|
![](/i/favi32.png) Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
80
“Ürəyini dinlədi,ürəyi vurmur daha,
O,dostunun üzünü örtdü gəlin tək.
Özü fırlanıb qartal kimi gəşt edirdi
Elə bil ki,balası tələyə düşən şirdi,
Qəzəblə var-gəl edib,ora-bur gedirdi.
Kətan kimi dartırdı,saçlarını yolurdu,
Paltarını didib,cırıq cındır olurdu.
Üfüqə səda düşüb ağaranda dan yeri
Bilqamıs ölkəsini çağırdı adbaad.
Misgərlər,dəmirçilər,daşyonanlar gəlirdi,
Heykəltaraşlar gəlir,daş qoyanlar gəlirdi.
-Dostum,sənə mən elə başdaşı düzəldəcəm,
Beləsini heç kəs dostuna düzəltməyib.
Saçı lacivərd,altı daşdan hörüləcək,
Üzü əhəngdən,özü altundan yonulacaq.”
Ekranda Nəsir Rzayev görünür və deyir:
“Menhirlərin Azərbaycanda dəmir dövründə yaradılmış insan heykəlləri ilə
müəyyən yaxınlığı vardır.”
Ekranda daş heykəl-balbal təsvirləri görüntülənir.Alim sözünə kadr
arxasından davam edir:
“Belə heykəllər döyüşçülərin qəbri üstünə qoyularmış.Menhirlərdə olduğu
kimi,bu heykəllər də ölmüş döyüşçünün özünü təmsil edirdi.”
Ekranda yenidən Nəsir Rzayev görünür və sözünə davam edir:
“Göründüyü kimi,menhirlər ilə qədim türk heykəllərinin ideoloji əsası
eynidir.Hər ikisi animistik təsəvvürə-ölümdən sonrakı əbədi həyat fəlsəfəsinə
əsaslanır.”
Ekranda sənətşünas alim Rasim Əfəndi peyda olur.Ekranın alt tərəfində
onun adı, soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir:
”Azəraycanın daş plastika sənəti nümunələri içərisində daş insan fiqurları
önəmli yer tutur.Şamaxı və Ağdam şəhərləri ətrafında tapılmış bu monumental
plastik sənət nümunələri alimlərin böyük marağına səbəb olmuşdur.”
Ekranda yenidən müxtəlif daş balbal təsvirləri göüntülənir.
81
Alimin səsi kadr arxasından eşidilir:
“Şamaxının Dərə Xınıslı və Dağ Kolanlı yaxınlığından tapılmı heykəllər
üslub etibariylə bir-birinə bənzəsə də,ayrı-ayrı vəziyyətdə və ölçüdə düzəldilmiş
müxtəlif tipli kişi fiqurlarını təsvir edir.Şamaxıdan tapılmış fiqurların ən böyüyü-
nün hündürlüyü 2,23 metr,ən kiçiyinin isə 1,35 metrdir.
1946-cı ildə Dərə Xınıslı kəndində tapılmış daş heykəl xüsusilə
maraqlıdır.Yerli əhəng daşından yonulub düzəldilmiş bu heykəl ucaboylu,
naməlum bir şəxsi təsvir edir.Həmin fiqur bu ərazidə aşkar edilmiş bir neçə başqa
heykəl kimi başsızdır.Baş yerinin formasından məlum olur ki,fiqurun başı sonralar
hansısa səbəbdən sındırılmışdır.Fiqurun əllərinin vəziyyəti də bu ərazidə tapılan
əksər heykəllərdə olduğu kimidir.Onların əksəriyyətində sol əl ürək, sağ əl isə bel
tərəfdə təsvir edilmişdir.
Fiqurun bədənində geyim olduğunu bildirən xətlərin izləri görünür.Kürə-
yin yuxarı hissəsində bu ərazidən tapılan digər heykəllərdə olduğu kim dalğavari
xətlər vardır ki.bu da təsvir olunan şəxsin uzun saç saxladığını göstərir.
Tarixi mənbələrdən belə aydın olur ki.türk xalqları islamdan öncə hər bir
igidin məzarı üstə insan fiqurlu heykəllər qoyardılar.İlk orta əsrlərə aid
“Veyşu”adlı Çin mənbəsindən,eləcə də Əl-Bələzuri və Əl Xarəzmi kimi müsəlman
tarixçilərin əsərlərindən göründüyü kimi,bu tipli heykəllər müqəddəs sayılır və
onlara sitayiş edilirdi.
Musa Kağankatlı özünün “Alban tarixi”kitabında Azərbaycan ərazisində
yaşayan soy və boyların daşdan heykəllər yonub, ona sitayiş etdiyini,onların
şərəfinə hətta at,qoç,sığır qurbanları verdiklərini xüsusi qeyd edir.Musa
Kağankatlının yazdığına görə, bu boylar uzun saç saxlayıb mahir ox atan idilər.”
Ekranda Rasim Əfəndinin yerini yenidən Nəsir Rzayev tutur və deyir:
“Tunc və dəmir dövrü üçün xarakterik olan abidələrdən söz açarkən, dol-
menlərdən də söhbət etmək lazımdaır.Dolmenlər daşların şaquli vəiyyədə yerə
basdırılması nəticəsində yaranmış.hər tərəfi bağlı düzbucaq qəbirlərdir.Onların
üstü sal daşla örtülür.Dolmenləin qurulmasında 10 ton ağırlığı olan nəhəng
daşlardan istifadə edilmişdir.Bu qəbirlər tək,ikimərtəbəli və koridorla birləşən
qəbirlər sırası şəklində olur.Belə abidələrə Avopa,İran,Hindistan,Yaponiya,
Koreya, Krım,Qara dəniz sahilləri və Azərbaycanda rast gəlmək olur.Fransız alim
Jak de Morqan Lənkəran rayonunun Körükdi kəndi yaxınlığında ikimərtəbəli
dolmenlər aşkarlamış və ilk dəfə onların tarixi və dini mahiyyəti barədə məlumat
vermişdir. Xocalıda da dolmenlər üzə çıxarılmışdır.
Dolmenlərin yaradılması üçün əsas olmuş axirət dünyası ideyası və ruhun
ölməzliyinə inam ənənəvi olaraq zamanəmizə qədər gəlib çıxmışdır.Buna misal
olaraq Şamaxıdakı “Dədə Günəş”pirini ziyarət edənlərin balaca daşlardan evlər
tikməsini göstərmək olar.Guya bu evlər xəstələrin öləndən sonra axirət dünyasında
yaşamasına xidmət edəcəkmiş.
Dostları ilə paylaş: |
|
|