Azərbaycanin göRKƏMLĠ adamlari
Yüklə 2,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
90 zamanda Gəncəyə gələn kimi nizamlı qoşun yaratmağa başladılar. 1918-ci ilin 11 iyulunda türk komandanlığı 1894-99-cu illərdə anadan olanları əsgəri xidmətə çağırır. Elə bütün çətinliklər, toqquşmalar, böhranlar da burda başlayır. Adamlar indiyə kimi görünməmiş hadisə ilə qarşılaşırdılar: Əsgərlik! Neçə ay evindən- eşiyindən ayrı düş! Kiminsə əmrində dayan, yarıac, yarıtox dolan! Bu kimə lazımdır! Biz uşaqlarımızı əsgərliyə vermirik. Uşağımı gözümdən kənaramı qoyacağam getsin? Uşaq saxlamışam ki, gedib güllə qabağında dayansın? Adamlar belə deyirdi və uşaqlarını əsgərliyə vermək istəmirdilər. Vəziyyət çox dözülməz, acınacaqlı idi. Məmməd Əmin Rəsulzadənin sözü: «Bu üzdən ordu təşkili azərbaycanlılar üçün pək müşkül bir iş oluyordu. Fərəza, Rusiyadan ayrılmış Ermənistan və yaxud Gürcüstan hökumətləri nəşr eylədikləri bir əmrnamə ilə filan sənəsində rus ordusunda xidmət eyləmiş nəfər və zabitanı silah altına dəvət edincə on gün sonra yeni hökumətin ilk əsgəri-kadrosunu təşkil edən, hərbüzərb görmüş, barıt qoxumuş bir qüvvət vücuda gəliyordu. Azərbaycan isə bundan məhrum idi. Ordunu ordu edən zabitandır. Bu xüsusda dəki Azərbaycan məhrumiyyəti-tammə içində idi. Rusiya ordusunda xidmət eyləmiş zabitan pək məhdud idi...» Türklər milli ordu yaradılmasında böyük işlər görürdü. Bu sahədə Nuru paşanın böyük əziyyətləri vardı. Tez-tez əyalətlərə gedən Nuru paşa adamlarla görüşündə həmişə bir şeyi—adamların uşaqlarını əsgərliyə verməsini təbliğ edir, bunu zərurət sayırdı. Nuru paşa Gəncədə hərbi məktəb açdırmışdı. Hərbi məktəbdə çoxlu fədakar azərbaycanlılar oxuyurdu. Lakin orduda vəziyyət pis idi. Nuru paşa söhbətlərinin birində Məmməd Əmin Rəsulzadəyə əsgər toplamağın çətinliyindən ağrılı-ağrılı danışmışdı. Türklər Bakıdan gedəndən sonra bu işin daha qorxulu tərəfləri ilə toqquşmalı oldular. Məsələn, əhalisinin səkkiz mindən çoxu müsəlman olan Bakıdan 5000 əvəzinə 800 adam əsgərliyə verilmişdi. O böyüklükdə Qarabağ general qubernatorluğundan (yüz iyirmi min müsəlman əhalisi) 7200 əvəzinə, 1902 adam əsgərliyə götürülmüşdü. Şamaxıdan 1800, Kürdəmirdən 930 adamı əsgərliyə götürmək mümkün olmuşdu. Bakının kəndləri ilə müqayisədə bu iş daha qorxulu hal almışdı. Adamlar nəinki etirazını bildirir, uşaqlarını vermirdilər, eyni zamanda gələn adamlara hücumlar edir, xəsarət yetirirdilər. Qazax qəzasında ağır fəlakətlər olmuşdu. Kəndləri gəzib əsgərliyə uşaq yığan bir starşinanı öldürmüşdülər. Aslanbəyli, Kəmərli kəndlərində də hökumət və ordu nümayəndələrini yaxına buraxmırdılar. Dözülməz hallardan biri də ordudan qaçmaq idi. Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarov gileylənib deyirdi: «Əsgəri xidmətə çağırılanların hələ türklərin vaxtından ordudan qaçmaq halları indinin özündə davam etməkdədir. Bunun da kəskin səbəbləri vardır: pis yemək, geyimin, ayaqqabının verilməməsi və s...» 91 Lakin şərait çətin idi. Yüz ildən çox əsgəri xidmətdən məhrum olan xalqın ağrısını bir günə, bir ilə sağaltmaq mümkün deyildi. Bundan ötrü vaxt, uzunmüddətli zaman gərəkdi ... Polkovnik Səlimov hökumətin adına verdiyi gizli raportda gileyli halda yazırdı: «...Demək olar ki, bütün əsgərlər Azərbaycanın əyalətlərində yerli əhalinin hesabına dolanır, yarıac həyat sürürlər. Hətta belə böyük və varlı bir şəhər olan Bakıda əsgərlərə yemək tapılmır. Nə polkun, nə diviziyanın, nə də korpusların anbarları var. Əsgərləri həmişə «un şorbası» ilə yedirtmək olmaz ki! ...10-cu polkun çoxlu əsgəri çəkməsiz və corabsızdır. Ordunu yeməksiz, paltarsız, atsız və təchizatsız yaratmaq olmaz. Yarıac, paltarsız əsgər əlbəttə ki, evə qaçmaq istəyəcək. Özümə mənəvi borc bilərək aşağıdakı fikirlərimi çatdırıram: 1) Günün şüarı ancaq bu olmalıdır: hər şey ordu üçün. 2) Kağızda deyil, rəsmi şəkildə bir korpus yaratmaq lazımdır. 3) Belə bir korpusun yaradılması və təminatı üçün vəsait əsirgəmək lazım deyil. Böyük Napaleon deyirdi ki, müharibə üçün üç şey lazımdır: 1—pul; 2—pul; 3—pul. Ordunu yedirtmək, geyindirmək və bolşevikləri nəzərdən qaçırmadan hər cür xəstəliklərdən qorumaq lazımdır». ..Polkovnik Səlimovun məlumatında acı həqiqətlər vardı. Lakin Məmməd Əmin Rəsulzadəni ən çox ağrıdan Azərbaycanlı bolşeviklər idi. Orduda əks- təbliğat aparır, cavanları qaçmağa sövq edirdilər. Orduda təchizatın da pis olduğunu bilirdi. Amma nə etmək olardı? Adamlardan məcburən pul yığmaq mümkün deyildi. Onsuz da məqam gözləyən xain qüvvələr bundan istifadə edərdilər. Digər tərəfdən silah alınması da çətinləşmişdi. İngilislər ikitərəfli oyun aparırdılar. Azərbaycanın müstəqilliyini tanısalar da, milli orduya çox az silah satırdılar. Əsgərlərin yaşayış yerləri də pis şəraitdə idi. Hər dəfə Mehmandarovla, ordu zabitləri ilə görüşəndə böyük inamla onlara təskinlik verir, deyirdi ki, dözün, hər şey yaxşı olacaq. Az sonra Azərbaycanın elə güclü ordusu yaranacaq ki, hamı ona həsəd aparacaq! Zabitlər dözürdü hər çətinliyə! Mehmandarov böyük sərkərdə idi! Milli ordunun möhkəmlənməyində çox xidməti vardı. Ən çox giley-güzar ərzaqla təchizat sarıdan idi. Ucqar yerlərdə adamlar ərzağı gizlədir, əsgərlərə vermirdilər. İndiyə kimi yazıq, avam Azərbaycan kəndlisi harda eşitmişdi ki, əsgərə çörək lazımdır vermək, çünki o səni qoruyur. Kəndli bilmirdi bunları. Bu düşüncədən məhrum idi. Ondan ötrü yalnız bir yaşayış norması vardı: Azərbaycan kimin əlində olursa olsun, mənə dəxli yoxdur. Gündəlik çörəyim tapılsın. Yüklə 2,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|