Azərbaycan mərsiyə ədəbiyyatı və Əbülhəsən Racinin poetik dünyası
61
Vaqif yaradıcılığının Raciyə təsirindən danışmaq düzgün
olmazdı. Çünki Racinin vaxtında Qüzey Azərbaycanı Rusiyanın iş-
ğalı altında idi. O vaxt Vaqifin əsərləri çap olunmamışdı. Şifahi şə-
kildə Raciyə çatıb-çatmadığı da bəlli deyil. Ancaq yəqin ki, Raci
öz müasiri Nəbati ilə və əsərləri ilə tanış idi. Vaqif və Nəbatidə
özünü göstərən bəzi oxşar notlar Nəbati vasitəsilə Raciyə də
çatmış ola bilər. Bu yöndən Vaqiflə Raci arasında paralellər apar-
mağı lazım bilməyib, bircə oxşar nümunəni verməklə kifayətlə-
nirik:
Vaqif:
Qoymaz göz önündən sevən sevəni,
Könüldən könülə yollar görünür.
145
Raci:
Gərçi deyillə yoldu könüldən könüllərə,
Raci, bu söz yalandır mənim etiqadimə.
146
Şairlər qübar-toz sözündən müxtəlif şəkildə istifadə etmişlər.
Aşıq Abbas:
…Dəstələ zülflərin yerə dəyməsin,
Yollar qubarlanar, toz dyər sana.
147
Raci:
Daməni-pakin qübaralüdə olmaz, qorxma, gəl,
Geymiş boyunca yar qəba, damənin öpüm.
Ali-əba yetişdi çün Kərbübəla diyarinə,
Batdıla sərbəsər möhnəti qəm qübarinə.
148
Bağrına basmaq ifadəsi Vaqifdə müstəqim mənadadırsa,
Racidə obrazlaşır, metaforik güc qazanır. Birində vəfalı Kərbala
145
Molla Pənah Vaqif. Əsərləri. Bakı: Yazıçı, 1988,190 səh. 86
146
Raci. Seçilmiş əsərləri. (tərtibçi Abıyev Hafiz). Bakı: Sabah,1992, səh. 80
147
Aşıqlar. Bakı: Gənclik, 1970, səh. 10
148
Raci. Seçilmiş əsərləri. (tərtibçi Abıyev Hafiz). Bakı: Sabah,1992, səh. 43, 142
Sədrəddin Hüseyn
62
yaralı Qasimi bağrına basırsa, digəri gülbədən tək yardan gələn
məktubları. Şəhriyarda isə zaman, məkan dəyişir, səngər, yara
alan əsgər və metaforik “tellər”in tam yeni bir ifadəsi:
Vaqif:
Səfərdə yar yanından gələn kağızları bir-bir,
Öpər Vaqif, basar bağrına hərdən gülbədənlər tək.
149
Raci:
Yar dərdin basaram dərdimə dərmən yerinə.
Və ya
Ağuşə can kimi allam məzaruvi
150
M.Şəhriyar:
“Tellərin bas yarama, qoyma məni qan apara!”
151
Şübhəsiz, Raci klassiklərdən təsirləndiyi kimi, özündən son-
rakı ədəbi irsə də öz müsbət təsirini göstərə bilmiş, bir çox şair-
lər ondan bəhrələnəcəyi qədər ustad bir sənətkardır və ədəbi va-
rislik zəncirində özünəxas bir halqaya sahib olmuşdur. Təkcə “Nə
eşq olaydı...” mətləli qəzəlinin təsir dairəsinə nəzər salsaq kifayət
edər.
Raci:
Nə eşq olaydı, nə aşiq, nə hüsni-dilbər olaydı.
152
X.Natəvan:
Nə mən olaydım, İlahi, nə də bu aləm olaydı!
Nə də bu aləm əra dil müqəyyədi qəm olaydı!
153
M.Ə.Sabir:
Nə dərs olaydı, nə sənət, nə elmi sənət olaydı.
Nə dərsə, məktəbə, elmə, filanə hacət olaydı.
154
149
Molla Pənah Vaqif. Əsərləri. Bakı: Yazıçı, 1988, səh. 105
150
Raci. Seçilmiş əsərləri. (tərtibçi Abıyev Hafiz). Bakı: Sabah,1992, səh. 40, 123
151
Məhəmmədhüseyn Şəhriyar. Seçilmiş əsərləri. Bakı: Elm, 2000, səh. 28
152
Raci. Seçilmiş əsərləri. (tərtibçi Abıyev Hafiz). Bakı: Sabah,1992, səh. 37
153
Natəvan X.Əsərləri.(tertibçi Bəylər Məmmədov). Bakı: Yazıçı, 1983. 158 səh. 279
154
Mirzə Ələkbər Sabir. Hophopnamə. Bakı: Yazıçı, 1980, səh. 166
Azərbaycan mərsiyə ədəbiyyatı və Əbülhəsən Racinin poetik dünyası
63
H.Cavid:
Nə eşq olaydı, nə aşiq, nə nazlı afət olaydı.
Nə xəlq olaydı, nə xaliq, nə əşki-həsrət olaydı.
155
M.Səfvət:
Nə eşq olaydı, nə aşiq, nə dil, nə dilbər olaydı,
Nə gül olaydı, nə bülbül, nə mey, nə sağər olaydı.
156
155
Hüseyn Cavid. Əsərləri.4 cilddə. II c., Bakı, 1982, səh. 32
156
Cənubi Azərbaycan ədədbiyyatı tarixi. II c., Bakı: Qanun, 2013, səh. 189
Sədrəddin Hüseyn
64
Azərbaycan mərsiyə ədəbiyyatı və Əbülhəsən Racinin poetik dünyası
65
II FƏSİL
ƏBÜLHƏSƏN RACİNİN LİRİKASI
2.1. Əbülhəsən Racinin məhəbbət lirikasi
Ə.Racinin yaradıcılığını ənənəvi üsulla təhlil qeyri-mümkün-
dür. Onun yaradıcılığına mütləq klassik Azərbaycan, Şərq ədəbiy-
yatı kontektsindən, dini və fəlsəfi görüşlərinə də eyni ədəbiyyatın
fəlsəfəsindən yanaşmaq lazım gəlir. Klassik irsi tədqiq edərkən
“nəzəri fikrin son nailiyyətləri səviyyəsindən onları yenidən qiy-
mətləndirmək” (Y.Qarayev) lazımdir. Çünki “ədəbiyyatşünaslığı-
mız tarixində elə hallar olmuşdur ki, klassiklər qarşısında qeyri-
obyektiv müddəalar və tələblər irəli sürülmüş, “klassikləri öyrət-
mək (!)” iddiası “klassikləri öyrənmək” vəzifəsini üstələmişdir. ...bu
baxımdan görüləsi işlərin böyük bir hissəsi hələ qarşidadır.”
157
Hər hansı bir sənət əsəri yarananda o mütləq özündən əvvəlki
ədəbiyyatı sərf-nəzər edir, ondan bəhrələnir: “Klassik bir əsər…
Düşüncə baxımından bir dəyər daşımalı, çoxluq tərəfindən dəyər-
ləndirilən dini, tarixi və əxlaqi normalara uyğun, …gələcək nəsil-
lərin sevəcəyi və faydalanacağı əsərlər olmalıdır.”
158
İnsan yarandığı gündən onun özünün daxili aləmi, başqa-
sına bənzəməyəcək hisslər, duyğu və düşüncələr dünyası olmuş-
dur. Bu duyğu və düşüncələrin ən riqqətli anında onlar dilə gəl-
miş, sözlə ifadə olunmuşdur. Sözün qəlbə tərcümanlığı isə söz
sənətkarlarına, şairlərə nəsib olmuşdur. Şairlərin ipə-sapa düzdü-
yü bu duyğu-düşüncələrə şeir deyilmişdir. Aristotelə görə “Şairin
vəzifəsi həqiqətən olub keçənlərdən deyil, ola bilən şeylərdən,
157
Qarayev Yaşar. Meyar şəxsiyyətdir. Bakı: Yazıçı, 1988, səh. 414
158
Ramazan Kaplan. Klassiklər tartışması Ankara, AKM yayın,1998, səh. 25
Dostları ilə paylaş: |
