Azərbaycan XX əSRĠN ƏVVƏLLƏRĠNDƏ

121 
 
―Rus  Milli  Şurası‖  Azərbaycan  hökümətini  tanımaq  haqqında  general 
Tomsonun təklifini rədd etdi. 
1919-cu il yanvarın əvvəlində L. Biçexarov başda olmaqla ―Qafqaz-Xəzər 
höküməti‖  deyilən  bir  təşkilat  yaradıldı.  Bişeraxovun  məqsədi  Azərbaycanda 
hakimiyyəti  zorla  ələ  almaq  idi.  Erməni  silahlı  dəstələri  Biçeraxovun  dövlət 
çevrilişi  cəhdinin  zorla  üstü  açıldıqdan  sonra,  Azərbaycan hökümətinin  təkidi  ilə 
ingilislər  Biçeraxovun  qoşunlarını  24  saat  içərisində  şəhərdən  çıxartdılar,  erməni 
dəstələri isə tərk-silah edilib buraxıldı. 
İngilislər  bilavasitə  özlərinin  nəzarəti  altında  olan  bir  sıra  sahələri,  o 
cümlədən,  şəhər  polisini,  maliyyə  idarələrini,  mətbuatı,  Bakı  dəniz  portunu  milli 
hökümətin ixtiyarına verdilər. 
1919-cu  ilin  aprelində  Bakıda  ingilis  general-qubernatorluğu  ləğv  edildi. 
Həmin  ay  hərbi  nazirlik  və  milli  qoşun  hissələri  Gəncədən  Bakıya  qaytarıldı. 
Beləliklə,  dövlət  aparatı  demək  olar  ki,  özünün  bütün  funksiyaları  ilə  yenidən 
Respublika hökümətinin əlinə keçdi. 
İngilislərin davranışındakı dəyişiliklərlə əlaqədar olaraq, M. Ə. Rəsulzadə 
deyirdi  ki,  ―ingilislərin  bu  davranşı,  neftin  müstəqil  Azərbaycan  hökümətinin 
əlində  olması  və  ümumiyyətlə  Azərbaycanın  Rusiyadan  ayrılması  ingilislər  üçün 
sərfəli idi. 
Aprelin 14-də N. Yusifbəylinin başçılığı ilə yeni hökümət təşkil edildi. Bu 
hökümət əvvəlkindən daha radikal idi. N. Yusifbəyli bir il Nazirlər Şurasının sədri 
olmuşdur.  Yeni  baş  nazir  hökümət  proqramı  ilə  çıxış  edərək  bildirdi  ki, 
Azərbaycanın iri  dövlətlər tərəfindən  tanınmasına,  ölkənin bütövlüyünün  qorunub 
saxlanmasına,  qonşu  dövlətlərlə  mehriban  əlaqələrin  yaradılmasına  nail  olmaq 
onun xarici siyasət xəttinin əsasını təşkil edir. 
Mayın 28-də Azərbaycan müstəqilliyinin birinci ildönümü bayram edildi. 
Kəndlərdə  sosial-iqtisadi  problemlərin  həllinə  kömək  məqsədilə  kiçik 
kredit idarələri yaradıldı. 
İqtisadiyyatın  dirçəldilməsi  sahəsində  müəyyən  işlər  görüldü.  Neft 
sənayesi  dağıntılar  girdabından  çıxarıldı.  Bakı-Batum  neft  kəməri  yenidən  işə 
salındı.  Culfa  –  Ələt  dəmir  yolunun  tikintisinə  başlandı.  Kür  çayı  üzərində 
körpünün tikintisi başa çatmaq üzrə idi. 
1919-cu  ilin  iyulun  21-də  parlament  ―Azərbaycan  Müəssislər  məclisinə 
seçkilər haqqında  Əsasnamə‖  qəbul  etdi.  Əsasnaməyə  görə,  Müəssislər məclisinə 
seçkilərdə  cinsindən,  dilindən,  dinindən, milliyətindən asılı  olmayaraq, 20  yaşına 
çatmış bütün Respublika vətəndaşları iştirak edə bilərdilər. Seçkilər məclisinə 120 
üzv seçməli idilər. Seçkilər 1920-ci il aprelin 20-nə təyin edildi. 
Avqustun  11-də  ―Azərbaycan  vətəndaçlığı  haqqında  Qanun‖  qəbul 
olundu.  Bu  qanuna  əsasən  Azərbaycan  Respublikası  ərazisində  doğulmuş  keçmiş 
Rusiya  imperiyası  vətəndaşları  və  onların  valideynləri  milliyətindən  və  dinindən 
asılı olmayaraq, Azərbaycan vətəndaşı hesab edilirdi. 

---

122 
 
Azərbaycan Respublikasının pul və poçt markaları dövriyyəyə buraxıldı.  
1919-cu il 1 sentyabr tarixli qanunla Bakı Dövlət Universiteti təsis edildi. 
1919-cu  ilin  yazından  Azərbaycanda  ingilislərin  mövqeləri  zəifləməyə 
başladı. 
Xalqın  yadellilərə  qarşı  mübarizəzi  xeyli  gücləndi.  İngilis  əsgərləri  və 
matrosları  həmin  dövrdə  İran,  Türkiyə,  Hindistan,  Misir  və  Şərqin  digər 
müstəmləkə və asılı ölkələrində ingilislərə qarşı milli-azadlıq hərəkatı geniş vüsət 
aldı. Bu hərəkatı yatırtmaq üçün ingilislərə çoxlu hərbi qüvvə lazım idi. İngiltərə 
Zaqafqaziyanın öz qoşunlarını tədricən çıxarmağa məcbur oldu. 
1919-cu  ilin  ortalarına  doğru  ölkə  daxilində  mövqelərini  xeyli 
möhkəmləndirən  Azərbaycan  hökümətinin  beynəlxalq  əlaqələri  canlandı.  Paris 
sülh  konfransında  müvəffəqiyyətlə  danışıqlar  aparırdı.  İngilislər  mövcud 
reallıqlarla hesablaşmalı  oldular.  Onlar avqustun axırınadək  Azərbaycan  ərazisini 
bütünlüklə  tərk  etdilər.  Beləliklə,  Azərbaycan  Respublikası  yenidən  tam 
müstəqillik əldə etdi. 
Azərbaycan Respublikası xarici siyasətinin başlıca məqsədi respublikanın 
suverenliyinin digər dövlətlər tərəfindən tanınmasına nail olmaqdan ibarət idi.  Bu 
məsələ, əslində, Parisdə çağırılmış sülh konfransında həll edilirdi. 
Azərbaycan  parlamentinin  ilk  iclaslarının  birində  Paris  sülh  konfransına 
yollanacaq  nümayəndə  heyətinin  tərkibi  müəyyən  edildi.  Bir  sıra  partiya  və 
qrupların  daxil  olduğu  nümayəndə  heyəti  yaradıldı.  Parlamentin  sədri  Ə.  M. 
Topçubaşov nümayəndə heyətinin başçısı təyin edildi. 
1919-cu il  yanvarın 20-də  İstanbula  çatan  Azərbaycan nümayəndə heyəti 
Fransa hökümətindən Parisə getməyə icazə almaqdan ötrü üç aydan artıq gözləməli 
oldu. Nümayəndə heyəti yalnız mayın əvvəlində Parisə gəlib çatdı. 
Paris  sülh  konfransı  dünyanın  müharibədən  sonrakı  siyasi  vəziyyətini 
nizama  salmaq  məqsədilə  çağırılmışdı.  Konfransda  27  ölkə  iştirak  edirdi.  Bütün 
mühüm məsələlər İngiltərə, Fransa və ABŞ tərəfindən həll edilirdi.  
Konfrans keçmiş Rusiya dövlətinin bölünməzliyini təsdiq etdi. Antantanın 
bu qərarı Rusiyadan ayrılaraq öz müstəqilliyini elan etmiş Azərbaycan, Gürcüstan, 
Ukrayna və başqa respublikaların ciddi etirazına səbəb oldu. 
1920-ci  il  yanvarın  11-də  Paris  kofransının  ali  şurası  Azərbaycanın, 
Gürcüstanın, az sonra isə Ermənistanın suverenliyini de-fakto tanıdı. Azərbaycanın 
suverenliyinin  tanınması  xəbəri  martın  14-də  Bakıya  çatdı.  Bu  tarixi  hadisə 
münasibətilə ümumi amnistiya elan edildi, Bakıda hərbi parad keçirildi. 
Azərbaycan  Demokratik  Respublikası  ilə  Sovet  Rusiyası  arasında 
münasibətlərin normal inkişafı hər iki ölkə üçün sərfəli idi. Uzun illər bu ölkələri 
möhkəm iqtisadi əlaqələr bağlamışdı. 
1920-i  il  yanvarın  2-də,  Sovet  qoşunları  denikinçiləri  cənuba  doğru 
sıxışdıran  zaman,  G.  B.  Çiçerin  Azərbaycan  hökümətinə  nota  göndərdi.  O,  ―nə 

---