Baki döVLƏt universiteti

X mühazirə 
 
 
367
Qarabağ  ərazisini, 7 ətraf rayonu (Laçın, Kəlbəcər, Zəngilan, 
Qubadlı, Cəbrayıl, Ağdam, Fizuli) işğal edib xarabazara 
çevirmişlər. Təcavüzkarlar bununla kifayətlənməyib 
Azərbaycanın qərb bölgəsində yerləşən Gədəbəy, Tovuz, Qazax, 
Akstafa rayonlarının kəndlərini də dağıtmışlar. Hal-hazırda 12 
rayonun 17 min kv.km. ərazisi (Azərbaycan ərazisinin 1/5 hissəsi) 
erməni silahlı qüvvələrinin işğalı altındadır. 
Bu gün tüğyan edən və özünün işğalçılıq planlırını 
genişləndirən erməni faşizmi bütün dünya ölkələrinə, dövlət və 
hökumət başçılarına və  bəşəriyyətə ciddi xəbərdarlıq siqnalı 
olmalıdır. Ona görə ki, vaxtilə 60 milyon insanın məhvinə, yüz 
milyonlarla adamın şikəst və əlil olmasına, yüz minlərlə şəhər 
və  kəndin xarabalığa çevrilməsinə, külli miqdarda zavod, 
fabrik, müəssisə və mədəniyyət ocaqlarının məhvinə bais olan 
faşizm taun xəstəliyinin qarşısının alınmaması  bəşər tarixində 
dəhşətli faciələrə  səbəb oldu və ciddi geosiyasi nəticələr 
yaratdı. Məhz buna görə  də «dənizdən-dənizə» adlı «böyük 
Ermənistan» imperiyasının yaradılması utopiyası  və qonşu 
dövlətlərə (Azərbaycana, Gürcüstana, Rusiya Federasiyasına, 
İrana) qarşı torpaq iddiası erməni millətçilərinin xəstə 
təxəyyülünün sərsəm planlarının tərkib hissəsidir. Onların bu 
məkrli niyyətinin qarşısının alınması üçün dünya dövlətləri 
vaxtında xəbərdar edilməli və  bəşər tarixinin təcrübəsindən 
ibrət dərsi alınmalıdır.  
 
Ədəbiyyat 
1.
 
H.Ə.Əliyev. Azərbaycan XX əsrin və üçüncü minilliyin 
ayrıcında. «Respublika» qəz., Bakı, 30 dekabr, 2000-ci il. 
2.
 
H.Ə.Əliyev. Tariximizin heç bir səhifəsini unutmamalıyıq. 
Qələbənin 56-cı ildönümü münasibətilə təntənəli mərasimdə nitq: 
«Respublika» qəz., Bakı, 11 may 2001-ci il. 
3.
 
Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, VII cild, Bakı: 2003, səh.51. 
4.
 
Q.Mədətov. Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsində (1941-
1945-ci illər). Bakı: 1965. 
Azərbaycan  
İkinci dünya müharibəsi dövründə 
 
368
5.
 
İ.İsmayılov. Azərbaycan Moskva uğrunda döyüşlərdə. Bakı: 
1991 
6.
 
Xaləddin  İbrahimli. Azərbaycan siyasi mühacirəti (1920-1921). 
Bakı: 1996 
7.
 
Ə.Bağırzadə. Azərbaycan ziyalıları Böyük Vətən müharibəsi 
illərində. Bakı: 1970  
8.
 
M.Alıcanov. Azərbaycan döyüşçülərinin partizan hərəkatında 
iştirakı. Bakı: 1975. 
9.
 
İ.İsmayılov. Azərbaycanlıların  İkinci dünya müharibəsində 
iştirakı. Bakı: 2000. 
10.
 
Q.Orucov. Azərbaycan Qafqaz döyüşlərində. Bakı: 1984. 
11.
 
N.Məmmədov. Azərbaycan Hitler Almaniyasının işğalçılıq plan-
larında. «Respublika» qəz., 5 may 2005-ci il. 
12.
 
N.Məmmədov. tarixi qələbənin qazanılmasında Bakı neftinin 
rolu. «Respublika» qəz., 7 may 2005-ci il. 
13.
 
H.Hacıyev.  İkinci dünya müharibəsində  qələbənin qazanılmasında 
Azərbaycanın rolu. «Respublika» qəz., 15 may 2001-ci il. 
14.
 
Великая Отечественная война (1941-1945 гг.) Энциклопедия. 
М.: 1985. 

---

XI mühazirə 
 
 
368
prof. İ.X.Zeynalov 
dos. X.R.Səfərova 
 
XI. ŞİMALİ AZƏRBAYCAN İKİNCİ DÜNYA  
MÜHARİBƏSİNDƏN SONRAKI DÖVRDƏ  
(1946-1960-cı illərdə) 
 
1.
 
İctimai-siyasi həyat (1946-1960-cı illərdə). 
Respublikada totalitar rejimin daha da güclənməsi. 
2.
 
1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Qərbi 
Azərbaycan torpaqlarından növbəti deportasiyası. 
3.
 
Müharibənin ağır nəticələri və onların aradan 
qaldırılması. Azərbaycan iqtisadiyyatı 50-60-cı illərdə. 
4.
 
Respublikanın sosial-mədəni həyatı 1946-60-cı illərdə. 
 
1. İctimai-siyasi həyat (1946-1960-cı illər). 
Respublikada totalitar siyasi rejimin daha da güclənməsi 
 
 
Bəşəriyyəti daha çox ağır iqtisadi dağıntıya, tənəzzülə 
məruz qoyan, 65-67 milyon insanın məhvinə  səbəb olan, 
dünyanın geosiyasi mənzərəsində, ictimai-siyasi və sosial 
həyatında kəskin dəyişikliklərə  səbəb olan II Dünya 
müharibəsi sona çatdıqdan sonrakı illərdə sosializm bir 
ölkə  çərçivəsindən çıxaraq dünya sisteminə çevrildi. Bu 
illərdə Sovet imperiyasının nüfuzu daha da artdı. O, çox 
güclü hərbi-siyasi qüvvəyə, atom və nüvə silahlarına malik 
olan dövlətə çevrildi. 
II Dünya müharibəsi, onun tərkib hissəsi olan Böyük 
Vətən müharibəsindən sonra da ölkədə bütün siyasi 
hakimiyyət Stalinin əlində cəmləşmişdi. 
1946-cı ilin fevralında SSRİ Ali Sovetinə yeni seçkilər 
keçirildi. Həmin ilin martında SSRİ Ali Soveti Xalq 
Komissarları Sovetini Nazirlər Sovetinə çevirmək haqqında 
Şimali Azərbaycan İkinci dünya  
müharibəsindən sonrakı dövrdə (1946-1960-cı illərdə) 
 
 
369
qanun qəbul etdi. İ.V.Stalin SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri 
təsdiq edildi. Real hakimiyyət isə yenə də ÜİK(b) P MK Siyasi 
Bürosunun əlində idi. Stalin ölkəni hər vasitə ilə təkbaşına idarə 
etməyə çalışırdı. Respublikalarda isə hakimiyyət öz idarəçilik 
fəaliyyətlərini Stalinin istəklərinə uyğunlaşdıran Kommunist 
Partiyası  Mərkəzi Komitələri Birinci katiblərinin  əlində 
cəmləşmişdi. 
Yerlərdə  rəhbər işlərə kadrlar şəxsi sədaqətə görə 
gətirilirdi. Kadrların işgüzarlığı, şəxsi keyfiyyətləri, tələbkarlığı 
və digər fərqləndirici vəziyyətləri nəzərə alınmırdı. 
Stalinin  şəxsiyyətinə daha da güclənən pərəstiş, onun 
əlaltılarının partiyaya, dövlətə zidd hərəkətləri və özünü Stalinə 
ən yaxın adam, rəhbər kimi göstərən avantürist Beriyanın 
cinayətkar fəaliyyəti, həmçinin müharibədən sonrakı dövrdə 
həyata keçirilmiş bir sıra tədbirlər – 1949-cu ilin aprelində 
şəhər və milis orqanlarında siyasi idarələrin yaradılması, həmin 
ilin avqustunda paytaxtlarda, o cümlədən Bakıda, milisə xüsusi 
hüquqların verilməsi, oktyabrın 13-də milisin SSRİ Dövlət 
Təhlükəsizlik Nazirliyinin tabeliyinə keçirilməsi və digər 
tədirlər SSRİ-də totalitar rejimin gücləndirilməsinin  əsas 
təzahürlərindən idi. 
Totalitar rejimin güclənməsinin  ən ağır nəticələri özünü 
elm,  ədəbiyyat, incəsənət və  mədəniyyətin digər sahələrində 
daha qabarıq şəkildə göstərirdi. Ölkənin ictimai-siyasi və sosial 
həyatında hər  şey kommunist ideologiyasının inhisarına 
alınmışdı. 
«Hakim millət» və «hakim ideologiya» başlıca  şüara 
çevrilmişdi. Elmin müxtəlif sahələrində, o cümlədən fəlsəfə, 
biologiya, fiziologiya, siyasi, iqtisadi, diçilik sahələrində 
açılmış elmi diskussiyalar formal xarakter daşıyırdı. Elmin 
bütün sahələrində marksist ideologiya hökm sürürdü. 
Şəxsiyyətə  pərəstişin ağır nəticələri humanitar, biologiya, 
xüsusilə  də tarix elmində özünü daha bariz göstərirdi. Elm, 

---