultan və hakim – yəni II Sultan Murad və İsgəndər arasındakı nifaqdan öz xeyrinə istifadə etməyə çalışırdı. O, Qara Yusifin böyük miqdar qoşununun ona məğlub olması münasibətilə Rum sultanına göndərdiyi ―Fəthnamə‖də yazırdı: ―Qara Yusifin mənimlə düşmənçilik edirdi. Çarəsiz qalıb, özümüzü qorumaq məqsədi ilə 823-cü ilin şəban ayının 15-də (1420-ci ilin avqustun 26-sı – Ş.F.) Səmərqənd darüs-səltənəsində çıxıb Azərbaycana yollandıq‖. 50 Şahruxun II Sultan Murada zilhiccə ayında Qarabağqan yazdığı bu məktubdan məlum olur ki, o ―təsərrüfündə‖ (hakimiyyəti altında) olan Məvaraənnəhr, Xorasan, Zabul, Kabul, Sistan, Kirman, Mazandan, Təbəristan, Fars, Xuzistan, İraqi-Əcəm və başqa ölkələrdən 200 mindən çox əsgəri olan bir ordu ilə Qara Yusif üzərinə hücuma keçmişdi. ―Mazandaran vilayətində olan bir neçə fili də Humayun orduya gətirdilər. Təvaçilər bir neçə gün qoşunları saydılar, iki yüz min zirehli əsgər qələmə alındı, əksəriyyətini saya bilmədik. Təxminən 10 dəfə yüz min əsgər toplanmışdı‖. 51 Osmanlı sultanına verdiyi bu ―hesabat‖dan məlum olur ki, onun Azərbaycana gətirdiyi qoşunlarındakı əsgərlərin sayı bir milyon nəfər (―10 dəfə yüz min‖) olmuşdur. 52 Şahrux belə şişirdilmiş məlumatı Osmanlı hökmdarına bildirməklə, eyni zamanda, onun qarşısında əzəmət və qüvvətini nümayiş etdirirdi. ―Zilqədə ayının axırında Qara Yusifin ölüm xəbəri gəldi. Böyük oğlum Mirzə Baysunqur Təbrizi tutmağa yollandı. Zilhiccənin ortalarında Əmir Xəlilullah İbn Şeyx İbrahim – Şirvanşah qiymətli peşkeşlərlə Humayın görüşə gəldi. Beş gün 14 sonra sizin elçiniz Bəhram bəy də gəlib məktub gətirdi. Cahanşah da bizim dünyaya pənah verən sarayımıza gəldi və Azərbaycan əyalətini ona verdi. Qara İsgəndər Ərzincanın Çubuqcivarına çıxmışdır. O, Qara Yuluq Osmanla döyüşməkdədir. Mən hal-hazırda Allahın köməyi ilə onu dəf etməklə məşğulam. Əgər o, sizin tərəflərə pənah gətirərsə, onu ələ keçirib mənim sarayıma göndərin. Qara Yusifin aradan çıxması fərəh və sevincimizə səbəb olmuşdur‖. 53 II Sultan Murad bu fəthnaməni alan kimi Şahruxa dərhal məktub yolladı. Məktubun yazı təhrində duyulur ki, Şahrujxun əzəməti Osmanlı sultanı tərəfindən gələcək də nəzərə alınmayan və o, atasının səhvini təkrar etməməli, ağır Teymurun qoşununa qarşı diqqətsiz olmamalıdır. Məktubda ―Şahrux bahadur‖ ifadəsi işlədilənə qədər 6 sətir bu adın epiteti (tərifli ibarələri) işlədilmiş, ad çəkiləndən sonra yenə 3 sətir həmin adın bəzəyən təşbehlər verilmişdir. ―Sizin Humayın əhvalınızdan və Azərbaycanın zəbtindən... Şirvanşah Fərrux Yasarın * (―Xəlilullah‖ adı düşmüşdür – Ş.F.) görüşünüzə gəlməyindən və o diyarın başqa əhvalından xəbərdar olduq və [bu məsələlər] bizim keyfimizi çoxaltdı. Qara İsgəndərin Ruma tərəf qaçmağından fikrə düşdük və fərman verdik ki, əgər ondan bir xəbər-ətər tuta bilsələr dərhal ona hücum etsinlər‖. 54 Təxminən elə o vaxtdan Şahruxun və II Sultan Muradın gözlədiklərinin əksi baş verdi. Rum sultanı Qaraqoyunlu şahzadəsindən onun Qara Yuluq Osmanı məğlub etməsi xüsusunda məktub aldı. Qara İsgəndər bəy məktubunda Şahruxun Azərbaycana hücumu, atasının təbii ölümlə dünyanı tərk etməsi, qardaşları İspənd bəyin və Şah Məhəmmədin Naxçıvan dağları və Qafan dağlarına pənah apardıqları, Cahanşahın Ərcikdə yaşamağı, özününsə Mirzə Baysunqurun hücumundan qurtararaq, Çubuqcivara üz tutmağı və bir neçə dəfə özbək ləşkəri ilə döyüşü barədə Rum sultanına ətraflı məlumat verir. Məktubda məlum olur ki, ―məktublar aparan bir özbək casusu təsadüfən onun əlinə keçmişdir‖. Məktubları oxuyan Qara İsgəndər özbəklərlə ittifaqa girən Qara Yuluq Osmanın onun üstünə hücum niyyətilə gəlişindən xəbərdar olur. Nəticədə 10 min döyüşçü ilə qəfildən ona basqın edən Qara İsgəndər Ağqoyunluların 20 min əsgərini qıraraq, başçıları Qara Osmanı məğlub etməyə müvəffəq olur. 55 Qara İsgəndərin Osmanlı sultanına yolladığı bu məktubun sonunda maraqlı bir məlumat da vardır: ―[Qara Osmanın] iyirmi mindən çox adamı qırıldı, sağ qalanlar isə pərən-pərən düşdülər. Kəsilən başları üç doqquz ayıraraq, * dostlara yolladım. Onun təvacisi Əhməd bəyin başını isə şadmanlıq əlaməti kimi Cəmşid ağa Əfşarla [sizə] göndərdim ki, qədim dostluğumuzu və səmimi məhəbbətimizi unutmayasınız‖. 56 Demək, Qara İsgəndər Osmanlılarla Qaraqoyunlular arasındakı ―qədim dostluq və səmimi məhəbbəti‖ xatırlamaqla yendən sultanın mərhəmət və * Fərrux Yasar – Xəlilullahın ləqəbi olmuşdur. Onun oğlanlarından birinin adı belə idi. * 9 rəqəmi türklərdə və monqollarda müqəddəs sayılırdı. Onlar bütün hədiyyələri doqquz-doqquz yollayır, hakimin xidmətinə gəldikdə isə doqquz dəfə təzim edirdilər (Ə.Nəvainin qeydi). Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|