Азярбайъан Республикасынын
Yüklə 1,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bütün türkl ərin tərcümanı
- Abid Tahirli
• Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 121 ~ islam d əyərlərinə zidd olaraq bir çox hallarda qadınların hüquqları pozulur. İ.Qaspiralı qadının ailədə və cəmiyyətdəki yerini, rolunu göst ərmək üçün məqaləyə «Hacının fərasəti» və «İki imam» adlı iki r əvayət əlavə edir. Hekayədə mərhum Müslüm balanın – Cəlal, Sabit v ə Cəmil adlı 3 oğlu olduğu və onlardan böyüyün – Cəlalın uzunmüdd ətli səyahətə çıxdığı nəql edilir. C əlal əfəndi 8 il sonra evlərinə qayıdır. Artıq Sabit və Cəmil evl ənmiş, övladları dünyaya gəlmişdir. Qapıda beş-altı yaşında uşaqlarla rastlaşan Cəlal əfəndi onların başına sığal çəkir, sonra üzünü qardaşlarına tutub görmədiyi halda, hər ikisinin xanımı haqqında xoş sözlər söyləyir, «bərəkallah, gəlin xanımlar çox yaxşı valid ədirlər» - deyir. Gəlinləri görmədiyi halda onların ünvanına göz əl sözlər söylədiyinə görə qardaşlar Cəlal əfəndiyə təəccüblə baxırlar. Cəlal əfəndi bunu hiss edib deyir: - Bu uşaqlar anaları bar ədə yüksək fikir yaratdılar. Dırnaqları kəsilmiş, dırnaq dibləri t əmizlənmiş, boyun-boğazları, qulaqlarının içi, ardı, üzləri yuyulmuşdur. Geyimləri sadə, yamaqlı, lakin təmizdir. Deməli, anaları bacarıqlı, qənaətcil və ailəcanlıdır, - deyir. İ.Qaspiralı bu ibr ətamiz rəvayətlə ananın övlad tərbiyəsində rolunu, yerini qabarıq əks etdirmişdir. «İki imam» adlı hekayəsində Kitayın Gansu və Sinanko adlı iki vilayətində məskunlaşan tayfaların taleyindən bəhs edilir. Müs əlmanların məskunlaşdığı Sinanko vilayətinin imamı qadın-qızların təhsilinə xor baxdığından bütün əhali nəticə etibarı il ə cahil olmuşdur. Gansuda isə əksinə, qadınlar təhsilə yiy ələndikləri üçün vilayət xeyli tərəqqi etmişdir. Kitay padşahı bir bəhanə ilə bu vilayətlərə hücum edir, yüz minl ərlə müsəlmanı qətl edir, bütün kişiləri öldürtdürür. Əsir qalan qadınlardan törəyən uşaqlar anaların təhsili və tərbiyəsinə uyğun • Abid Tahirli ~ 122 ~ Sinankoda buddist, Gansuda müs əlman kimi böyüyürlər. İ.Qaspiralı bu hekay ələrdən sonra məqaləni sualla bitirir: Analara elm, savad, bilik v ə hünər gərək deyil – bunu kim söyləyə bilər?! Zülm haradan g əlir Bu m əqalə («Tərcüman», № 36, 15 sentyabr, 22 sentyabr, № 38, 6 oktyabr, № 39, 1903) dövrün çox ciddi problemlərindən biri – qadın hüquqları haqqındadır, bu gün üçün də aktualdır. Müəllif əvvəlcə müşahidə etdiyi, eşitdiyi hadisələrlə bağlı oxucunu m əlumatlandırır: bir nəfər cinayət törədir, Sibirə sürgün edilir, arvadı da onunla getməyə və məhv olmağa məcburdur. Başqa bir müs əlman evlənir, bir müddət sonra «insafsız və ədəbsiz kişi d əryada batmış kimi» qeyb olur, arvadı ac, səfil və işgəncə dolu h əyat yaşamağa məcburdur. Bu qadınlar sahibsiz, köməksiz və əlacsız qalır, bəzən də fahişəlik yolunu tuturlar. İ.Qaspiralı sual edir, bütün bunlara h əqiqətənmi islam qanunları səbəb olur. Özü də sualı cavablandırır: yox, bu zülmə islam meydan vermir, cahillər «şəri qanun v ə şəri adətə uyğun» - deyə özlərinə bəraət qazandırsalar da, əslində belə deyil, onlar «şəri adətləri soğan qabığına dəyişirlər». «Halbuki Qurani-K ərimi bir kəlmə ilə ifadə etmək lazım gəlsə, bu k əlmə «ədalət» olacaqdır» - yazan İ.Qaspiralı cəmiyyətdə qadına qarşı ədalətsiz münasibəti «zamanımızın mərəzi» adlandırır və bu x əstəliyin çarəsini, dərmanını tapmağın çox ciddi problem olduğunu göst ərir. Böyük islahatçı yazır: «Rica edirəm ki, burasına çox diqqət edilsin: şəriət dəyişdirilə bilməz, buna ehtiyac da görülmür, lakin şəri hökmlər, ehkamlar yer və zamana uyğun münasib üsulla islah • Bütün türkl ərin tərcümanı ~ 123 ~ edil ə bilinər və bu yolla da qadınların haqlarının mühafizəsinə və hü quqlarının müdafiəsinə çarə tapmaq olar». İ.Qaspiralı yalnız Rusiya yox, bütün dünya müsəlman qadınlarının hüququnun müdafiəçisidir. O, Almaniya imperatoru Vilhelmin Qüds ə və Şama ziyarətini, qədəh qaldıraraq «300 milyon müs əlmanın xəlifəsi dostum Sultanın sağlığına içirəm» demişdir, lakin f ərqində olmamışdır ki, bu 300 milyon islamın ancaq 25 milyonu Sultana, qalanları digər hökumətlərə tabedir və dövrün hün ərindən elm və tərəqqidən çox geridə qalmışdır» - deyə təəssüflə bildirir v ə zalım kim olursa olsun, məzlum kim olursa olsun, hər birimiz ədalətli və insaflı olmalı və ədalətə xidmət etməliyik – q ənaətinə gəlir. Dövl ət tərəfindən din, ibadət, nikah, talaq işlərinin dini idar ələrə, din adamlarına əmanət edildiyini qeyd edən müəllif bu etimadın, etibarın lazımınca dəyərləndirilməsini, «zalım və insafsız əlinə düşmüş biçarə qadınların halına mərhəmət və ədalətlə» həll olunmasını tələb edir. İ.Qaspiralı mövcud vəziyyətdən çıxış yollarını da göstərir: şərt ilə nikahın bağlanması bunların ən vacibidir, o fikrini ciddi d əlillərlə əsaslandırır, sonda dediklərini bu şəkildə ümumiləşdirir: şəriət ədalətdir. Ədalətdən uzaq olanlara meydan verilm əlidir. Şərt ilə nikah kadınları insafsızların zülmünd ən xilas edəcəkdir. Şərt ilə nikah dini baxımdan yol veril əndir. Ədalətli və düzgün adam üçün şərt ilə nikahda heç bir q əbahət, ağırlıq yoxdur: şərtlər yalnız zalımın zülmünə qarşı ehtiyatlı bir sipərdir, səddir… Qadınlara qarşı diqqətli və insaflı olmaq lazımdır, qəflət yuxusunda yatdığımız yetər! Yüklə 1,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|