Azərbaycan xalqının ümummilli lideri

46 

 

yerə  deyil  ki,  ta  əski  çağlardan  suya  ruhun  əksetdiricisi  kimi  baxılmış,  bəd,  qorxulu 

yuxu sınsın deyə suya, yəni suda əks olunan ruha danışılmış, səfərə yollananın, yola 

çıxanın  işi  uğurlu  olsun  deyə  arxasınca  su  səpilmiş,  suyu  söymək,  murdarlamaq  ən 

böyük  günahlardan  bilinmişdir.  İnsanlara  "Sucan  ömrün  olsun",  "Su  kimi  əziz  ol", 

"Sularınız  axarlı-baxarlı  olsun",  "Suyun  kəsilməsin"  –  deyə  alqış  söylənilmiş,  "Su 

haqqı"  -  deyə  ona  and  içilmiş,  "Su  dirilikdir",  "Su  olan  yerdə  abadlıq  olar",  "Su 

murdarlıq  götürməz",  "İlanı  da  su  içəndə  öldürməzlər"  və  s.  nəsihətlər  deyilmişdir. 

Xalq  inam  və  etiqadlarında  su  canlı,  deyiləni  eşidən,  başa  düşən  zənn  olunmuşdur. 

"Kitabi-Dədə  Qorqud"da  Salur  Qazan  evinin  kimlər  tərəfindən  talan  edildiyini 

öyrənmək üçün "Su Haq didarın görmüşdür, mən bu suyla xəbərləşim" - deyir. Onun 

sorğusunun sonundakı: 

 Ordumun xəbərin bilirmisən degil mana! 

Qara başım qurban olsun, suyum sana! - 

müraciəti,  ümumiyyətlə,  Oğuzlarda  suyun  doğrudan-doğruya  canlı  bilinməsi 

fikrini reallaşdırır. Əlbəttə, su ilə əlaqədar istənilən qədər nümunələr göstərmək olar. 

Və bu nümunələrin əksəriyyətində, elə "Kitabi-Dədə Qorqud"da da deyildiyi kimi, su 

Tanrı  üzü  görmüş  sayılır.  Ona  görə  də  o,  müqəddəs  hesab  olunur.  Bu  deyilənlər, 

sözsüz  ki,  Novruz  bayramında  da  suya  qayğı-sayğı,  ehtiramla  yanaşmağa,  onun 

köməyinə  sığınmağa inamı artırmışdır. 

Novruzun gəldiyi gün xalq böyük meydanlara, bazar meydanlarına toplaşaraq 

əvvəlcədən hazırlanmış müxtəlif növ mərasimlər keçirir, el şairləri və aşıqlar Novruz 

bayramına  ithaf  etdikləri  şeirlərini  söyləyir,  musiqiçilər  könülləri  şad  edən,  necə 

deyərlər,  "sümükləri  dingildədən"  məzəli,  məlahətli  el  havaları  çalır,  cavanlar  milli 

xalq geyimlərində bu havaların sədaları altında quş kimi süzərdi. 

Xan  çinarlardan,  əzəmətli  palıdlardan  yelləncəklər  asılar,  uşaqlar,  cavanlar 

yellənərdilər  ki,  çillədə  qalmasınlar.  Açıqlıqlarda  "dirədöymə"  oyunundan  ötrü 

cızıqlar çəkilər. Bir də görürdün baharın vurğunu olan uşaqlar hərəsi qarğıdan bir "at" 

düzəldib, o tərəfə-bu tərəfə çaparaq Günəşi səsləyirlər: "Gün buralara, kölgə dağlara, 

gün buralara, kölgə dağlara". "Bənövşə, bəndə düşə", "Çilingağac", "Aşıq-aşıq", "Beş 

daş",  "Mərə-mərə",  "Ənzəli",  "Qayışdöydü",  "Topaldıqaç",  "Papaqaldıqaç", 

"Baharbənd" və s. uşaqların sevimli oyunlarından olub. 

Maraqlı  tamaşalardan  biri  də  kəndirbazlıq  idi.  Kəndirbazlıqla  peşəkarlar 

(kəndirbazlar)  məşğul olurlar. Kəndirbaz, bir qayda  olaraq, xüsusi geyimdə  kəndirin 

üzərində  zurnaçılar  dəstəsinin  və  nağaranın  müşayiəti  ilə  rəqs  edir,  kəndirin  bir 

tərəfindən  digər  tərəfinə  gedir,  atılıb-düşür,  müxtəlif  oyunlar  göstərir,  tamaşaçıları 

əyləndirir. 

Tarixi və ədəbi qaynaqlara istinad edərək deyə bilərik  ki,  Novruz bayramında 

oyun və əyləncələrin içərisində zorxanalar daha təmtəraqlı görünərdi; səməni, bayram 

xonçaları  ilə  bəzədilər,  hər  tərəf  məşəllərlə  işıqlandırılardı.  Zorxanalarda  pəhləvanlar 

qara zurnanın güc, qüvvət, döyüşkənlik, yenilməzlik aşılayan zil səsi, zərb alətlərinin 

gur sədası altında meydanda gəzər, cavanları güləşə (qurşaqtutma) çağırardılar. 

---

47 

 

El-oba  igidləri  də  hünərlərini  göstərərlər,  pəhləvanlar  qurşaq  tutar,  güclərini 

sınayardılar, daşqaldıranlar məharətlərini nümayiş etdirərdilər. Ərənlər kəhərə atlanar, 

at çapar, cıdır təşkil edərdilər, ox atıb yarışardılar. 

Novruz  bayramı  günündən  başlamış  on-on  iki  gün  müddətində  dost-tanış, 

qohum-əqrəba  bir-birinin  evinə  bayramlaşmağa,  təbrikə  gedir,  bir-birinin  evlərinə 

Novruz  bayramı  üçün  hazırlanmış  nemətlərdən  sovqat  aparırlar.  Gələnlər  bu  əziz 

bayram münasibətilə gözaydınlığı verir, bir-birini təbrik edir, el alqışlarına üz tuturlar: 

-Bayramınız mübarək, neçə-neçə belə bayramlara çatasınız! Ömrünüz-gününüz bahar 

ətirli olsun. Üzünüzə xeyirli, nurlu sabahlar açılsın. 

Novruz bayramı günlərində yoxsullara, kimsəsizlərə, xəstələrə qayğı və diqqət 

göstərilir,  bu  məqsədlə  "Novruz  xonçası"  hazırlanır  və  həmin  adamlar  arasında 

paylaşılır.  Bu  Novruz  sovqatı  -  sevinc  payı  ilə  imkansızları  şadlandırmaq,  onların 

kövrək  qəlbini  ovundurmaq,  xeyir-dua  qazanmaq  xalqımıza  xas  olub  get-gedə 

ənənəyə, əxlaq normasına çevrilib. Bu əməlin adına savablıq deyilir. Əvvəllər küsülü 

olanlar  bir-birilərinə  bayram  payı  göndərib  barışar,  kini-küdurəti  ürəklərdən  çıxarıb 

tullayar,  giley-güzara  son  qoyular.  Bir  sözlə,  bu  ildən  o  ilə  küsülü  qədəm  qoymaq 

qəbahət sayılır. İşdi Novruzda küsülülər barışmasa, xalq inamına görə, bu küsü yeddi 

il davam edər. 

Beləliklə, Novruz bayramı yazın, yeni təsərrüfat ilinin başlanğıcını bildirməklə 

yanaşı, həm də ümumel, ümumxalq, ümumdövlət sevinc, şadlıq bayramına çevrilir. 

Mənbələrin verdiyi xəbərə görə, Novruz bayramı bir vaxtlar doğrudan-doğruya 

dövlət  işlərinin  icrasında  da  mühüm  rol  oynamışdır.  XI  yüzil  Səlcuq  sultanlarından 

Alp  Arslan  və  Məlik  şahın  vəziri  olmuş  Nizamülmülkün  "Siyasətnamə"sindən  bəlli 

olur ki, Novruz bayramına bir neçə gün qalmış carçılar şəhərləri, bazarları gəzərək şah 

sarayının  xalqın  üzünə  açıq  olduğunu  elan  edərmişlər.  Bayram  günü  camaat  saray 

meydanına toplaşar və hökmdardan kimin nə şikayəti varsa, çəkinmədən söyləyərmiş. 

Bu vaxt padşah taxtdan düşüb baş məbudun (qazi, məhkəmə) qarşısında iki dizi üstə 

çökərək  deyərmiş:  "Hər  şeydən  əvvəl  bu  kişi  ilə  (şikayət  edənlə)  mənim  məsələmi 

ayırd  elə,  heç  şeydən  ehtiyat  edib  çəkinmə".  Bundan  sonra  məhkəmə  qurularmış  və 

şikayətlərə  ədalətlə  baxılarmış.  Şahın  mühakiməsi  qurtardıqdan  sonra  o  yenə  taxta 

oturar,  tacı  başına  qoyar,  üzünü  böyüklərə  və  yaxın  adamlarına  çevirib  deyərmiş: 

"Mən  ona  görə  özümdən  başladım  ki,  siz  başqalarına  zülm  etmək  tamahına 

düşməyəsiniz, indi kimin sizdən narazılığı varsa könlünü ələ alın"[25]. Çox təəssüf ki, 

həmin  mərasim  sonralar  sinifli  cəmiyyətin,  təbəqələrin  formalaşması  ilə 

unutdurulmuşdur. 

Amma bu da var ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə Novruz bayramı 

rəsmi dövlət bayramı kimi qeyd olunmuşdur. Bu barədə M.Ə.Rəsulzadənin dedikləri 

belədir: "Müstəqil  Azərbaycan  hökuməti  zamanında  Novruz  milli  bir  bayram  olaraq 

təsbit  olunurdu.  O  gün  bütün  millətlə  bərabər  dövlət  müəssisələri  də  çalışmazdı. 

Hökumətcə mərasim yapılaraq, ordunun keçid-rəsmi icra olunurdu"[26]. 

Sovet  hökuməti  adıyla  imperiya  yaradan  irticaçı  bolşeviklər  çox  böyük 

---