Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türkl ərin tərcümanı 127 Ümumi yığıncaq
- Abid Tahirli
- Bütün türkl ərin tərcümanı
• Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 127 ~ Ümumi yığıncaq İ.Qaspiralını Rusiya türkləri, müsəlmanları, onların probleml əri nə qədər düşündürür, necə narahat edirdisə, ümumiyy ətlə dünyadakı islam əhlinin mövcud durumu, taleyi də o q ədər məşğul edir və əndişələndirirdi. Təsadüfi deyil ki, o istər Avropaya, ist ər Şərq ölkələrinə, istərsə də Afrikaya səyahətlərində müs əlmanların həyat, təfəkkür tərzi, elm, təhsil, tərəqqi yolundakı f əaliyyətləri ilə ciddi maraqlanır, onları araşdırır, dindaşlarının c əhalətdən xilası üçün var qüvvəsi ilə çalışırdı. Onun ideyası, t əşəbbüsü, təşkilatçılığı, iştirakı ilə Misirdə – Qahirənin «Kontinental» otelind ə Dünya müsəlmanlarının ilk qurultayının keçirilm əsi ideyası dediklərimizə parlaq nümunədir. «Ümumi yığıncaq» adlı məqalədə («Tərcüman», № 56, 7 sentyabr 1907) İ.Qaspiralı harada, hansı bir idarə altında yaşamalarından asılı olmayaraq, qonşuları və digər millətlərlə müqayisədə geridə qaldıqlarını təəssüflə bildirir və yazır ki, 1905-ci ildə Rusiya müs əlmanlarının ilk qurultayı keçirildi. Bu toplantı müsəlmanların h ərəkətə gəlməsinə, şüurlarında ciddi dəyişikliklərin yaranmasına böyük t əsiri oldu. Artıq belə bir toplantının dünya miqyasında keçirilm əsinə ehtiyac yaranmışdır. Din və ədəbiyyat xadimlərinin, müh ərrirlərin iştirak edəcəyi bu konqresdə dünya müsəlmanlarının probleml əri müzakirə edilməli, sosial, mədəni tərəqqiyə yol açan t ədbirlər müəyyənləşdirilməlidir. İ.Qaspiralıya görə belə bir tədbir «b əlkə yatmış olan böyük islam bədəninin ayılmasını mümkün» ed əcəkdir. İslam xalqlarının böyük təəssübkeşi olan İ.Qaspiralı belə bir konqresin mü əyyən səbəblər ucbatından İstanbulda yox, Qahir ədə keçirilməsini məqsədəmüvafiq hesab edir və bu hər kəsi, • Abid Tahirli ~ 128 ~ xüsusi il ə mətbu orqan nümayəndələrini tədbirin proqramının hazırlanmasında iştiraka çağırırdı. Dünya müs əlmanlarının konqresi Elm, t əhsil, mədəniyyət sahələrindəki inkişafdan və ümumiyy ətlə, dövrün tələblərindən, tərəqqidən çox geridə qalan islam xalqları nümayəndələrinin toplanaraq bu bəlalardan xilas olmağın, problemlərin birgə həllinin zəruriliyini İ.Qaspiralı m əqalələrində dəfələrlə göstərmiş, istəyinə qismən çatmış, Rusiya müs əlmanlarının qurultaylarının keçirilməsinə nail olmuşdur. Onun dünya müs əlmanlarının da konqresini keçirmək ideyası çətinliklə də olsa, reallaşmışdır. Qurultaya hazırlıq, onun iştirakçıları, gündəliyi v ə gedişi, dünya müsəlmanlarının həyatında bu tədbirin əhəmiyyəti bar ədə İ.Qaspiralı «Dünya müsəlmanları konqresi» adlı əsərlərində («Sıratı müstəqim» jurnalı, İstanbul, № 42, 1907 və Baxçasaray, «T ərcüman» qəzetinin mətbəəsi, 1909) ətraflı bəhs etmişdir. İslamın oyanışı dövründə Misir, Hindistan, Osmanlı, İran kimi dövl ətlərdə çox böyük elm xadimlərinin, filosof və şairlərin yetişdiyini qeyd edən müəllif yenidən müsəlman həyatında bir h ərəkət, canlanma olduğunu məmnunluqla qeyd edir. Müəllif q ənaətlərində yanılmır, elə dünya müsəlmanlarının Qahirədə bir araya g əlməsini belə işartıya işarə hesab etmək olar. 1907- ci il noyabrın 1-də Qahirəyə müxtəlif ölkələrindən g ələn 500-dən çox nümayəndənin iştirakı ilə qurultay öz işinə başladı. Tədbir dünya ictimaiyyətinin, islam dostlarının olduğu kimi, islam düşmənlərinin də qəzetlərin maraq dairəsində idi. Qurultay iştirakçıları tərəfindən alqışlarla qarşılanan İ.Qaspiralı dünya, o cüml ədən Rusiya müsəlmanları qarşısında duran • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 129 ~ t əxirəsalınmaz, həlli zəruri sayılan problemlərdən ətraflı bəhs etdi, t əhsil, elm, mədəniyyət sahələrində dövrün tələbləri ilə ayaqlaşmanın vacib olduğunu vurğuladı. Bu sahədə müəyyən ir əliləyişlərin əldə edildiyini deyən natiq islam millətlərinin h əyatına araşdırıcı bir nəzərlə baxılsa, orada yüksəlişdən daha çox geril əmənin diqqətçəkici olduğunu təəssüflə söyləyir: «Mədrəsə və m əktəblər xarab və faydasız haldadır. Sənaye yox həddindədir, ticar ət sönməkdədir, dünya ticarətində hissəmiz çox azdır, bank- maliyy ə işlərində, dəniz ticarətində payımız yoxdur. 300 milyonluq bir ümm ətin 30 gəmili bir dəniz şirkəti, beş milyonluq sərmayəsi olan bir bankı yoxdur!» İ.Qaspiralı ata-babadan qalma bərəkətli torpaqların verdiyi nemətləri belə dünya bazarına çıxara bilm ədiyimizi, onları da əcnəbi gəmiçilərə verdiyimizi, hünər, m ərifət, elm, tərəqqi yolu ilə hasil etdiyimiz məhsulun da çox az olduğunu təəssüflə dilə gətirir. İ.Qaspiralı müsəlman cəmiyyətinin acı, ağır mənzərəsini o qədər aydın, açıq, eyni zamanda kəskin, alovlu, t əsirli nitqlə təsvir edir ki, dedikləri dinləyənlərin qəlbinə, beynin ə nüfuz edir, onları düşündürür, qayğılandırır, hərəkətə g ətirir, səfərbər edir: «Həzarat! Bir qövm, yaxud bir millət siyasi hakimiyy ətini, müstəqilliyini itirsə, bu böyük fəlakətdir, böyük ziyandır, lakin iqtisadi, ticari fəaliyyətini itirsə, bir yox, on dəfə ziyandır, məhv olmanın başlanğıcıdır». İ.Qaspiralı elm, mədəniyyət, t əhsil yolu ilə tərəqqi edən digər xalqlardan nümunə götürməyə çürük, köhn əlmiş adət, ənənələrdən, avamlıqdan, xurafatdan xilas olmağa dəvət edir. Dünya müs əlmanlarının konqresində «Rusiya müsəlman- lar ının indiki durumu, onlar arasındakı əqli hərəkətlər», «Zəhmət haqsız ilk təhsilin vacibliyi, qaydaları, həyata keçirilməsi», «Bütün müs əlmanların oyadılması üçün Müsəlman konqresinin vacibliyi və Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|