B9az(00titul1-9)

 
 
194 
 
vərdişləri, əmək və istirahət rejiminin düzgün təşkil olunmasıdır. Qidalanma zamanı 
qida  normalarına  ciddi  əməl  olunmalıdır.  Qida  normaları  dedikdə  insanın  normal 
halda  qəbul  etdiyi  ümumi  qidanın  və  ya  onda  olan  komponentlərin  miqdarı  başa 
düşülür. Bu normalar insanın yaşından, cinsindən,  işin növündən asılı olaraq onun 
bütün həyatı boyu dəyişir. Qida normalarına əməl olunmaması insanda    müxtəlif 
xəstəliklərin meydana çıxmasına şərait yaradır. Məsələn, karbohidrat və yağlardan 
sui-istifadə  nəticəsində  insanda  ateroskleroz,  piylənmə,  şəkərli  diabet  və  s.kimi 
xəstəliklər yarana bilər.  Bədənin sağlam olması üçün insan daim idmanla məşğul 
olmalıdır. İdmanla müntəzəm məşğul olduqda ürəyin fəaliyyəti güclənir, əzələlərə 
çoxlu qan gəlir, tənəffüs prosesi yaxşılaşır.  
Reproduktiv  sağlamlığın  qorunması  üçün  insan  sağlam  həyat  tərzi  keçirməli, 
gələcək nəslin sağlamlığının qayğısına qalmalıdır. 
 
 
 
 
1.  Aşağıdakı suallardan vә әlavә mәlumat mәnbәlәrindәn istifadә edәrәk sağlam hәyat 
tәrzinin әhәmiyyәti haqqında referat hazırlayın. 
  Hansı əsas meyarlar insanın sağlamlığına təsir göstərir? 
  İnsanın sağlamlığına təsir edən fiziki və kimyəvi amillərin əhəmiyyəti nədən 
ibarətdir?  
  İnsanın sağlamlığına təsir edən sosial amillərin əhəmiyyəti nədən ibarətdir?  
  Sadalanan amillər gələcək ananın (dölün, yeni doğulmuş uşağın) reproduktiv 
sağlamlığına necə təsir edə bilər?  
 
2.  Sağlam hәyat tәrzinә hәsr olunmuş “yaddaş kitabçası” hazırlayın. Zәrәrli 
vәrdişlәrdәn qurtulmaq vә sağlamlığınızı qorumaq mәqsәdilә qaydalar tәrtib edin, 
sonra isә bu istiqamәtdә tәbliğat aparın. 
 
3.  Ananın  qәbul  etdiyi  alkoqol,  narkotik  maddәlәr  dölün  inkişafını  zәiflәdir  vә  ana 
bәtnindә onun inkişafını pozur. Belә dölün inkişafı vә böyümәsi gec gedir, baş beyinin 
hәcmi kiçilir, ağılkәmliyi, “dovşandodaqlılıq”, “qurdağızlılıq” xәstәliklәri  üzә çıxa 
bilir.  
• Dölün inkişafında belә dәyişikliklәrin sәbәbini izah etmәyә çalışın.  
 
 
 
 
 
 
 
 
ÖYRƏNDİKLƏRİNİZİ TƏTBİQ EDİN VƏ YOXLAYIN
LAYİHƏ

---

 
 
195 
 
•   VII  fəsil  • 
İnsan sağlamlığına ətraf mühitin
 
təsiri 
• 
7 
 
 
 
 
1. Aşağıdakı  mövzulardan  biri  barədə  radioverilişdə  çıxış,  yeniyetmələr  üçün 
jurnalda məqalə, yaxud da reklam çarxı üçün ssenari hazırlayın: 
 Stress nədir?  
 Şagird stress vəziyyətindən necə qoruna bilər?  
 Stress canlılara necə təsir edir? 
 
2. “Zərərli vərdişlərin yaranmasının qarşısını almaq üçün tədbirlər siyahısını tərtib 
edin” (məktəbdə, dövlətdə, Yer kürəsində). 
3. Siqaret çəkməyə, alkoqollu içkilər qəbul etməyə qarşı reklam xarakterli plakat 
düzəldin. 
4. Hər hansı zərərli vərdişdən qurtulmağa çalışan insanlar üçün tövsiyələr siyahısı 
hazırlayın. 
5. İnternetdən aşağıdakı mövzuların biri haqqında məlumat toplayın və elektron 
təqdimat formasında tərtib edin. 
 Daun sindromlu uşaqların adaptasiyasının bioloji və sosial aspektləri. 
 Müxtəlif dünya xalqlarının albinoslara münasibəti. Dünyanın müxtəlif 
ölkələrində albinosların adaptasiyasının sosial aspektləri 
 
6. “Ailəmin genealoji ağacı” 
Tapşırıq:  
1. Qohumlarınızla söhbət aparın, ailə şəkillərinə, sənədlərinə diqqət 
yetirin. 
2. Aldığınız məlumatları təhlil edin və sxem şəklində nəsil ağacınızı 
qurun. 
3. Qohumları birləşdirən xətlərin üzərində oxşar xarici əlamətləri, 
xasiyyətləri, qabiliyyətləri və ya sağlamlıq vəziyyətlərini qeyd edin. 
4. Bütün qohumlar üçün ümumi  (əgər varsa) əlamətləri müəyyən edin.  
Nәticәlәrinizi illüstrasiyalı referatlar, elektron tәqdimat, plakatlar 
formasında tәqdim edin. 
 
 
L a y i h ә
 
 
LAYİHƏ

---

 
 
196 
 
 
 
1.  Uyğunluğu müәyyәn edin: 
 
 
2. “Spirtli içkilәrin vә siqaretçәkmәnin orqanizmә tәsiri” cәdvәlini dәftәrinizә köçürün 
vә tamamlayın: 
 
 
Spirtli içkilər 
Siqaretçəkmə 
Tənəffüs sistemi 
 
 
Qan-damar sistemi 
 
 
Həzm sistemi 
 
 
Dayaq-hərəkət aparatı 
 
 
Sinir sistemi 
 
 
İfrazat və cinsiyyət 
sistemləri 
 
 
Hiss orqanları 
 
 
 
3. Nümunәlәrә baxın. Sual işarәlәrinin yerinә anlayışa görә izahını, yaxud әksinә, 
izahına görә müvafiq anlayışı müәyyәn edin.  
 
 
 
 
 
 
 
Ü m u m i l ә ş d i r i c i   t a p ş ı r ı q l a r
 
A. Orqanizmin  stressə  qarşı  müqaviməti  azalır.  Bu 
mərhələdə  əsəbilik,  aydın  olmayan  həyəcan,  tez 
yorulma, qıcıqlılıq, yuxusuzluq, başağrısı və bu kimi 
hallar müşahidə edilir.  
B. Orqanizm  müqavimət  göstərir, nəticədə bilavasitə 
baş verən təhlükə zəifləyir. Bu zaman streslərin tə-
sirini dəf etmək üçün yüksək dərəcədə uyğunlaşma 
qabiliyyəti əldə edilir.  
C. Ürək döyüntüsü  sürətlənir, qan təzyiqi yüksəlir, qan-
da adrenalinin miqdarı artır, həzm prosesi zəifləyir, 
əzələlərə çoxlu qan gəlir. 
1. Orqanizmin sәfәrbәr 
edilmәsi mәrhәlәsi 
2. Qıcığa qarşı 
müqavimәt 
göstәrilmәsi 
mәrhәlәsi 
3. Orqanizmin 
zәiflәmәsi mәrhәlәsi 
 Sitologiya – hüceyrənin quruluşunu   
Genetika – ? 
Bir nüvədə olan xromosom sayı – kariotip  
                                                 ? –  genotip
 44 xromosom – autosom 
2 xromosom – ?
 Valideynin özünəoxşar nəsil törətməsi – irsiyyət 
Orqanizmin yeni əlamətlər qazanmaq xüsusiyyəti  –  ? 
 Resessiv əlamət – nəsildə özünü büruzə verməyən əlamət 
                         ? – nəsildə üzə çıxan güclü əlamət 
 Qanın normal laxtalanması – dominant əlamət 
                                           ? – resessiv əlamət
LAYİHƏ

---