Baki avrasiya universiteti NİĞde üNİversitesi
Yüklə 4,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2. Safevî Minyatür Sanatında Dulkadiroğulları
- 2.1. Akkoyunlu Elvend Mirzâ’nın Alaüddevle Bey’in huzuruna gelmesi
- 2.2. Sarı Kaplan’ın Lala Hüseyin Bey ile savaşması
- 2.3. Şah İsmail’in Sarı Kaplan’a karşı savaşı
12 III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu Anadolu’yu ele geçirmeye çalışan Şah İsmail (1501-1524), kendisin bu niyetleri karşısında Dulkadiroğlu Alaüddevle Bey’i (1480-1515) bir engel olarak görmekte ve Dulkadir beyinin Akkoyunlu şehzadelerine vermiş olduğu destekten dolayı rahatsız olmaktaydı. XVI. yüzyılın başlarındaki Safevî – Dulkadiroğlu ilişkileri N. Musalı ve G. Şükürov tarafından araştırılmış ve bildiri olarak sunulmuştur [Musalı: 2012, s.399-420; Şükürov: 2012, s.223-237).
Dulkadiroğulları hakkında pek çok tarihî araştırma yapılmış olmasına rağmen bu hanedana ilişkin Safevî minyatürleri üzerine henüz bağımsız bir çalışma yapılmamıştır. Bu alana yeni bir kapı açmak için söz konusu minyatürleri ele alarak değerlendirmeyi gerekli bulduk. Safevîler ile Dulkadiroğulları arasında yaşanan gerilim ve mücadele, Farsça yazılmış olan çeşitli Safevî kaynaklarına yansımış ve hatta dönemin ressamlarının (nakkaşlarının) çizmiş oldukları minyatürlere bile konu olmuştur. Bildirimizin asıl amacı, Dulkadiroğullarına ilişkin Safevî minyatürlerini tanıtmak ve incelemektir. Konu ile ilgili beş tane minyatür bulunduğunu tespit etmişiz. Bu minyatürlerden ikisi (2. ve 5. minyatürler) Bicen isimli bir müverrih tarafından yazıldığı tahmin edilen “Cihângüşâ-yi Hâkân” isimli eserin farklı nüshaları içinde yer almaktadır. Diğer iki minyatür ise anonim bir yazarın kaleme aldığı “Târîh-i ‘Âlemârâ-yi Şâh İsma‘îl” isimli kaynağın iki nüshasından alınmıştır. Dördüncü minyatür, profesyonel olmayan meçhul bir ressam tarafından çizilmiştir. Diğer minyatürler ise Safevî döneminin ünlü ressamlarından Mu’în Musavvir’in emeğinin ürünüdürler ve R. Eng tarafından hazırlanmış olan kataloglara dâhil edilmişlerdir [Eng: 2012]. Mu’în Musavvir, minyatür sanatında Rıza Abbasî ekolünün temsilcilerinden olmuştur. Onun çizmiş olduğu ilk resim 1043 / 1633-34 yılına, son resmi ise 1119 / 1707-08 yılına aittir [Şâyistefer: 1382, s.79]. Mu’în’in sanat hayatının zirve dönemi Şah Süleyman zamanına (1666-1694) tesadüf etmiştir. İran sanat tarihinin uzmanı olan İngiliz bilim adamı B. Gray, Mu’în Musavvir’i XVII. yüzyılın ikinci yarısında İran’ın en üretken ressamı olarak nitelendirmektedir [Gray: 1986, s.900]. Mu’în’in Şah İsmail’in tarihi ile ilgili minyatürleri 1680’lere aittir. Şah İsmail konusunda minyatürlere dair kitap yayınlamış olan M. Abbaslı bizim burada sunduğumuz beş resimden sadece birini (son minyatürü) kendi eserine almıştır [bkz. Abbaslı: 1981].
Şâh İsma‘îl”in bir nüshasına Muîn Musavvir’in çektiği minyatür; Tahran, Rıza Abbasî Müzesi, Kaligrafi Bölümü, No. 600, v.51a; Eng: 2012) 1501 yılında Azerbaycan ve Doğu Anadolu’da hükmeden Akkoyunlu hükümdarı Elvend Mirzâ, Şerur savaşında Şah İsmail Safevî’ye yenilerek Alaüddevle Bey’e sığınmak zorunda kalıyor. Minyatürde görüldüğü üzere yaşlı ve uzun sakallı Alaüddevle Bey tahtta oturmuştur ve Elvend Mirzâ onun elini öpmek için eğilmek istemektedir. Ayakta duran eşik ağaları ve yasavullar ile mecliste oturmuş olan devlet adamları bu olayı seyretmektedirler. Safevî kaynaklarında Alaüddevle Bey usta bir politikacı ve ihtişamlı bir hükümdar olarak tanıtılmakta, ayrıca Dulkadiroğullarının hükümdarları da “şah” ve “sultan” unvanlarıyla anılmakta ve onların uluslararası ilişkilerdeki önemli konumuna işaret edilmektedir. Örneğin Hasan Bey Rumlu, Alaüddevle Bey’i “Dulkadir Şahı” (“Şah-ı Zulkadir”), Dulkadir Beyliği’ni ise “Dulkadir Sultanlarının Devleti” (“Devlet-i Selâtîn-i Zulkadir”) diye anmıştır [Rumlu: 1389, s.1096]. Safevî döneminin yazılı kaynaklarındaki bu görkemli tanıtım şekli, söz konusu minyatüre de yansımış gözükmektedir. Fakat resimde Elvend Mirzâ genç bir delikanlı olarak gösterilmişse de, aslında o yıllarda kendisi daha ergenlik çağına bile ermemişti.
Alaüddevle Bey’in elini öpen Elvend Mirzâ onu kendine baba olarak gördüğünü söylemiş ve Şah İsmail’e karşı askerî yardım istemişti. Dulkadiroğullarından yardım alan Elvend Mirzâ, 1502 yılında 13 Prof. Dr.Ali Rafet ÖZKAN-Doç. Dr.Namiq MUSALI/ Dulkadiroğullarıyla İlgili Safevî Azerbaycan üzerine sefere çıkmasına rağmen ikinci kez yenilgiye uğramış ve onun düzenlemiş olduğu bu askerî operasyon başarısızlıkla sonuçlanmıştı.
nüshasından Londra’daki Christie’s Collection’da muhafaza edilen bir minyatür, Lot 122, v.257; Eng: 2012).
1507 yılında Şah İsmail, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da kendisine rakip olarak gördüğü Alaüddevle Bey üzerine yürür. Ceyhan ırmağı kıyılarında Safevî ordusunun öncü birliğine komuta eden Lala Hüseyin Bey Şamlu, Alaüddevle Bey’in oğlu Sarı Kaplan’ın saldırısına uğrar ve yenilgiye maruz kalır. Hatta savaş esnasında Hüseyin Bey attan yere düşer ve korumaları arasında yer alan Halil Ağa kendi atını ona vererek lalanın savaştan kurtulmasını sağlar. Halil Ağa’nın kendisi ise 300 Safevî askeri ile birlikte öldürülür. İkinci minyatürde bu olay ele alınmıştır. Resimdeki kırmızı başlıklı savaşçılar Safevî askerleri (Kızılbaşlar)’dır. Dulkadir ordusunda develerin de olduğu görülmektedir. Bazı savaşçıların kesik başları atların ayakları altında kalmıştır. Tablonun merkezinde, kafası yarılmış olan bir askerin başından kan akması tasvir edilmiştir. Böylece ressam, savaşın tüm dehşetlerini tabloya yansıtmaya çalışmıştır. Resimdeki bazı
askerler borazanlar çalarak askerleri savaşa heveslendirmektedirler. 2.3. Şah İsmail’in Sarı Kaplan’a karşı savaşı (“Târîh-i ‘Âlemârâ-yi Şâh İsma‘îl”in bir nüshasına Muîn Musavvir’in çektiği minyatür; Tahran, Rıza Abbasî Müzesi, Kaligrafi Bölümü, No. 600, v.87a; Eng: 2012)
Sarı Kaplan’ın zaferinin ardından Şah İsmail kendi ordusuyla beraber olay mahaline yetişir ve Dulkadirlilerin kuvvetlerini püskürtmeyi başarır. Söz konusu minyatür, Şah İsmail ile Sarı Kaplan’ın Yüklə 4,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|