Azərbaycan və osmanli imperiyasi (XV – XVI əsrləR)
Yüklə 2,84 Kb. Pdf görüntüsü
|
7 yazdığı üçüncü məktubunda Qara Yusifi ―yolkəsən quldur‖ adlandırır və ―dostluq qayda-qanunu‖ əsasında onun Teymurilərə təslim edilməsi, yaxud da Rum vilayətindən çıxarılması təklifi irəli sürülürdü: ―Əzəmətli noyon Bayazid xan bahadır!.. Qoy bizim aramızda elçi və kəlməçiyan (kəlməçilər - Ş. F.) get-gəli başlasın Sultan Əhməd Cəlairi ilə Qara Yusifin arası yaxşıdır hərçənd ki, Sultan Əhməd tərəfdən üç-dörd nəfər o ölkələrdə (yəni Azərbaycan və İraqi-Ərəbdə - Ş.F.) hakimiyyət etmişlər, amma Qara Yusif yolkəsən quldurdur. Bizim dostluğumuzun və sülhün davamı üçün: gərək o cənab (Sultan Bayazid - Ş. F.) onu (Qara Yusifi - Ş.F.) öz yanında saxlamayıb, ya bizim tərəfə yollasın, ya da vilayətdən çıxarsın‖. 12 Bununla əlaqədar Sultan Bayazidin Əmir Teymura verdiyi ehtiyatlı cavab olduqca maraqlıdır. Əhməd Cəlairi və Qara Yusifin artıq uzun müddət onunla dostluq etdiklərini və heç bir ixtilafa yol vermədiklərini nəzərə çatdıran Rum sultanı onların artıq Rum məmləkətini tərk etdiklərini xəbər verir: ―Yazdığınız [məktubdan məlum oldu ki, Əhməd Cəlairini tutub, Qara Yusif Türkmanla birgə göndərim. Bu məsələ bəhanədən başqa bir şey deyildir. Onlar hal-hazırda bizim məmləkətdən çıxmışlar. Əgər geri qayıtsalar belə, onları incitmək Osmanlı qayda- qanunundan xaric bir iş olar. Biz o iki fələkzədəni özümüzdən incitməyəcəyik‖. 13 Bu məktubu oxuyan Əmir Teymur başa düşür ki, Sultan Bayaziddən Cəlairi və Qaraqoyunlu hakimlərini təhdid yolu ilə geri almaq ona müyəssər olmayacaqdır. Buna görə də nəzakətli tərzdə yazılmış dördüncü məktubunu Osmanlı sultanına göndərir: ―Bayazid xan! Biz istəyirdik ki, bizimlə o tərəf (Rum - Ş.F.) arasında dostluq hökm sürsün. Elə buna görə də [sizə] bir neçə məktub azdıq, [sizdən] sülh və dostluq istədik. İndi siz Əhməd Cəlairini özünüzdən uzaqlaşdırın, [elə] Qara Yusiflə də o cür hərəkət edin‖. 14 Cavab məktubunda Sultan Bayazid Teymurun ―qovğa yaratmaq üçün‖ bəhanə gəzdiyini bildirirsə də, 15 Teymur təzədən onu ―müsəlmanların əmin- amanlığı naminə‖ sülhə dəvət edir. 16 Əmir Teymurun məktubuna yazdığı cavabda Sultan Bayazidin Cəlairi hökmdarı və Qaraqoyunlu əmirini himayə etməkdən çəkinməyəcəyi və onunla döyüşə hazır olduğu bildirilir. 17 Bu məktublaşma zamanı Sultan Əhməd və Qara Yusif Osmanlı sultanının heç bir təzyiqi olmadan Rumdan çıxaraq Ərzincana tərəf hərəkət edirlər. Bundan dərhal xəbər tutan Əmir Teymur onları dəf etmək üçün öz əmir və qoşunlarını həmin səmtə yollayır. 18 Teymur kimi əzəmətli bir hökmdarın sözündən çıxıb Sultan Əhmədi və Qara Yusifi cidd-cəhdlə müdafiə edən Sultan Bayazid bundan nə kimi məqsəd güdürdü? Bu sualın bir cavabını da Osmanlı tarixçisi Nişançı Mahmud paşanın tarix kitabından tapırıq. Onun məlumatına görə, Misir sultanının zindanından qurtulub Bayazid xanın yanına gələn Cəlairi hökmdarı və Qaraqoyunlu əmiri Rum 8 sultanını ərəb torpaqlarına mənsub bəzi yerləri fəth etməyə təhrik etdilər və nəticədə Sultan Bayazid tezliklə ərəblərdə olan bir neçə qalanı öz əlinə keçirdi. 19 Əlbəttə, göstərilən ərəb qalalarının türklərin əlinə keçməsində Sultan Əhməd və Qara Yusifin Rum sultanını bu işə tərğib etmək baxımından rolu ola bilərdi, çünki onlar Sultan Bayazidin xidməti müqabilində onun xeyirxahı ola bilməzdilər, lakin heç şübhəsiz ki, Bayazid öz yaxın qonşularını müdafiə etməklə özünə onların şəxsində müttəfiq qazanmaq, yeri gələndə onların hərbi köməyindən istifadə etmək, Teymurun Ruma olan biləcək hücumunun qarşısını almaq məqsədi güdmüşdür. Amma Sultan Bayazidin Teymurun qoşununa qarşı durmasına baxmayaraq, 1402-ci ildə baş verən Osmanlı-Teymuri döyüşündə Tüymuru əmirə qalib gəlmiş, Sulatn Bayazid əsir alınmışdır. 20 Rum sultanı ilə öz haqqı-hesabını çürüdən Əmir Teymur çox keçmədən (1403-cü ilin yazında) Cəlairi və Qaraqoyunlu qüvvələrini də əzmiş, həticədə onların hər iki məşhur başçısı Suriyaya qaçmaq məcburiyyətində qalmışdı. Mənbələrin məlumatına görə, onlar Suriyada əvvəlcə həbs olunmuş, 1404- cü ilin fevral əvvəlcə həbsdən azad edilərək, yenidən öz torpaqlarına geri dönmüşdülər. 1405-ci ilin qış fəslini Mosulda keçirən Qara Yusif rəqabətdə olduğu Ağqoyunlu əmiri Qara Yuluq * Osmanla barışaraq, yenidən özünün Şərqi Anadoludakı hakimiyyəti bərpa etməyə başlamışdı. 21 Teymurun vəfatından sonra (1405) vaxtı ilə Teymuri işğalı nəticəsində ələ keçirilən və geniş bir ərazidə təşkil edilən böyük bir imperiya dağılmağa və həmin imperiyanı təşkil edən müxtəlif ölkələr bir-birindən ayrılaraq müstəqil olmağa başladılar. Lakin Teymuri şahzadələri yenə də Azərbaycandan əl çəkmək fikrində deyildilər. Təbriz şəhəri əvvəlcə Mirzə Ömərin, sonbradan isə Mirzə Əbu Bəkrin və Miranşahın, bir qədər sonra isə, az müddətdə də olsa, Şirvanşah I İbrahimin əlinə keçmişdi. 22 Sultan Bayazidin vəfatından sonra Osmanlı taxtına onun varisi I Sultan Məhəmməd çıxdı. Onunla da öz münasibətini yaxşı saxlayan Qara Yusif məktub yollayaraq, ―kafirlərin qatili‖ olan yeni Rum sultanına öz vəziyyətindən vali edirdi. Məsələn, onun yazdığına görə, Xorasan hakimi Şahrux ona məktub yollayaraq ―Azərbaycan kürəsini mənim vəkillərimə təslim et‖ deyə əmr etmiş, sonra Qəzvinə qoşun çəkmiş, Qaraqoyunlu ordusu da döyüşə hazır vəziyyətdə onun qarşısına çıxmışdı. Qara Yusif Osmanlı sultanına xəbər verirdi ki, öz tatar (cağatay – Ş.F.) qoşunu ilə əvvəlcə Qəstəntəniyyəyə (Konstantinopol, İstanbul) gələn Şahrux, sonra istiqamətini dəyişmiş, Kəfəyə (Feodosiyaya), oradan da Şirvan Babül-Əbvabına (Dərbəndə) getmiş, hal-hazırda isə Azərbaycana çatmaqdadır. Məktubun sonunda (amma haqq bunu ona rəva bilməz) yazan Qara Yusif Azərbaycanın yenidən Teymurilərin əlinə verilə bilməyəcəyi barədə Rum sultanına məlumat vermişdi. * Qara Yuluq (Yülük) –m qara zəli deməkdir. Bax: Ə.Nəvai. Teymur və Şah İsmayıla qədər., səh. 177. Yüklə 2,84 Kb. Dostları ilə paylaş:
|