Azərbaycan xalqinin maddi VƏ MƏNƏVİ MƏDƏNİYYƏTİNİn qəDİm köKLƏRİ
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
183 qıpçaq dili, karluq dili. Lakin həmin dillər bir-birinə o qədər yaxın və əlaqələri o qədər sıx, intensiv olmuşdur ki, ümumi bir dilin - ümumtürkcənin dialektləri təsəvvürünü yaradırlar." Ekranda at çapan,ox atan türklr görünür. Diktor: "Nizami Xudiyev isə bir qədər fərqli düşünür.Onun fikrincə, bu proses ən geci eradan əvvəl l minilliyin ortalarında baş vermişdir." Ekranda Nizami Xudiyev görünür.Alt tərəfdə onun adı, soy adı və elmi dərəcəsi yazılır. O deyir: "Ümumi türk dili tarixinə həsr olunmuş tədqiqatlar, xüsusilə professor Əhməd Cəfəroğlunun tədqiqatları göstərir ki, müxtəıif türk etnik-mədəni regionlarında meydana çıxan türk ədəbi dillərinin tarixi ümumi türk dili tarixi anlayışını istisna etmir, əksinə, tamamlayır və belə qənaəti möhkəmləndirir ki, müstəqil türk ədəbi dilləri ümumi bir türk ədəbi dil mühitinin məhsulu olub, məhz həmin mühitin əks olunduğu coğrafi arealda formalaşır, etnik-mədəni ehtiyacı ödəyir, sonra isə məhv olub gedir, dəyişikliyə uğrayır, yerinə yeni ədəbi forma gəlir.Lakin hər bir yeni forma mütləq özündən əvvəlki normativ formanın təcrübəsinə və ümumi tük ədəbi dili ünsürlərinin inkişafına əsaslanır. Qədim türk dili ən qədim zamanlardan eramızdan əvvəl V əsrə qədərki dövrü əhatə edir.Təqribən eradan əvvəl l minilliyin ortalarından geç olmayaraq bu dilin differensasiyası başlamışdır." Ekranda Nizami Xudiyevi Elbrus Əzizov əvəz edir.Alt tərəfdə onun adı, soy adı və elmi dərəcəsi yazılır.O deyir: "Fuad Köprülüzadə 1926-cı ildə Bakıda çap olunmuş "Azərbaycan ədəbiy- yatına dair tədqiqlər" adlı kitabçasında Azərbaycan dilinin təmiz oğu dili olduğunu gösərmişdir.Sonralar Çobanzadə və onun ardınca Dəmirçizadə Azərbaycan dilinin oğuz- qıpçaq dili olduğunu təsdiq etdilər.Əhməd Cəfər ana dilimizin oğuz-qıpçaq mənşəli dil olmasını təsdiq eməklə yanaşı, bidirmişdir ki, ancaq bu dilin uyğur dili ilə kiçicik müqayisəsi bizi Azərbaycan dilinin əmələ gəlməsində uyğur dili qatının çox işləməsi barədə düşünməyə məcbur edir." Ekranda yazılır: "Dialektlərin faktlarına əsasən mən bu qənaətdəyəm ki, Azərbaycan dili əsas əlamətlərinə görə, türk dillərinin Qərb qrupuna aid olsa da, bu dil müəyyən dərəcədə türk dillərinin Qərb və Şərq qruplarını bağlayan halqadır. Əhməd Cəfər" 184 Diktor yazıları oxuyaraq təkrarlayır. Ekranda yenidən Elbrus Əzizov peyda olur və sözünə davam edir: "Müasir Azərbaycan dilində uyğur elementlərinin olduğunu Nəcib də göstərməkdədir. Azərbaycan və uyğur dillərinin ötəri müqayisəsi daha çox bu iki dil üçün əlamətdar olan izoqloslar aşkara çıxarmağa imkam verir.Məsələn, "a-e" səsdəyişməsini gözdən keçirək.Uyğur dili üçün xarakerik olan bu hal özünü Azərbaycanın cənub, şərq və şimal şivələrində də göstərməkdədir." Ekranda yazılır: ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Bakı,Quba,Şamaxı: qeyçi-qayçı, qeymağ-qaymaq, qeyiş-qayış, qeynata-qaynata, qeynana-qaynana, qeytan-qaytan, qeynəmək-qaynamaq, qeysi-qaysı və s. Qaz-Zaqatala: yey-yay, yeyma-yayma,yeş-yaş, yeşil-yaşıl, yez-yaz və s. Ağsu: eyax-ayaq. ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Diktor yazılanları bircə-bircə oxuyur. Ekranda yenidən Elbrus Əziziov görünür və sözünə davam edir: "Eyni hala Anadolu şivələrində də rast gəlinir.Bundan başqa Azərbaycanın ayrı-ayrı şivələrində uyğur dili üçün xarakterik olan "a-ə", "a-o", "o-a", "e-ə", "e- ö", "d-ç", "k-ç" və sairə əvəzlənmələr də müşahidə edilməkdədir." Ekranda Uyğurustanın paytaxtı Urumçi şəhərindən və uyğurların həyatından görüntülərin əks olunduğu kadrlar göstərilir. Diktor: "Uyğur türkləri hazırda əsasən Çinin Sintzyan-Uyğur Muxtar Vilayətində, qismən də Qazaxıstan və Özbəkistanda yaşayırlar.Rəsmi statistikaya görə,sayları 15 milyon civarındadır.Qeyri-rəsmi məlumatlara əsasən isə, sayları 30 milyonla 100 milyon arasında göstərilir.Uyğurlaın tarixdə qurduqları ilk dövlətin Vlll əsrdə qurulan Onuyğur-Doqquzoğuz xaqanlığı olduğu hesab edilir.Bu dövlətin ərazisi Monqolustan, Sibir və İndiki Uyğurustan ərazilərini əhatə etmişdir.Dövltin qurulmasında doqquzoğuzlarla onuyğurlar fəal rol oynamışlar.On uyğur soyunun birləşməsi ilə ortaya çıxan onuyğurların adına Orxon-Yenisey abidələrində sıx-sıx rast gəlinməkdədir." Ekranda Moyonçur abidəsi görünür.Onun fonunda yazılır: ---------------------------------------------------------------------------------------------------- Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|