50
Orfoepik me’yorlar
aslida xalq jonli tili faktlari asosida
yaratiladi
— jonli tildagi turlicha talaffuz ko‘rinishlaridan adabiy til an’analariga
mos keladiganlari tanlanadi. Masalan, o‘zbek shevalarida bir so‘z
turlicha talaffuz qilinadi:
yo‘q-jo‘q, ko‘z-go‘z, ota-ata, aka-oka, anor-
onar
kabi. Hozirgi zamon davom fe’li qo‘shimchasi shevalarda
-yap(ti),
-op(ti), -utti, -vot(ti)
shakllarida qo‘llanadi:
boryapti, boropti, borutti,
borvotti
kabi. Adabiy tilda shulardan
yo‘q, ko‘z, ota, aka, anor, boryapti
variantlari adabiy talaffuz me’yori (orfoepik norma) sifatida saralangan.
Adabiy me’yorning og‘zaki va yozma ko‘rinishlari mavjud bo‘lib,
og‘zaki adabiy me’yorning rivojlanishiga xalq qiziqchilari, askiyachilari,
latifago‘y xalq shoir-baxshilari katta hissa qo‘shsalar, yozma adabiy
me’yorning shakllanishida belgilangan
yozuv shakli asosida yozib
qoldiradigan yozma adabiyotning xizmati cheksizdir.
Grafika ham orfografiya ham yozuv bilan bog‘liq bo‘lsa-da, ular
mazmunan farqlanadi. Masalan: maktab so‘zidagi harflarning to‘g‘ri
yozlishini (balandligi, kengligi,
ulanishi, satrda joylashishi kabi
jihatlarini)
grafika aniqlasa, so‘z oxiridagi “b” undoshining og‘zaki
nutqda jarangsizlanishi “p” tarzida aytilsa-da, “b”
deb yozilishini
(maktap – maktab kabi) imlo me’yorlari belgilaydi.
Tilshunoslikda ma’lumki, yangi alifbo joriy etilsa,
shu alifbo
asosidagi
Dostları ilə paylaş: