Азярбайъан милли елмляр академийасы а
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Qırxbulaq mahalında
- Zəngibasar mahalı
- Gərnibasar mahalı
- Vedibasar mahalı
239 Tiyul xəzinə, mülk, habelə xana məxsus torpaqlar hesabına pay lanırdı. Tiyuldara tiyul torpaqlarında sakin olan kəndlilərdən vergi götürmək səlahiyyəti verilirdi. Tiyul hüququ onun sahibinə bilavasitə vergi siyahısından silinmiş, bağışlanılmış kəndlərdə yerləşmək hüququ verirdi. Tiyul tor paqlarında yaşayan kəndlilərdən yığılan bütün vergi və kəndlilərin icra etdikləri mükəlləfiyyət tiyuldarın xeyrinə sərf edilirdi. Burada vergilər müəyyən olunmuş miqdardan yuxarı olmamalı idi. Əks halda əhali xəsis sahibkarı tərk edərək, digər ərazilərə gedə bilərdi (415,928-929). İrəvan xanlığında tiyulun mükafatlandırma, bəxşiş və arpalıq kimi 3 növü vardı (415,929). Tiyulun mükafatlandırma forması adətən xana yaxın hərbiçilərə, dövlət aparatında işləyən mülki şəxslərə, elm adamlarına və hət- ta din xadimlərinə hədiyyə verilirdi. Məsələn, Hüseynqulu xan hərbiçilərdən sartip Məhəmməd xana, sərhəng Əhməd xana, topçubaşı Cəlil bəyə və digər hərbiçilərə mükafat olaraq tiyul paylamışdı (415,929). Elm və fəzilət adam- ları da bu cür mükafat alırdı. XVIII əsrin 80-ci illərin əvvəllərində Hüseynəli xan elm adamlarının birinə Şərur mahalının Muğancıq kəndi əra- zisində iki dank əkin sahəsi bağışlanması haqqında təliqə vermişdi. Təliqədə göstərilirdi ki, «…Bununla əlaqədar olaraq… həyatını layiqincə təmin etmək məqsədilə böyük, qüdrətli ali vəkilin xassə (dövlət-E.Q.) torpaqları hesabına Şərur mahalının Muğancıq kəndi ərazisində iki dank əkin sahəsini ona bağışladıq. O, hörmətli şəxs bizim təliqəmiz əsasında bundan bir az əvvəl ona bağışlanan rəncbərlər vasitəsilə əkib biçmək işi ilə məşğul olub, əldə edilən gəliri özünün gündəlik xərcinə sərf etsin. Bayram Sultan və həmin mahalın yüksək rütbəli kəndxudalarına göstərilən iki dank əkin sa- həsinin qeyd olunan adamın rəncbərlərinin ixtiyarına verilməsi əmr edilir (39,107-108). Tiyulun mükafatlandırma forması istisna halda atadan oğula keçə bilərdi. Bunun üçün oğul atanın vəzifəsini tutmalı və sərdarın xid- mətində olmalı idi (415,930). Tiyulun bəxşiş forması əvvəlki tiyul sahibinin xidməti başa çatdıqda və öldükdə geri alınan torpaqların digər şəxsə verilməsi ilə yaranırdı. İrəvan xanları tiyulun bu növünü mülk torpaqları hesabına da paylayırdı. Belə ki, xanlar iri mülkədarların nüfuzunu zəiflətmək üçün onlara məxsus kəndlərin bəzisini özünə yaxın şəxslərə bəxşiş olaraq verirdi. Bəxşiş sahibləri öldükdə onlara məxsus torpaqlar ləğv edilir, əvəzində bu torpaqlar yeni tiyul sa- hibinə verilirdi (415,929). Tiyulun « arpalıq» adlanan digər forması da vardı. Bu siyasi vəziy- yətlə əlaqədar olaraq qonşu xanlıqlardan İrəvana pənah gətirmiş nüfuzlu şəxslərə müvəqqəti verililmiş torpaq sahəsi idi. Məsələn, bütün Dərələyəz mahalı gürcü şahzadəsi Aleksandra, Sürməli mahalının beş kəndi isə 240 Hüseyn ağa Zilanlıya, bir kənd Süleyman ağa Zilanlıya tiyul- arpalıq ver- ilmişdi (415,930, 936). Xanlıq işğal olunduqdan sonra burada keçirilən kameral si- yah ıyaalınmada tiyul kəndlərinin sayı haqqında ikili məlumat verilmişdir. Bu həm Hüseynqulu xanın vəziri Mirzə İsmayıl tərəfindən rus məmurlarına təqdim etdiyi, həm də yerli əhalinin verdiyi məlumatdır. Hər iki məlumat əsasında aşağıdakı 4.2 cədvəli İrəvan xanlığında olan tiyul torpaqlarının sayını əyani əks etdirir: Cədvəl 4.2. Vəzir Mirzə İsmayılın ver- diyi məlumat Kameral təs- vir zamanı əhalinin məlumatı əsasında Sahi bkarın adı Qeyd 1 2 3 4 5 6 Qırxbulaq mahalında 1 1 Cüvrüs Hümmət və Hacı bəy qardaşları 2 2 Ağazor Axund- Şeyx-ül- islam 1 Baş kənd 3 Başkənd Səlim bəy 2 Ərinc 4 Ərinc Məlik Saak- Ağamalov 5 Kitiran Axund molla- Əliabbas 6 Pyütkni Yüzb aşı Qaragöz adlananVartan- Minasarov 3 Meqyüb 7 Meqyüb 4 İllar 8 İllar Məlik Saak və Ağababa sultan Məlik Saak öldükdən sonra mülkünün bir hissəsi qardaşı Simon sultan keçir 5 Dəlləkli Mirzə İsmayıl 6 Kankan Sübhanqulu xan Həmçinin Zəngibasar mahalı 1 Carbaq 1 Ağcaqışlaq,3 axça Sartip xan Sartip öldükdən sonra tiyul ləğv olunur 241 2 Dəmirçi şöllü,3 axça Hümmət bəy 3 Reyhanlı Qazi molla Kərim 4 Sarıcalar Yarısı Sartip xanın, yarısı Ələsgər bəyin Birincinin qaçması, ikincinin ölümündən sonra tiyul ləğv olunmuşdu Gərnibasar mahalı 1 Ağqəmzəli 2 Qaratəpə Mehdi bəy 3 Qaradağlı 4 Xaratlı 1 Əlibaşı 5 Əlibaşı Ağamirzə bəy O qaçdıqdan sonra tiyul ləğv olunmuşdur 2 Çinaxanlı 6 Çinaxanlı 3 Buzovənd- axund 7 Buzovənd- axund Yarısı İrəvan məscidinə, yarısı isə axund Şeyx-ül- islama məxsus idi Şeyx-ül-islamın ölümündən sonra ona məxsus tiyul ləğv edilmişdi 8 Ağcaqışlaq Vəzir Mirzə İsmayıl O İrana getdikdən sonra kənd xəzinənin ixtiyarına keçmişdi 9 Arpa Molla Kazım Onun ölümündən sonra tiyul ləğv olunmuşdu Vedibasar mahalı 1 Əsni Həsən sultan Onun ölümündən sonra tiyul ləğv edilmişdi Şərur mahalı 1 Noraşen sufla Əliməhəmməd bəy 1 Aralıq Kəlbəli xan 2 Aralıq Kəlbəli xan Yarısı Naxçıvan naibinin 3 Aralıq Məhəmmədəli bəy Məhəmmədəli bəy Ölümündən sonra tiyul ləğv edilmişdi Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|