Azərbaycanın azadlığı uğrunda 1918-ci ildə
Yüklə 5,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 müqavilə bağlandı. 1917-ci il dekabrın 6-da Zaqafqaziya Komissarlığının növbəti iclasında qəbul edilən qərar Qafqaz Ordusunun Milli hərbi hissələr əsasında təşkil edilməsi üçün əsas oldu. 23 Qafqaz cəbhəsinin komissarı Donskoyun əmrinə əsasən "Ordu milli tərkibli nizami vahidlərdən təşkil edilməli", ermənilərdən, gürcülərdən, azərbaycanlılardan və ruslardan ibarət milli korpuslar yaradılmalıydı. Qafqaz cəbhəsinin komandanı general Prijevalski Bakıda olan hərbi hissələrin ləğvi, lakin milli tərkibli hissələrin saxlanılması barədə əmr imzaladı. Keçmiş imperiya ordusunun tərksilah edilməsi bolşeviklərin əsas dayaqlarından birinin zəiflədilməsi demək idi. Çünki onların təsiri altında olan bu qüvvə siyasi mübarizədə əsas vasitə idi. Bolşeviklər bu hərbi hissələri silahı təhvil vermədən Bakıda toplamağa çalışırdılar. 1917-ci il dekabrın 11-də Zaqafqaziya Komissarlığı Müsəlman Korpusunun yaradılması barədə dekret qəbul etdi. 24 Korpusun əsasını yenicə Qafqaza gəlmiş Tatar süvari alayının bir hissəsi təşkil etməli, komandiri general-leytenant Əliağa Şıxlinski olmalıydı. Lakin silah və sursatın olmaması korpusun yaradılmasını çətinləşdirirdi. Zaqafqaziya Komissarlığının qərarına əsasən, keçmiş imperiya ordusunun 5-ci və 7-ci piyada diviziyalarının silahları korpusa verilməli idi. Lakin bu hərbi hissələr ya bolşevik təbliğatının təsiri altında bütünlüklə Qırmızı Qvardiyaya qoşulur, ya da silahlarını erməni və bolşevik hərbi hissələrinə təhvil verirdilər. Üstəlik, bolşevik-daşnak təbliğatına uymuş çoxsaylı silahlı eşelonların Şamxordan Bakı istiqamətinə hərəkət etməsi dəmir yolu üzərində yerləşən istənilən Azərbaycan şəhərinin tutulması ilə nəticələnə bilərdi. 1.5. 1918-ci ilin yanvar-mart aylarında Azərbaycanda hərbi - siyasi vəziyyət Belə şəraitdə milli qüvvələr hərbi hissələri tərksilah etməyə başladılar. Bu, xalqın fiziki mövcudluğunun qorunması, milli mənafelərin qan içində boğulmasına yol verilməməsi üçün məcburiyyət üzündən həyata keçirilən bir tədbir idi. Kiçik hərbi hissələrin tərksilah edilməsini görən bolşeviklər bir neçə iri eşelon toplayaraq Bakı istiqamətində hərəkət etdirməyi planlaşdırmışdılar. 1918-ci il yanvarın əvvəllərində Şamxor dəmir yolu stansiyasında 10-dan artıq hərbi eşelon toplaşmış-dı. Onlar müxtəlif silahlarla silahlanmışdılar. Yanvarın 6-8-də aparılan danışıqlarda öz gücünə arxalanan rus bərbçiləri Zaqafqaziya Komissarlığının imzaladığı müqaviləyə məhəl qoymadıqlarını və güc hesabına yolu açıb Bakıya keçəcəklərini bildirmişdilər. Yanvarın 8-də, nəhayət, silahların təhvil verilməsi barəsində razılıq əldə edildi, yanvarın 9-da rus hərbçiləri nəinki Şamxor stansiyasına, həmçinin ətrafdakı müsəlman kəndlərinə atəş açdılar. Nəticədə döyüş baş verdi, hər iki tərəfdən böyük itkilər oldu. F.Xoyski, X.Xasməmmədov, X.Məlikaslanovun səyləri ilə toqquşmalar dayandırıldı. Yaradılan komissiya eşelonların silahları təhvil verib keçməsinə nail oldu. 25 Milli azərbaycanlı qoşun hissələrinin formalaşmasından təlaşlanan bolşevik-erməni qüvvələri hakimiyyəti ələ almaq üçün hazırlıqlarını sürətləndirdilər. Tiflisdə ınöhkəmlənə bilməyən bolşeviklər öz qurumlarını Bakıya köçürməyə başladılar. Dekabrın 21-də Qırmızı Qvardiyanın yaradılması barədə qərar qəbul edildi. 26 1918-ci ilin yanvar ayının əvvəllərində 23 Qasımlı M. Bolşevik Rusiyasının Güney Qafqaz siyasəti// Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu toplusu. Bakı, 2008, s.94-98. 24 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.36. 25 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.45-47; Победа Советской власти в Закавказье. Тифлис, 1971, с. 223; История Азербайджана, т.3, ч.1, с.93. 26 Дарабади П.Г.Военные вопросы, с.99. 14 Qırmızı Qvardiya Bakıdan keçən rus hərbçilərinin tərksilah edilməsinə başladı. Əgər əsgərlər sovet hissələrində xidmət etməyə razı deyildilərsə silah alınmalı idi. Dekabrın 16-da Bakı Sovetinin sədri S.Şaumyanın Qafqazın Fövqəladə Komissarı təyin edilməsi barəsində RSFSR Xalq Komissarları sovetinin qərarı elan edildi. 27 Yanvarın 13-də erməni hökumətinin təşkil edilməsi ideyasının dəstəklənəcəyini bildirən bolşeviklər Azərbaycan xalqının öz müqəddəratını həll etmək istəyini inqilabi Rusiyaya qarşı xəyanət kimi qarşıladılar. Halbuki noyabrın 17-də Lenin və Stalinin imzaladığı müraciətdə Şərqin və Rusiyanın müsəlman zəhmətkeşlərinə öz müqəddəratını təyin etmək hüququnun veriləcəyi vəd edilmişdi. 28 Lakin Bakı əhalisinin böyük əksəriyyəti bolşeviklərin qərarlarına məhəl qoymur, Bakı bələdiyyəsini hakim orqan kimi tanıyırdı. Dekabrın 15-də bələdiyyənin fövqəladə iclasında Hərbi İnqilabi Komitənin tədbirlərinə qarşı etiraz edildi. Hadisələrin iştirakçısı Anastas Mikoyan 1923-cü il martın 14-də "Bakinskiy raboçiy" qəzetində çap olunmuş məqaləsində qeyd edirdi ki, Bakıda şəhər bələdiyyəsinin fəaliyyəti Bakı Sovetinə möhkəmlənmək imkanı vermirdi. 29 Yanvarın 5-də Petroqradda bolşeviklər Müəssislər Məclisini buraxdılar, bu isə Azərbaycanda da vəziyyəti kəskinləşdirdi. Yerli bolşeviklər siyasi deyil, hərbi yolla hakimiyyətə gəlib onu əldə saxlamağın nümunəsini əyani surətdə gördülər. Yanvarın 15-də Qırmızı Ordunun yaradılması barədə dekret imzalandı. 30 Qırmızı Ordu beynəlmiləl adlandırılsa da, ora təkcə rus və ermənilər yazılır, nəticədə antiazərbaycanlı qüvvələr vahid cəbhədə birləşmiş olurdular. Fevralın 10-da Zaqafqaziyadan Müəssislər Məclisinə seçilmiş deputatlar Tiflisdə toplaşaraq Zaqafqaziya Seymini çağırdılar, bu isə bolşeviklər tərəfindən real təhlükə kimi qiymətləndirildi. 31 Seym bolşeviklərin Cənubi Qafqazı ələ keçirməsinə maneçilik törədən gücə çevrilərdisə, Sovet Rusiyası regionu tamamilə itirmiş olardı. Buna imkan verməmək üçün hadisələrin axarı kəskinləşdirildi, Bakı bolşevikləri Həştərxandan dəniz yolu ilə hərbi texnika alaraq, rəqibləri birdəfəlik məğlub etmək üçün hərbi münaqişəyə hazırlıq gördülər. Fevralın 24-də Bakıda 1-ci müsəlman atıcı alayının təşkil edilməsi üçün bura gəlmiş general-mayor X.Talışinski və qərargah zabitləri vağzalda həbs edildilər. Bu, müsəlman əhalinin böyük narazılığına səbəb oldu. Buna görə bolşeviklər onları azad etdilər. X.Talışinski və onun zabitləri Müsəlman Xeyriyyə Cəmiyyətinin yerləşdiyi"İsmailiyyə" binasında toplaşıb fəaliyyətə başladılar. 32 Erməni Milli Şurası silahlı dəstələrin təşkil edilməsində çox fəal idi. 33 "Daşnaksutyun" liderləri də qeyd edirdilər ki, partiya Bakıda azərbaycanlıların hakimiyyətə gələcəyindən qorxaraq yerli bolşeviklərlə sıx əlaqə qurmuşdur. Əslində isə yerli bolşeviklər elə bolşevik pərdəsi ilə maskalanan Bakı Sovetinin erməni liderləri idi. Beləliklə, cütlüyün vahid platforması Azərbaycan xalqının fiziki varlığına son qoymaq idi. Bakı neftinə sahib olmaq üçün istənilən qüvvə ilə birləşməyə hazır olan Rusiya bolşevik hökuməti onları dəstəkləyirdi. Martın əvvəllərinə artıq kifayət qədər qüvvə toplanmışdı. Bakı Sovetinin şimalla və Muğanla əlaqələrinin itməsi, Azərbaycan milli hərbi hissələrinin hələ tam formalaşmaması bolşevik-erməni qüvvələrinin məhz mart ayını hücum üçün münasib vaxt kimi seçməsinə təsir göstərdi. 1.6. 1918-ci ilin mart soyqırımı Birinci Dünya müharibəsi, eləcə də Rusiyada baş verən 1917-ci il fevral və oktyabr çevrilişlərindən sonra yaranmış vəziyyəti öz məqsədləri üçün istifadə edən ermənilər Qafqazın ən böyük iqtisadi və inzibati mərkəzi olan Bakı şəhərini ələ keçirməyə çalışırdılar. Bakıda erməni mövqelərinin sürətlə güclənməsi şəhər başçısı S.İ.Despot-Zenoviçin istefası və erməni X.S.Antonovun bu vəzifəyə təyin edilməsindən sonra baş verdi. Quberniya jandarm idarəsi (rəisi polkovnik N.F.Fon-Frank) dəfələrlə raportlar verərək məruzə edirdi ki, "Bakı 27 Бланк Чрезвычайного Комиссара. // Великий Октябрь и Советский Азербайджан (экспонаты рассказывают). Баку, 1977. 28 Документы внешней политики СССР, т.1. Москва, 1957, с.34-35; Балаев А. Азербайджанское, с. 15. 29 Кязымзаде Ф. Борьба за Закавказье (1917-1921). // «Литературный Азербайджан, 1993, № 3-4, с.66. 30 Токаржевский Е.А. Из истории иностранной интервенции и гражданской войны в Закавказье. Баку, 1957, с.28. 31 Насиров Т. Борьба за власть, с.35. 32 Süleymanov M.S. Qafqaz İslam Ordusu, s.56. 33 Дарабади П.Г. Военные проблемы политической истории Азербайджана начала XX века. Баку, 1991, с. 103. Yüklə 5,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|