Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
12 Belԥliklԥ, tԥsdiq olunur ki, iki Moisey olmuúdur. Mxitar Qoú yaz r ki, "Tarix"in müԥllifi Moisey Dasxuranl d r vԥ o, "alban sülalԥsi haqq nda mükΩmmΩl (kursiv bizimdir - Z.B.) hesabat yazm úd r" 1 . Kirakos Qandzaketsi Moisey Kalankatuklunu X ԥsr müԥllifi hesab edir 2 . Görünür ki, N.Akinyan son mԥlumata ԥsaslanaraq bu nԥticԥyԥ gԥlmiúdir ki, "Tarix"in müԥllifi yaln z bir Moisey olmuúdur. Lakin hans Moisey? O yaz r ki, "XII vԥ XIII ԥsrlԥrdԥ tarix oxucular bu namԥlum müԥllifin kim oldu÷unu bilmԥk istԥdikdԥ, tԥbii olaraq, belԥ bir nԥticԥyԥ gԥlirdilԥr ki, alban tarixçisi yaln z Albaniya katolikosudur. Ԥgԥr belԥdirsԥ, onda hԥmin tarixçi sonuncu katolikos "Moisey ola bilԥr" ("Tarix"in sonuna bax) 3 .
Kalankatukdak Moisey monast r n n ad ndan götürülmüúdür. Dasxuran isԥ onun do÷ma kԥndidir. Belԥliklԥ, biz belԥ bir nԥticԥyԥ gԥlԥ bilԥrik ki, Moisey Kalankatuklu vԥ Moisey Dasxuranl eyni bir adamd r"
4 . Lakin sonralar Ç.Dovsett Dasxuranl tԥxԥllüsünԥ üstünlük üstünlük verir 5 . T.ø.Ter-Qriqoryan bu fikirdԥdir ki, "Tarix"in müԥllifi ikidir: biri VII ԥsrԥ qԥdԥr baú vermiú hadisԥlԥri tԥsvir edԥn, daha do÷rusu, Tarix"in ilk iki hissԥsinin müԥllifi olan Moisey Kalankatuklu, biri dԥ ona üçüncü hissԥni ԥlavԥ edԥn Moisey Dasxuranl 6 ".
etdiklԥri kimi eyni bir Moisey (Kalankatuklu - Dasxurantl ) tԥrԥfindԥn tԥrtib edildiyi, yaxud Moisey adl iki baúqa-baúqa müԥllif oldu÷u mԥsԥlԥsindԥn bԥhs edԥrԥk yaz r ki, gԥtirilԥn dԥlillԥr 1 Ɇɯɢɬɚɪ Ƚɨɲ. Ⱥɥɛɚɧɫɤɚɹ ɯɪɨɧɢɤɚ, ɫɬɪ. 8; C.J.F.Dowsett. The Albanian Chronicle of Mkhitar Gosh. BSOAS, XXl/3, 1958, p. 476. 2 Ʉ.Ƚɚɧɞɡɚɤɟɰɢ. ɂɫɬɨɪɢɹ, ɫɬɪ.15."Çox qԥribԥdir ki,Vanakan n úagirdi K.Qandzaketsi Dasxurantl n n ad n çԥkmir. O, ümumiyyԥtlԥ, ad çԥkmir, sadԥcԥ olaraq "A÷van tarixi"ni yazan adam" deyir. 3 N.Akinyan. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 30. 4 C.J.F.Dowsett. The Albanian Chronicle of Mkhitar Gosh. BSOAS, XXI/3, 1958, p. 476. 5 History, p.XIX. 6 T.ø.Ter-Qriqoryan. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, vԥr. 91. 13 hԥqiqԥtdԥn uzaqd r, çünki bu vaxta qԥdԥr "Tarix"in tԥdqiqatç lar ndan heç biri ԥsԥrin ԥvvԥlinԥ yaxú diqqԥt yetirmԥmiúlԥr. Halbuki ԥsԥrin ԥvvԥli onun müԥlliflԥrinin ad n dԥqiq göstԥrir 1 . Z.ø.Yampolski "Tarix"in VII ԥsrԥdԥk mԥlumat olan hissԥsinԥ istinad edir vԥ deyir ki, hԥmin hissԥdԥ hadisԥlԥrin úahidi olan adam n belԥ bir qeydi vard r. "Bu sözlԥri yazan mԥn, Adrian siz oxuculardan xahiú edirԥm ki, mԥn hԥqiri xat rlayas n z” 2 . Z.ø.Yampolskinin f krincԥ, yaz n n üzünü köçürԥn adam "Tarix"in ilk fԥsillԥrindԥn birinԥ Adrian n sözlԥrini heç cür art ra bilmԥzdi: demԥli, Adrian "Tarix"in ԥn mötԥbԥr müԥlliflԥrindԥn biridir 3 . Z.ø.Yampolski öz nԥticԥsini ԥsasland rmaq üçün Adrian n özü haqq nda dan úd ÷ hissԥdԥn yuxar da gԥtirdiyimiz ifadԥni xat rlad r: "Kalankatuk kԥndi hԥmin Uti vilayԥtindԥdir ki, mԥn özüm dԥ oradanam"(ɢ ɧɦɢɧ ɣɍɬɢ ɝɚɜɚɪɢ ɣɨɪɦɟ ɟɜ ɟɫ) vԥ sonra da "bizim Albaniya ölkԥsindԥ" 4 .
sübutlara ehtiyac vard r, çünki "bu sözlԥri yazan Adrian" yaln z ԥsԥrin üzünü köçürmüú, daha do÷rusu, surԥtç xaran olmuúdur. Surԥtç xaran n öz ad n ԥlyazmasma ԥlavԥ etmԥsi adi bir hald r vԥ ԥlbԥttԥ, buradan belԥ bir nԥticԥ ç xarmaq olmaz ki, o, mütlԥq müԥllif olmal d r. Bizԥ belԥ gԥlir ki, "Tarix"in müԥllifi mԥsԥlԥsindԥ T.ø.Ter- Qriqoryan n ç xard ÷ nԥticԥlԥrlԥ raz laúmaq, baúqa sözlԥ, "Tarix" müԥllifinin iki nԥfԥr - Moisey Kalankatuklu vԥ Moisey Dasxuranl oldu÷ nu etiraf etmԥk laz md r. Bԥzi tԥnqidçilԥr "Tarix" müԥlliflԥrinin ԥmԥyini laz m nca qiymԥtlԥndirmԥyԥrԥk, belԥ hesab etmiú vԥ edirlԥr ki, hԥmin ԥsԥr ermԥni dilindԥ olan müxtԥlif mԥnbԥlԥrdԥn götürülmüú uydurma mԥlumat vԥ materiallar mԥcmusundan ibarԥtdir. Lakin N.Y.Marr 32 ,
Z.ø.Yampolski. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 150. 2 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 98/72. 3 Z.ø.Yampolski. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri, sԥh. 150-151. 4 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 93/70. Müqayisԥ et. Z.ø.Yampolski. Sitat gԥtirilԥn ԥsԥri. 14 K.Patkanov 1 , K.ùahnazaryan 2 vԥ digԥr tԥdqiqatç lar "Tarix"in material n gürcü vԥ ermԥni dillԥrindԥ yaz lm ú müvaf q mԥnbԥlԥrlԥ müqayisԥ etmԥk yolu ilԥ belԥ bir nԥticԥyԥ gԥlmiúlԥr ki, "Tarix" Azԥrbaycan tarixinԥ dair mühüm bir mԥnbԥdir vԥ bu ԥsԥrdԥ úԥrh edilԥn hadisԥlԥr tamamilԥ sԥhih vԥ mötԥbԥrdir. Bizim tԥdqiqat m z üçün "Tarix"in ikinci vԥ üçüncü hissԥlԥri maraql d r. Burada M.Kalankatuklu VII-IX ԥsrlԥrdԥ Azԥrbaycan n iqtisadi vԥ siyasi vԥziyyԥti haqq nda zԥngin material verir. økinci hissԥdԥ Mehranilԥr sülalԥsinin Arranda meydana gԥlmԥsi, knyaz Cavanúirin fԥaliyyԥtini ԥks etdirԥn VII ԥsr hadisԥlԥri haqq ndak mԥlumat qiymԥtlidir. "Tarix"in 23 fԥsildԥn ibarԥt olan üçüncü hissԥsi alban vԥ qriqoryan kilsԥlԥrinin qarú l ql münasibԥtlԥrinԥ hԥsr edilmiúdir; burada hԥmin kilsԥlԥrin ԥsrlԥrlԥ davam etmiú mübarizԥsini ԥks etdirԥn alban kilsԥ y ÷ ncaqlar n n qanun vԥ qԥrarlar na dair material verilir. "Tarix"in rusca tԥrcümԥsinԥ daxil olmay b bir çox tԥdqiqatç lara tan ú olmayan bir parça xüsusilԥ maraql d r. Hԥlԥ T.ø.Ter-Qriqoryan yazm úd ki, çat úmayan vԥrԥqlԥrin "Tarix"in nԥúr olunan mԥtnlԥrinԥ daxil edilmԥsi Dasxuranl n n xronologiyas nda olub bu vaxtadԥk izah edilmԥmiú uy÷unsuzluqlar aradan qald r r 3 . Ç.Dovsett dԥ bu cԥhԥtԥ diqqԥt yetirmiú vԥ haql olaraq göstԥrmiúdir ki, çat úmayan bu parçan n ԥhԥmiyyԥtini bütün alimlԥr etiraf etmԥlidirlԥr 4 . Hԥmin burax lm ú parçada bu vaxtadԥk mԥnúԥyi ayd n olmayan alban knyaz Sԥhl ibn Sumbat n genealogiyas verilir; bu parça, hԥmçinin Babԥkin ԥrԥb vԥ Bizans mԥnbԥlԥrindԥ göstԥrilԥn ԥsiral nma tarixini tԥsdiq edir. Beylԥqanl lar (pavlikianlar) haqq nda olan materiallar bizi vadar edir ki, pavlikianlar hԥrԥkat mԥsԥlԥsini, habelԥ Arranda hakimiyyԥti ԥlԥ keçirmԥzdԥn qabaq knyaz Yesai Ԥbu 1 Y.Mapp. Rus sözü "salo" haqq nda, sԥh. 70-72. 2 ɉɪɟɞɢɫɥɨɜɢɟ ɤ "ɂɫɬɨɪɢɢ Ⱥɝɜɚɧ". 3 K.ùaxnazaryan. M.Kalankatuklunun "A÷van tarixi"nԥ müqԥddimԥ. Paris, 1860 (ermԥni dilindԥ). 4 C.J.F.Dowsett. A.Neglested Passage..., p. 468. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|