Azərbaycanin quruda neftqazçixarma kompleksiNDƏ İQTİsadi
Yüklə 2,94 Kb. Pdf görüntüsü
|
etmişdir ki, qurudakı neft yataqları həqiqətən çox böyük potensiala malikdir. Bundan başqa Azərbaycanda işçi qüvvəsi kimi amillər və yeni ehtiyatların kəşfi üçün imkanlar var-həmin sərgidə iştirak edən digər «Amirada hess» (ABŞ) şirkətinin prezidenti Sem Leydlou qeyd etmişdir ki, Əsas cəlbedici amil Azərbaycandakı sabitlik və yerli kadrların yüksək səviyyəsidir 29 . Göründüyü kimi, Azərbaycanda xarici sərmayə üçün kifayət qədər imkan mövcuddur. Son illərdə bu sahədə müəyyən addımlar atılmışdır. Bu gün quruda neftqazçıxarma kompleksində artıq xarici kapitallı 5 müştərək müəssisə fəaliyyət göstərir. Bunlar aşağıdakılardır: Birinci müştərək müəssisə «Azərpetoyl» adlanır. Bu müəssisə Sovetlər İttifaqının mərhələsində yaranmış onun ilkin nizamnaməsi SSRİ qanunları əsasında təşkil edilmişdir. «Şirvanneft» NQÇİ-in istismar obyekti olan «Kəlamməddin» yatağı üzrə təşkil edilmiş (ARDNŞ-lə Türkiyənin «PETOYL» Şirkəti) Azərbaycan-Türkiyə müştərək müəsssisəsi «Azərpetoyl» məlum səbəblər üzündən gecigərək 1992-ci ilin mart ayından fəaliyyətə başlamışdır. Müştərək müəssisənin fəaliyyəti 40 illik müddət ümün nəzərdə tutulmuşdur. (Paylar bərabər 50% həcmindədir). İkinci, müştərək müəssisə «Anşad-Petrol» keçmiş «Neftçalaneft» NQÇİ-in bazası əsasında yaradılmış «Neftçala» və «Xıllı» yataqlarını əhatə etməklə mart 1994-cü ildən fəaliyyət göstərən Azərbaycan-Türkiyə müştərək müəssisəsidir. (Paylar 51%-ARDNŞ, 49%-Türkiyə «Atil Doqan Petrol» Şirkəti). Üçüncü, müştərək müəssisə «Azgerneft» 1994-cü ilin noyabrında «Balaxanıneft» NQÇİ-in 7-ci neftqazçıxarma mədəni bazasında təşkil edilmişdir. (Payçılar ARDNŞ-40% Almaniyanın Qrunvald İnterneşnl LTD 60%-25 illik müddətində). 29 «Azərbaycan» qəzeti 3.iyun 1998. 150 Dördüncü, xüsusi statuslu müştərək müəssisə BMB OYL İNK, «Prodakşın Şerrinq» prinsipi əasında Azərbaycan-ABŞ müştərək müəssisəsi 1994-cü ildə yaradılmışdır. Müştərək müəssisənin fəaliyyət zonası sahəsi 909,5 km olan «Qarabağ», «Unbakı» və «Korgöz» yataqlarındadır. Beşinci müştərək müəssisə 1997-ci ildə «Şirvanneft» NQÇİ-nin bazası əsasında yaradılmış Böyük Britaniya- Azərbaycan müştərək müəssisəsidir və «Şirvan OYL MM» adlanır. Bu müştərək müəssisələrin hamısında iqtisadi mübahisələri Avropa ölkələrinin arbitraj məhkəmələrində həll etməsi nəzərdə tutulmuşdur. Mütəxəssislərin fikrincə, bu müştərək müəssisələrin yaradılmasında tələskiyə, oerspektivlərin düzgün müəyyən olunmamasına xarici tərəfin üstünlüyünə daha çox yer verilmişdir. Belə ki, neft-qaz hasilatının sutkalıq norması aşağı həcmdə planlaşdırılmış, dəqiq nəzarət sistemi nəzərdə tutulmamışdır. Daha sonra bu müəssisələrin yerləşdiyi ərazidə əvvəlki neftqazçıxarma təşkilatına mənsub olan əsas vəsaitlərin çox hissəsi balansına verilməmişdir. Bu ərazilərdə QNQÇİB-nə mənsub yollar, köməkçi istehsalat məntəqələri o cümlədən «Neftçalaneft» NQÇİ-yə mənsub Kür çayının üzərindəki körpü də balansdan kənarda qalmışdır. Bu müəssisələr yaradılan zaman xarici investorların hesabına neft-qaz hasilatının artırılması nəzərdə tutulsa da, lakin hələlik belə tərəqqiyə nail olunmamışdır. Əlbətdə, quruda yaradılmış müştərək müəssisələrin fəaliyyətini dənizdəki neft yataqlarının istismarı prosesində iştirak edən xarici investorlarla müqayisə etmək olmaz. Əvvəla, dənizdə bağlanmış neft müqavilələri əsasən istismarı başlanmamış neft yataqlarını əhatə etmış, öz nəhəngliyi, kapital qoyuluşları bənzərsizliyi, iri miqsaylı olamsı ilə fərqlənir. Bəllidir ki, bu yataqların xüsusilə yalnız Azərbaycanın hesabına istismarı indiki şəraitdə maliyyə resusrları baxımından qeyri mümkündür. Ancaq bu da bir həqiqətdir ki, zəngin neft 151 yataqlarının istifadə edilməsi müstəqilliyini qazanmış Azərbaycan Respublikasının iqtisadi dirçəlişinin möhkəmləndirilməsi üçün ən həlledici məsələdir. Quruda fəaliyyət göstərən bu müştərək müəssisələrin neft hasilatında oynadığı rolu təhlil edilərkən müəyyən olunmuşdur ki, onların statusu optimal idarə edilməyə çox əlverişlidir. Müqayisə üçün qeyd edək ki, QNQÇİB-də 1994-cü ildən maliyyə əməliyyatlarının əksəriyyətinin aparılması, təchizat,neft, qaz satışı mərkəzləşdırılmış, törəmə müəssisələrə isə yalnız əmək haqqlarının verilməsi üzrə bank, kassa əməliyyatlarının aparılmasına məhdud çərçivədə sərbəstlik verilmişdir. Müştərək müəssisələrdə yalnız neft-qaz hasilatı planlaşdırılması mərkəzləşdirilmiş, digər sahələrdə isə Azərbaycan Respublikasında «Müəssisələr haqqında» qanuna və beynəlxalq qanunvericiliyə uyğun geniş səlahiyyətlər verilmişdir. Bu müəssisələrə NQÇİ-lərdən fərdli olaraq plandan əlavə hasil edilən neftin sərbəst satışında dq icazə verilmişdir. Müştərək müəssisələr sərbəst təchizat, satış, maliyyə məsələlərini həll edirlər. Onların hətta istehsalat maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin təftişini keçirməyə QNQÇİB-in hüquqları belə yoxdur. (Azərbaycan respublikasında müştərək müəssisələrin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinin təftişinin mövcud qanunvericiliyə görə müstəqil auditorlar həyata keçirirlər). Daha döğrusu İstehsal Birliyinin müştərək müəssisələrin maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə nəzarət etmək imkanları çox məhduddur. Hətta bu faktı ARDNŞ-in vitse prezidenti cənab İ.H.Əliyev müsahibələrinin birində də təsdiq etmişdir; «qurudakı müştərək müəssisələrin fəaliyyətinə son zamanlar hüç kim nəzaərt etmir» 30 Hazırki durumda quruda mövcud ölü yataqların dirildilməsi layihələrini gerçəkləşdirmək məqsədi ilə xarici investorıarı cəlb etməklə birgə müəssisələrin yaradılması və həmçinin, prosesi həyata küçirmək üçün yeni yataqların 30 «Ayna» qəzeti №50. 14 dekabr 1996-cı il. 152 Yüklə 2,94 Kb. Dostları ilə paylaş:
|