Azərbayçan xalq cumhuriYYƏTİNİN 80 İLLİYİNİN
Yüklə 6,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehdi bəy Hacınski
- Rəis
- Səslər
- Arxiv, f. 895, siy. 1, iş, 100, vər. 180-170; Azərbaycan, 11, 13, 15 iyul 1919-cu il № 222, 223, 225.
- Sədr
348
arasında cürbəcür şayiəyə səbəb olur. Ona görə mən rica edərdim sabahkı, iclasda [799 - 800] baxılıb bitsin. Növbəti iclasa qalırsa, vaxt keçər. Məsələ mühümdür, uzanmağa qoysaq ola bilər zehindən getsin. Ona görə mən təklif edirəm iclas sabaha qalsın.
Lakin bir para kağızlar, bəzi sənədlər var ki, onlar ilə tanış olmaq lazımdır. Tainki bu məsələ haqqında bitərəfinə bir qərar çıxarılsın. Sabah bu barədə müəyyən bir fikir çıxartmaq mümkün ol-maz. Qubernatorun özünün də dokladı var, onu da dinləməliyik. Ona görə təklif edirik bu məsələnin müzakirəsi kələn növbədəki iclasa qalsın...
tərəfdarıdırsa rica edirəm əlini qaldırsın? (Əllər qalxır). Kim əleyhinədir? (Əllər qalxır). Kim səs verməyib? (Əllər qalxır). 55-dən ziyadə üzv var, amma 43 adam iştirak edir. Əvvəl qərar qoydunuz gələn iclasa qalsın, çünki iclas qapanmayıb dalı ola bilər. Axşam, sabah olsun. İndi təklif edirlər sabaha qalsın. Səslər - Axşama... Axşama. Rəis - Kim sabaha qalması tərəfdarıdırsa rica edirəm əlini qaldırsın? (Əllər qalxır). Kim əleyhinədir? (Əllər qalxır) Rica edirəm səs salmayasınız. Kim səs verməyib. Lehinə 23, əleyhinə də 23. Neçə adam var sayınız. Rica edirəm mane olmayınız. Cavanşir, ikinci dəfədir sizə deyirəm mane olmayasınız. Mən sizi qanuna dəvət edirəm 54 adamdan, 46 adam rəy verir. Üçüncü dəfə səsə qoyuram. Kim tərəfdardırsa, ayağa qalxsın. (Qalxırlar). Rica edirəm əyləşəsiniz. Kim əleyhinədir? (Qalxırlar). Sayınız. Kim səs verməyib lehinə 24, əleyhinə 23, səs verməyən bir. Bir səsin əksəriyyəti ilə təklif qəbul olunur. Qarabağ əhvalının müzakirəsi qalır sabaha. Saat neçəyə?
[800 - 801] Rəis - İclas sabah saat 12-yə qalır. Rica edirəm vaxtında gələsiniz. Dəvətnamə getməyəcəkdir. Səslər - Qəzetdə yazılsa yaxşı olar. Rəis - İclası qapayıram.
(İclas qapanır saat 4-45 dəqiqədə) Arxiv, f. 895, siy. 1, iş, 100, vər. 180-170; Azərbaycan, 11, 13, 15 iyul 1919-cu il № 222, 223, 225. 349
№ 53 Əlli üçüncü iclas 8 iyul 1919-cu il Sədr - İclas davam edir. Söz Rüstəmbəyli Şəfi bəyindir. Rüstəmbəyli - Dün burada ərz edildi ki, Qarabağ məsələsi * haqqında iki məruzə var: birisi mənimlə Qarabəyli əfəndinin; digəri Çubaryanla Xocayevin. Fəqət mütəəssifanə dün ikinci məruzə oxunmadı. O məruzə deleqat heyətinin əlində bulunan sənəd və sübutlar əsasıyla tərtib verilməmişdir. O, ancaq general-qubernator əleyhinə bir təqsirnamədən ibarətdir. Əsil əsasları da bundan ibarətdir ki, Qarabağ hadisatı əsnasında hökuməti-məhəlliyyə fəaliyyətsizlik və səhlənkarlıq ifraz etmişdir. Bunu isbat üçün sual edilir ki, Üçmıx səngərinə qaraul qoymaq general-qubernatorun nəyinə lazım idi? Məlumunuzdur ki, Şuşa iki müsəlləh tərəfdən ibarət idi: birisində hökumət vardır; digərlərində isə hətta ermənilər özləri də etiraf ediyorlar ki, heç bir hökumət olmayıb, müsəlləh çetə dəstələri hökmfərma olaraq əhalini dəhşətə salırlardı. General-qubernator da, ingilis heyəti də böylə vəziyyəti təhəmmül edilməz bir hal sa- yaraq, general-qubernator səltəsinin Ermənistana 1 da tətbiq və təşkil edilməsini lazım göryorlardı. Bu məqsədə qışla olan [801 - 802] qismə əsgəri qitaət yeridilməsi təqti-qərara alınmışdı və çünki general-qubernatorun bu qərara əməl etməsinə müsəlləh ermənilər tərəfindən müqavimət göstəriləcəyi və öz xahişləriylə bu əmrə tabe olmayacaqları gözləniyordu, ona görə də general-qubernator qeyri-məmul hərəkətlərin önünü almaq üçün bəzi tədbirlər ittixaz etməyə məcbur idi. Bunu erməni əhalisi də biliyordu, general-qubernatorun bəyanatına görə məlumat varmış ki, o zaman erməni kəndlərindən şəhərə müsəlləh gömək dəstələri də gələcəkdi. Əlimizdə məlumat var ki, şəhərə tez-tez müsəlləh dəstələr gəlirmiş, hətta Qarabağ ermənilərinə səfərbərlik elan edilmiş imiş. Ona görə Üçmıxa qaraul qoyulmuşdur ki, şəhərə müsəlləh erməniləri buraxmasın. Ermənilər də, türklər də təyid ediyorlar ki, silahsız adamlara heç kəs dəymiyordu. Hadisat başlanan günü Ağdamdan Şuşayadək bütün Şuşa köçlə dolu imiş və Qarabağ türklərinin bütün var- yoxu yolda imiş. Bir çox şahidlər göstəriyorlar ki, ermənilər təkərratla məzkur yolu atəşə tutmuşlardı. Bu işlər isbat ediyor ki, general-qubernatorun ermənilərə qarşı heç bir təcavüzkarlıq fikri yoxmuş və ola bilməzdi. Erməni mətbuatı bu hadisədə kürdlərin roluna böyük əhəmiyyət veriyor. Bu xüsusi Çubaryan dəxi qeyd etdi. Qaybalı kəndinin talanında kürdlərin iştirakı haqqında ermənilərlə ingilis heyəti məlumat veriyorlar. Fəqət türklər göstəriyorlar və tabor komandanı, hökumət və sairələrinin əldə etdikləri məlumatdan anlaşıyor ki, kürdlər dava qurtardıqdan sonra gəlib çıxmışlardır. Ermənilərin hamısı deyir ki, kürdlərin iştirakı onlara məlum deyildir. Mühəqqəqdir ki, kürdlərin hərəkəti general-qubernatorun binaqozarlığıyla dayandırılmışdır. Təbiidir, bir yerdə bir hadisə olursa, bəziləri kömək, digər bəziləri də qarət üçün oraya qoşurlar. Bir də Çubaryanın bəyanatında əsgərlərimizin iştirakına böyük əhəmiyyət verilir. halbuki məlum olur ki, Üçmıx və
Yarma
səngərlərindəki qaraullardan başqa ümumi əsgərlər ayın 4-də qışlalarda imişlər. Erməni hissələrindən atılan güllələrlə qışla içində əsgərlərdən qətl edildiyi də bunu isbat edir. Hətta general-qubernator və tabor komandanı əmr etmişlər ki, ermənilər güllə atsalar da əsgərlər cavab verməsinlər. (Hökmləri oxuyur). Bu surətlə görülür ki, əsgərlərin güllə atmamaları [802 - 803] üçün hər növ ciddi tədbirlər görülmüşdür və general-qubernator var qüvvəsi ilə çalışmışdır qan tökülməsin. Qaybalı hadisatında qoşut qətəatının iştirakı haqqında heç bir dəlil yoxdur və mən bilmiyoram hansı əsas və dəlillər üzərində Çubaryan təkid ediyor ki, qoşun iştirak etmişdir. Doğrudur, mütəzərrirləri danışdırarkən mənə bur növ çinli adamların dəxi iştirak etdiklərini bəyan etmiş və isbat üçün bir dənə çin dəxi göstərmişlərdir, fəqət haman çin məhkəmə məmuruna məxsus bir şey idi. Qaybalı kəndinə kömək verilmişdir, general-qubernatorun binaqozarlığında bulunan ümum vasitə və qüvvələrdən istifadə edilmişdir. Hətta elə bir vaxt olmuşdur ki, əhalidən bir qismi ermənilərə hücum etmək istəmiş, fəqət general-qubernator qoymamışdır. İş bir məqama çatmışdır ki, yerli müsəlman əhali general-qubernatorun fövqəladə insaniyyətpərvərinə və himayətkaranə rəftarından narazı qalmışdır. Qətiyyən müəyyən edilmişdir ki, Qaybalı kəndində yanğın şəhərdə atışma olan zaman başlanmışdır. Yəni o zaman ki, hökumət bütün fikri və zehni biltəb şəhər hadisatıyla məşğul imiş. Rotmist İştal bəyan ediyor ki, yolları ermənilər elə güllələyirdi ki, ancaq dolama yolla getmək lazım və mümkün olurdu. General-qubernatorun evi yaxınında şəhərlə Qaybalı arasında uca dağ var. Doğrudur, biz o xüsusda tədqiqat icra etmədik, lakin zənnimcə bu evdən tüstü çətin görülə bilərdi. Şəhidlərin göstərməsi əsasıyla biz təyin etdik ki, Qaybalı kəndində dava 3-4 saat çəkmişdir. General-qubernator bu hadisəni bildikdə, dərhal köməyə başlamışdır. Fəqət şübhəsizdir ki, təhti-idarəsində olan bütün qüvvədən istifadə edəməzdi, zira eyni zamanda yalan-doğru çox xəbərlər çıxmışdır ki, sair kəndlərə də hücum edilir. General-qubernatorun
* Burada və digər yerlərdə Qarabağın ermənilər yaşayan hissəsi nəzərdə tutulur - Tərcüməçi. Yüklə 6,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|