Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
çox sahələrində mülkiyyətin inkişafını, bu mülkiyyətdə əsaslanan sahibkarlığın soail-iqtisadi inkişafın güclü amilinə çevrilməsi təmin ediləcəkdir. Bu gün həlledici sənaye sahələri özəlləşdirmə prosesindən bilavasitə kənardadırlar. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti tərəfindən təsdiq edilmiş dövlət müəssisələrinin özəlləşmə proqramında yanacaq-energetika sahələrinin xüsusiyyətləri müəyyənləşdirilmişdir. Bununla yanaşı, bir müddətdən sonra neftqazçıxarma sənayesində də özəlləşdirmənin aparılması reallığa çevriləcəkdir. Bunu dünya ölkələrinin təcrübəsi əyani sürətdə subut edir. ARDNŞ ilə Xəzərin təbii sərvətlərindən istifadə edilməsi ilə əlaqədar bağlanılan kontraktların demək olar ki, hamısı özəl xarici neft kompaniyalarıdır. Hər halda, bu haqda fikir mübadiləsi etmək, bu və ya digər neftqazçıxarma idarəsi üzrə şoxlu araşdırmalar, hesablamalar apardıqdan sonra özəlləşmə barədə əsaslı təkliflər, tövsiyyələr hazırlamaq olar. Onu da qeyd edək ki, bu gün neftqazçıxarma sənayesinə xidmət edən bir çox sahələrin özəlləşməsi obyektiv zərürətdən doğur. Alim və mütəxəssislər haqlı olaraq Azərbaycanda neft sənayesinin inkşaf etdirmək məqsədi ilə xarici investorların bu işlərə cəlb olunmasını, Dünya Yenidənqurma və inkişaf Bankının kreditvermə tələblərinə uyğun olaraq, neftqazçıxarma təşkilatlarının səhmdar cəmiyyətlərlə çevrilməsini tövsiyyə edir. Əsərdə bir cəhət də xüsusi qeyd olunur ki, keçmiş «Neftçalaneft» NQÇİ bazası əsasında şəxsi türk firması ilə birlikdə yaradılmış «Anşad-Petrol» müştərək müəssisəsi formalşarkən Azərbaycan sahibkarlarının və yerli sakinlərin maraqlı nəzərə alınmayıb. Müştərək müəssisə səhmadar cəmiyyət formasında təşkil edilmədiyi üçün onlar bu müştərək müəssisənin səhmdarı əvəzinə onun muzdlu işçilərinə çevrilmişlər. Gələcəkdə belə müəssisələr yaradılarkən mövcud vəziyyətə nəzərə alınmalıdır 31 . Məlumat üçün qeyd etmək 31 А.Х.Мирзаджанзаде, Ч.А.Султанов «Этюды нефтяной концепции Азербайджана».Баку 1994. 156 lazımdır ki, Rusiyada neft sənayesində ilk müştərək şirkətlər 1989-cü ildə yaradılıb 1994-1995-ci illərdə qanun dəyişiklikləri ilə əlaqədər olaraq bu müştərək şirkətlər səhmdar cəmiyyətlərə çevrilik. İndi Rusiyada belə şirkətlərin sayı 40-dan çoxdu və hasilatda onların payı 6,5 % əsasən Gərbi Sibir və Şimalı Qafqaz bölgələrinə əhatə edir. Dünya iqtisadi sistemində neft sənayesi müxtəlif ölkələrdə, müxtəlif mülkiyyət formalarında mövcud olmuşdur. Azərbaycanda bu ilk dövrələrdə sahibkarların sərəncamında, bolşeviklər hakimiyyəti dövrlərində milliləşdirilərək dövlət mülkiyyətində, müstəqilliyimiz illərindəə yenə də dövlət mülkiyyətində qalmışdır. Bu gün Azərbaycanın neft sənayesinin heç də tamamilə özəl əllərə verilməsi zərurəti mövcud deyildir. 1972-ci ildə Norveç hpküməti tərəfindən yaradılmış «Statoyl» neft şirkəti 25 illik iş təcrübəsinə öz inkişafını yalnız dövlət sektorunda olmaqla müəyyən etmişdir. Bu şirkətin indi də özəlləşdirilməsi problemi qarçıda durmamışdır. Lakin burada bir faktı xüsusi ilə nəzərə almaq lazımdır ki, Norveçdə neft hasilatı bir iqtisadi sistemində, bazar iqtisadiyyatı şəraitində dövlət sektorunda başlanğıc götürmüş və formalaşmışdır. Burada neftin əksər hissəsi dənizdə hasil olunmaqdadır. Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, irili- xırdalı dövlətlərdə çoxlu sayda şirkətlər mövcuddur və onların fəaliyyət göstəriciləri çox parametrlərdə dövlət neft şirkətlərinin müvafiq göstəricilərini üstəliyir. Azərbaycan öz geosiyasi, geoiqtisadi və milli xüsusiyyətlərinə görə digər rergionlardan fərqlənir. Burada hər hansı bir dövlətin və ya uğurlu şirkətin modelini olduğu kimi tətbiq etmək düzgün olmazdı. Quruda neftqazçıxarmada islahatların aparılması hərtərfli xarakter daşımalıdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, qurudakı neft sənayesinin inkişafı və dirşəldilməsi təkcə xarici kapitallı müştərək müəssisələrin hesabına edilməməlidir. Rusiya Federasiyasının «Lukoyl» şirkətinin ekspertləri qurudakı 157 «Bibi-Heybət» yatağına kapital qoyuluşunu hesablayarkən müəyyən etmişlər ki, bu sahədə iqtisadi səmərə belə səviyyəli şirkət üçün qənaətbəxş deyildir. Sahə cüzi sərmayə qoyuluşu tələb edir və onların fikrincə bi işi ayrı-ayrı sahibkarlar və ya sahibkarlar qrupu gerçəkləşdirə bilər. Azərbaycan Respublikasında şoxlu işgüzar təşəbbüskar mütəxəssislər vardır. Onların əksəriyyəti hələ çox illər öncə enməyə məruz qalmış neft sənayesini dirçəltməyə təşəbbüs etmişlər. Lazımı normativ hüquqi qanunvericilik bazasının olmaması, keçmiş Sovetlər İttifaqının bürokratik totalitar rejini belə təşəbbüsləri kifayət qədər qiymətləndirməmiş və bu işlərdə başlıca mnaneə olaraq qalmışdır. Müstəqilliyimiz illərindəə və elə indinin özündə də belə təşəbbüslərə bayağı münasibət tam aradan qaldırılmamışdır. Helə Sovet dövlətinin iflası ərəfəsində bir çox neft nütəxəssisləri yarnmış kooperativ hərəkatının imkanlarından istifadə edərək fəaliyyətsiz quyu fondunu icarəyə götürərək onun bərpa olunmasına təşəbbüs etmişlər. Bu mütəxəssislər quyuların bərpası üçün heç bir vəsait tələb etmirdilər və hər bərpa edilmiş quyudan əldə olunacaq mənfəətin müəyyən hissəsinin onların şəxsi ehtiyaclarının ödənilməsinə yünəldilməsini şərtləndirirdilər. Sərt planlaşma sistemində bu təşəbbüsün geniş xarakter almağına imkan verilmirdi. Lakin indiki şəraitdə müvafiq işləri həyata keçirmək üçün əlverişli imkanlar yaranmışdır. Müəyyən qədər hüquqi bazanın olduğu bir şəraitdə belə təşəbbüsləri müdafiə etmək vaxtı çatmışdır və bu gün xüsusi nəzarət altında neft mədənlərində bu kimi ideyaları reallaşıdrmaq böyük iqtisadi səmərə ilə nəticələnər, ölkədə neft sənayesində milli sahibkarlığın inkişafına təkan verərdi. Bu baxımdan Azərbaycan Respublikası Prezidenti 1996-ci il 9 fevral tarixli fərmanı ilə təsdiq edilmiş «Dövlət müəssisələrinin (obyektlərinin) müqavilə əsasında idarəetməyə verilməsi haqqında» əsasnamə islahatları həyata keçirilmək nöqteyi-nəzərdən daha çox diqqətə layıqdır. Əsasnamədə 158 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|