Azärbaycan mìLLÌ elmlär akademìyasí

Azərbaycan mərsiyə ədəbiyyatı və Əbülhəsən Racinin poetik dünyası 
145 
kimi ifadələr işlətməklə həm Hz. Əliyə olan sevgisini, həm də bü-
tün imamların, övliyaların, əhli-beytin babası olduğunu xatırladır. 
O Həzrət Əli ki, “O, Allah və Rəsulunu sevər, Allah və Rəsulu da 
onu sevərdi.
341
 Ali-əbanın başında Hz. Əli durur. O, Peyğəmbərin 
əmisi  Əbu-Talibin  oğlu,  doğularkən  adını  Peyğəmbərin  (s.ə.s.) 
özü ve- rən
342
, kiçik yaşlarından müsəlmanlığı qəbul edənlərin 
ilki, Xeybər və Xəndək döyüşlərinin əfsanəvi qəhrəmanıdır, “elmin 
qapısı” və 4-cü xəlifədir. Peyğəmbərimiz Mədinədə hicrətdə olar-
kən hər mühaciri bir mədinəli ənsarla qardaş edir, Hz.Əliyə isə 
“Sənin qardaşın mənəm” deyir. Hz.Əlinin Kərbəla ilə əlaqəsi ol-
masa da, Raci yeri gəldikcə adını çəkir, bu müqəddəs imama öz 
sevgisini  bəyan  edir.  Müaviyənin  xəlifəliyi  zəbt  etməsinə  mü-
nasibətini belə bildirir: 
…lə’nət belə dünyaya gələ 
Ali-Süfyanı qoyar zadeyi-Heydər yerinə.
343
  
Səkinə babası Hüseynin başını qucaqlayıb, sızlarkən Ali-beyt 
onları dövrəyə alıb Hz. Əliyə xitab edir.  
Həlqeyi-zənciri hülqindən açub Ali-Rəsul,  
Həlqeyi-matəm vurub dövrində məhzuni-məlul,  
Ərz ediblər: Qeyrətün aya buni eylər qəbul,  
Ya Əli, çəksün belə bu tifli-biyavər bəla.
344
  
Ayrıca Hz. Əliyə həsr etdiyi növhələrin birində İbn Mülcə-
min əli ilə şəhid olan xəlifəni oğlu Hüseynin şəhadəti ilə müqa-
yisə edir: 
Sənə hərçənd cəfa eylədilər, doymadilər,  
Götdülər nəşüvi, biqüsli kəfən qoymadilər,  
                                                           
341
  Kandehlevi M.Y. Həyatüs-Sahabe. (4 c.də) II c., İstanbul,1994, səh. 9,38 
342
  Məhəmməd Füzuli. Hədiqətüs-süəda.  Bakı, 1993, səh. 125 
343
  Raci Təbrizinin novhələri və mərsiyələri.(tərtibçi Əbulfəzl Əhmədlu)                 
”Fəxri-Azəri”. Təbriz,1389,  səh. 38 
344
  Raci. Seçilmiş əsərləri. (tərtibçi Abıyev Hafiz). Bakı: Sabah,1992, səh. 97 

---

Sədrəddin Hüseyn 
146
 
Ya Əli, cismün Hüseyn cismi kimi soymadilər,  
Kərbəlada quri yer üstə qalub gül bədəni.
345
  
Bu qədər zülmə dözə bilməyən şair ümidini Allaha bağla-
yaraq yenə Əmirəlmöminə xitab edir. “Ya Əli, həqq özü divan 
edə bu hümmət ilən”. Başqa bir novhədə deyilir ki, “Yezidi-bihə-
ya” “Əli əyalinə” elədiyi zülmdən özü də dəhşətə gəlir, bunu öz 
şəninə xələl gətirəcəyini görür və sanki öz əməlindən “peşman 
olur”: 
Cövrü cəfanı tərk edüb düşdi vəfa xəyalinə,  
Gördü ki, az qalub gələ Şamdə canə əhli-beyt.
346
  
Bir nöfhədə Məhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s.) dövründən 
Hz. Əlinin şəhidliyinə və oradan Kərbalaya-İmam Hüseynin mü-
sibətinə qədərki dövrü təsvir edir. Ona mənsub olan 11 naibdən 
söz açır. İmam Həsənlə İmam Hüseynin başına gətirilənlərdən 
şikayət edir. Başda Şümr olmaqla ruzi-qiyamətdə Hz. Əlinin üzü-
nə necə baxacaqlarını düşünür.
347
 
Raci  Hz.Abbası  da  Hz.Əli  ilə  müqayisə  edir.  Su  gətirmək 
üçün göndəriləndə cəng alətin yerə tökür. Cəddi kimi haldan-
hala düşür.  
Qeyzindən olub rəngi gahi sürxü, gahi zərd,  
Heydər kimi təğyir tapub haləti-Abbas.
348
  
Başqa bir yerdə oğlu Əli Əkbər döyüşə göndərilərkən “Al-
laha tapşıran” Leyla onu babası kimi vuruşmağa çağırır: 
Çək qılınc Heydər kimi, bir həmlə et bu ləşkərə.
349
  
Bu müsibətlərdə başı ən çox bəlalar çəkən Zeynəb də Hü-
seyni vuruşdan çəkindirmək istərkən deyir: ”İmdi atası Heydərün 
                                                           
345
  Raci Təbrizinin novhələri və mərsiyələri.(tərtibçi Əbulfəzl Əhmədlu) ”Fəxri-
Azəri”. Təbriz,1389, səh. 274 
346
  Raci.Seçilmiş əsərləri.(tərtibçi Abıyev Hafiz). Bakı: Sabah,1992, səh. 182 
347
  Yenə orada. səh.216-218 
348
  Yenə orada, səh. 114 
349
  Raci.Seçilmiş əsərləri.(tərtibçi Abıyev Hafiz).Bakı: Sabah,1992, səh. 163 

---

Azərbaycan mərsiyə ədəbiyyatı və Əbülhəsən Racinin poetik dünyası 
147 
səndən iyin alur bacun.”
350
 Ümidi hər yerdən kəsilən Zeynəb bu 
halı görməyə bir müsəlman axtarır. “Bir müsəlman yoxdu baxsun 
hali-ali-Heydərə.”
351
  
Raci Hz. Əlinin də şəhadətinə Allahla qulu arasında əhdə 
vəfanın rəmzi kimi baxır.  
Çün qiyam eylədi Əmirəlmöminin qılsun nəmaz,  
Niyyət eylüb can verə məbudə bu iczü niyaz,  
Bəzmi-xas ol xasə baxdı, gördü ol Şahi-Hicaz,  
Tərki-can canan yolunda eyni taətdir bu gün.
352
  
deyən şair qəhrəmanına müştaqdır, özünü ziyarətdə görməklə 
xoşbəxt sayır. 
Çün təvafi-kuyi-canan Kəbeyi-üşşaqdür,  
Ya Əli, Raci təvafi -qəbrüvə müştaqdür,  
Taqətim ol taqi-eyvanundan ötri taqdür,  
Ey xoş ol zair ki, məşğuli-ziyarətdür bu gün.
353
  
Raci imamların müsibətinə ağlamaqla bərabər, həm də on-
ların çəkdikləri bu zülmlə, bu müsibətlə, bu əhdə vəfalıqla, axıt-
dıqları bu şəhidlik qanları ilə çatdıqları elə bir məqamı görür ki, 
möhnət çəkməyi mənasız sayır. Çünki “Aşiqi-sadiq gərək mutləq 
fənafillah ola.” Fənafillah olmaq -yəni Allahda fani olmaq sufilərin, 
haqq aşiqlərinin son arzusu, fəth edə biləcəkləri son zirvədir ki, 
imamlarımız o məqama yüksəliblər, “ənbiyalar belə buna həsrət 
çəkər”. 
Raci  sadəcə  mərsiyələrdə  deyil,  digər  şeirlərində  də  Hz. 
Əlinin (ə.s) adını çəkir, sevgisini bildirir. Ona arxalanır.”Göz yaşı 
ilə Hey- dəri-Kərrarə ərizə yazır.”
354
  
                                                           
350
  Raci Təbrizinin novhələri və mərsiyələri.(tərtibçi Əbulfəzl Əhmədlu)                    
”Fəxri-Azəri”. Təbriz,1389, səh. 187 
351
  Raci.Seçilmiş əsərləri.(tərtibçi Abıyev Hafiz). Bakı: Sabah,1992, səh. 208 
352
  Raci Təbrizinin novhələri və mərsiyələri.(tərtibçi Əbulfəzl Əhmədlu)               
”Fəxri-Azəri”. Təbriz,1389,  səh. 278 
353
  Raci.Seçilmiş əsərləri.(tərtibçi Abıyev Hafiz). Bakı: Sabah,1992, səh. 224  
354
  Raci. Seçilmiş əsərləri. (tərtibçi Abıyev Hafiz). Bakı: Sabah,1992, səh. 50 

---