Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türkl ərin tərcümanı
- Ukraynanın sabiq Prezidenti Leonid Kuçma
- Prof.dr. Əhməd Bican Ərcilasun
- ABŞ türkoloqu Edvard J.Lazzerini
• Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 69 ~ anlamağa başladı. Düşüncələrdə təyəqqüz (oyanma – T.A.) hasil oldu. Mill ət xəstə, dərmana, ziyaya möhtac olduğunu etiraf etməyə başladı. «Tərcüman»ın böyük xidməti də budur» (sitat 1903-cü ildə «T ərcüman» qəzetinin 20 illik yubileyi münasibəti ilə Orenburq ziyalılarından Məhəmməd Fatih Kəriminin 1904-cü ildə Orenburqda n əşr etdirdiyi «Krıma səyahət» adlı kitabından tanınmış qaspiralışünas Zəfər Qaratayın hazırladığı «Dua məclisi» adlı m əqalədən götürülmüşdür). «Bütün ömrünü din v ə qan qardaşları xeyrinə həsr etmiş böyük bir şəxs bu gün aramızdan ayrıldı. Millətin səadətini hər şeydən irəli tutmuş, insaniyyət və tərəqqi yolundakı səylər bütün dost v ə düşmənlərinin təqdirlərini cəlb etmiş alicənab bir qəlb bu gün h ərəkətdən durdu. Bu gün böyük türk-tatar dünyasının yolbaşçısı olan ən parlaq ulduz söndü. Bu ulduzun sönməsi türk- tatar dünyasının şərqindən qərbinə, şimalından cənubuna qədər görül əcək və hər yerdə özünün dəhşətli təsirini icra edib həssas q əlbləri titrədəcəkdir. İsmayıl bəyin həyatı Rusiya müsəlmanları üçün özbaşına müstəqil bir dövr, özbaşına müstəqil bir tarixdir. Bu dövrd ə Rusiya müsəlmanları yenidən dünyaya gəldilər. Bu dövrdə dilli v ə ədəbiyyatlı oldular. Milli mətbuata, mədəniyyət və insaniyy ət fikrinə girmələri də bu dövrdədir. Xülas ə, Rusiya müsəlmanları arasında yeni maarifin və m ədəniyyətin yayılmasının başı mütləq İsmayıl bəy Qaspiralıyə çatıb dayanmaqda və Rusiya müsəlmanları arasında millət və camaat xidm ətində olan nə qədər şəxslər varsa, bunların hər biri İsmayıl bəyi özlərinə ustad hesab etməkdə və onun şagirdi olmaqla özl ərini bəxtəvər saymaqdadırlar». («Böyük milli matəm» m əqaləsindən. «Vakit», 12 oktyabr 1914). • Abid Tahirli ~ 70 ~ V əkil İ.Sıtkı Oğuzbəyov: «O, türklük davasında həqiqətən böyük xidm ətlər etmiş bir müctəhid, bir türk alimi idi. O, həqiqi bir müs əlman, islam dininin təəssüblə əlaqəsi olmadığına inanan h əqiqi bir mömin idi. Qaspiralı dünya dinlərini də araşdırmışdı. Müsəlmanlığın ağla ən uyğun bir din olduğunu dəlillərlə qəbul edən bir insan olduğu üçün bir tərəfdən türklüyə, türk dilinin vəhdətinə, bir t ərəfdən də müsəlmanlığın xurafatdan təmizlənərək layiq olduğu mövqey ə çatacağına inanan bir müctəhid və bu yolun tərəqqisi üçün çalışan bir mücahid idi». (Mərhum İsmayıl Qaspiralı və bir xatirə. «Əməl» dərgisi, № 7, noyabr 1961). Ukraynanın sabiq Prezidenti Leonid Kuçma: «Zamandaşları onu sayqı ilə müəllimlərin müəllimi, nəhəng adlandırırdılar, Krım-tatar xalqının ən şanlı övladlarından biri İ.Qaspiralı dünya miqyaslı mütəfəkkirlər sırasında nüfuzlu yer tutmaqdadır». (Ağməscid, 14-15 may 1991-ci ildə İ.Qaspiralının 150 illik yubileyind əki çıxışından). Doç.dr. Turqay Uzun (Muğla Universiteti): «İsmayıl Qaspiralı türk ulusunun bir bütün olduğuna, coğrafi və dildən gələn f ərqliliklərin bu bütövlüyü poza bilməyəcəyinə inanmış və bu s əbəblə dil birliyini əngəlləyəcək və türk xalqları arasında anla şmanı çətinləşdirəcək ünsürlərə qarşı mücadilə edilməsinin vacibliyini qeyd etmişdir. Qaspiralı türk birliyi üçün gərəkli gördüyü düşüncə birliyi məsləyini dil birliyi ilə əlaqələndirmiş, dil birliyi gerç əkləşmədən Türk xalqlarının birləşməsindən söz edilə • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 71 ~ bilm əyəcəyi fikrində olmuşdur». («İlk türk maarifçilik hərəkatı: c əditçilik və İsmayıl Qaspiralı» məqaləsindən). Prof.dr. Əhməd Bican Ərcilasun: «Qaspiralının başladığı v ə İlminskinin təhlükəli bir proses kimi qələmə verdiyi «ortaq dil» ideyası Kazanda olduğu kimi Azərbaycanda da böyük əks-səda doğurmuşdur. 20-ci əsrin əvvəllərində Azərbaycan əbədi dili ilə bağlı mübahisələrin olduğu məlumdur: Osmanlı türk ədəbi dilindən istifad ə edənlərlə xalq danışıq dilindən yararlanaraq yeni bir ədəbi dil yaratmaq ist əyənlər arasında şiddətli münaqişələr olmuşdur. H ələ 1876-cı ildə H.Zərdabi «Əkinçi» qəzetində (№ 14) türkcənin ümumil əşdirilməsi təklifini irəli sürmüşdür. Osmanlı türk ədəbi dilini müdafi ə edənlər Əli bəy Hüseynzadənin «Füyuzat», «Şəlalə» v ə «Dirilik» məcmuələrində fəaliyyət göstərdilər. 1920-ci illərdə Türkiy ə ədəbi dili Azərbaycanda artıq təhsil dili kimi qəbul edilmişdi. Bu durumun 1930-cu illərə qədər davam etdiyini prof.Tofiq Hacıyev nümunələrlə sübuta yetirmişdir». («İsmayıl Qaspiralının fikirləri» məqaləsindən). ABŞ türkoloqu Edvard J.Lazzerini: «Gözlənilən nəticələr (söhb ət «Tərcüman»ın nəşrindən sonrakı nəticələrdən gedir – n əzərdə tutulur – T.A.) bir tərəfdən iqtisadi geriliyə rəvac verən, c əhaləti körükləyən və siyasi zəifliyi bəsləyən müsəlmanların zehni geriliyin ə son verilməsi, digər yandan imperiyanın daha ədalətli, daha ah əngdar və daha güclü hala gətirilməsində müsəlmanlar ilə ruslar arasında bərabər bir ortaqlığın başladılması idi. Bu bir adam v ə çiçəyi burnundakı qəzetçi üçün əlçatmaz iş olsa da, qeyrət və Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|