X mühazirə
367
Qarabağ ərazisini, 7 ətraf rayonu (Laçın, Kəlbəcər, Zəngilan,
Qubadlı, Cəbrayıl, Ağdam, Fizuli) işğal edib xarabazara
çevirmişlər. Təcavüzkarlar bununla kifayətlənməyib
Azərbaycanın qərb bölgəsində yerləşən Gədəbəy, Tovuz, Qazax,
Akstafa rayonlarının kəndlərini də dağıtmışlar. Hal-hazırda 12
rayonun 17 min kv.km. ərazisi (Azərbaycan ərazisinin 1/5 hissəsi)
erməni silahlı qüvvələrinin işğalı altındadır.
Bu gün tüğyan edən və özünün işğalçılıq planlırını
genişləndirən erməni faşizmi bütün dünya ölkələrinə,
dövlət və
hökumət başçılarına və bəşəriyyətə ciddi xəbərdarlıq siqnalı
olmalıdır. Ona görə ki, vaxtilə 60 milyon insanın məhvinə, yüz
milyonlarla adamın şikəst və əlil olmasına, yüz minlərlə şəhər
və kəndin xarabalığa çevrilməsinə, külli miqdarda zavod,
fabrik, müəssisə və mədəniyyət ocaqlarının məhvinə bais olan
faşizm taun xəstəliyinin qarşısının alınmaması bəşər tarixində
dəhşətli faciələrə səbəb oldu
və ciddi geosiyasi nəticələr
yaratdı. Məhz buna görə də «dənizdən-dənizə» adlı «böyük
Ermənistan» imperiyasının yaradılması utopiyası və qonşu
dövlətlərə (Azərbaycana, Gürcüstana, Rusiya Federasiyasına,
İrana) qarşı torpaq iddiası erməni millətçilərinin xəstə
təxəyyülünün sərsəm planlarının tərkib hissəsidir. Onların bu
məkrli niyyətinin qarşısının alınması üçün dünya dövlətləri
vaxtında xəbərdar edilməli və bəşər tarixinin təcrübəsindən
ibrət dərsi alınmalıdır.
Ədəbiyyat
1.
H.Ə.Əliyev. Azərbaycan XX əsrin və üçüncü minilliyin
ayrıcında. «Respublika» qəz., Bakı, 30 dekabr, 2000-ci il.
2.
H.Ə.Əliyev. Tariximizin heç bir səhifəsini unutmamalıyıq.
Qələbənin 56-cı ildönümü münasibətilə təntənəli mərasimdə nitq:
«Respublika» qəz., Bakı, 11 may 2001-ci il.
3.
Azərbaycan tarixi. 7 cilddə, VII cild, Bakı: 2003, səh.51.
4.
Q.Mədətov. Azərbaycan Böyük Vətən müharibəsində (1941-
1945-ci illər). Bakı: 1965.
Azərbaycan
İkinci dünya müharibəsi dövründə
368
5.
İ.İsmayılov. Azərbaycan Moskva uğrunda döyüşlərdə. Bakı:
1991
6.
Xaləddin İbrahimli. Azərbaycan siyasi mühacirəti (1920-1921).
Bakı: 1996
7.
Ə.Bağırzadə. Azərbaycan ziyalıları Böyük
Vətən müharibəsi
illərində. Bakı: 1970
8.
M.Alıcanov. Azərbaycan döyüşçülərinin partizan hərəkatında
iştirakı. Bakı: 1975.
9.
İ.İsmayılov. Azərbaycanlıların İkinci dünya müharibəsində
iştirakı. Bakı: 2000.
10.
Q.Orucov. Azərbaycan Qafqaz döyüşlərində. Bakı: 1984.
11.
N.Məmmədov. Azərbaycan Hitler Almaniyasının işğalçılıq plan-
larında. «Respublika» qəz., 5 may 2005-ci il.
12.
N.Məmmədov. tarixi qələbənin qazanılmasında Bakı neftinin
rolu. «Respublika» qəz., 7 may 2005-ci il.
13.
H.Hacıyev. İkinci dünya müharibəsində qələbənin qazanılmasında
Azərbaycanın rolu. «Respublika» qəz., 15 may 2001-ci il.
14.
Великая Отечественная война (1941-1945 гг.) Энциклопедия.
М.: 1985.
XI mühazirə
368
prof. İ.X.Zeynalov
dos. X.R.Səfərova
XI. ŞİMALİ AZƏRBAYCAN İKİNCİ DÜNYA
MÜHARİBƏSİNDƏN SONRAKI DÖVRDƏ
(1946-1960-cı illərdə)
1.
İctimai-siyasi həyat (1946-1960-cı illərdə).
Respublikada totalitar rejimin daha da güclənməsi.
2.
1948-1953-cü illərdə azərbaycanlıların Qərbi
Azərbaycan torpaqlarından növbəti deportasiyası.
3.
Müharibənin ağır nəticələri və onların aradan
qaldırılması. Azərbaycan iqtisadiyyatı 50-60-cı illərdə.
4.
Respublikanın sosial-mədəni həyatı 1946-60-cı illərdə.
1. İctimai-siyasi həyat (1946-1960-cı illər).
Respublikada totalitar siyasi rejimin daha da güclənməsi
Bəşəriyyəti daha çox ağır iqtisadi dağıntıya, tənəzzülə
məruz qoyan, 65-67 milyon insanın məhvinə səbəb olan,
dünyanın
geosiyasi mənzərəsində, ictimai-siyasi və sosial
həyatında kəskin dəyişikliklərə səbəb olan
II Dünya
müharibəsi sona çatdıqdan sonrakı illərdə sosializm bir
ölkə çərçivəsindən çıxaraq dünya sisteminə çevrildi. Bu
illərdə Sovet imperiyasının nüfuzu daha da artdı. O, çox
güclü hərbi-siyasi qüvvəyə, atom və nüvə silahlarına malik
olan dövlətə çevrildi.
II Dünya müharibəsi, onun tərkib hissəsi olan Böyük
Vətən müharibəsindən sonra da
ölkədə bütün siyasi
hakimiyyət Stalinin əlində cəmləşmişdi.
1946-cı ilin fevralında SSRİ Ali
Sovetinə yeni seçkilər
keçirildi. Həmin ilin martında SSRİ Ali Soveti Xalq
Komissarları Sovetini Nazirlər Sovetinə çevirmək haqqında
Şimali Azərbaycan İkinci dünya
müharibəsindən sonrakı dövrdə (1946-1960-cı illərdə)
369
qanun qəbul etdi. İ.V.Stalin SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri
təsdiq edildi. Real hakimiyyət isə yenə də ÜİK(b) P MK Siyasi
Bürosunun əlində idi. Stalin ölkəni hər vasitə ilə təkbaşına idarə
etməyə çalışırdı. Respublikalarda isə hakimiyyət öz idarəçilik
fəaliyyətlərini Stalinin istəklərinə uyğunlaşdıran Kommunist
Partiyası Mərkəzi Komitələri Birinci katiblərinin əlində
cəmləşmişdi.
Yerlərdə rəhbər işlərə kadrlar şəxsi
sədaqətə görə
gətirilirdi. Kadrların işgüzarlığı, şəxsi keyfiyyətləri, tələbkarlığı
və digər fərqləndirici vəziyyətləri nəzərə alınmırdı.
Stalinin şəxsiyyətinə daha da güclənən pərəstiş, onun
əlaltılarının partiyaya, dövlətə zidd hərəkətləri və özünü Stalinə
ən yaxın adam, rəhbər kimi göstərən avantürist Beriyanın
cinayətkar fəaliyyəti, həmçinin müharibədən sonrakı dövrdə
həyata keçirilmiş bir sıra tədbirlər – 1949-cu ilin aprelində
şəhər və milis orqanlarında siyasi idarələrin yaradılması, həmin
ilin avqustunda paytaxtlarda, o cümlədən Bakıda,
milisə xüsusi
hüquqların verilməsi, oktyabrın 13-də milisin SSRİ Dövlət
Təhlükəsizlik Nazirliyinin tabeliyinə keçirilməsi və digər
tədirlər SSRİ-də totalitar rejimin gücləndirilməsinin əsas
təzahürlərindən idi.
Totalitar rejimin güclənməsinin ən ağır nəticələri özünü
elm, ədəbiyyat, incəsənət və mədəniyyətin digər sahələrində
daha qabarıq şəkildə göstərirdi. Ölkənin ictimai-siyasi və sosial
həyatında hər şey kommunist ideologiyasının inhisarına
alınmışdı.
«Hakim millət» və «hakim ideologiya» başlıca şüara
çevrilmişdi.
Elmin müxtəlif sahələrində, o cümlədən fəlsəfə,
biologiya, fiziologiya, siyasi, iqtisadi, diçilik sahələrində
açılmış elmi diskussiyalar formal xarakter daşıyırdı. Elmin
bütün sahələrində marksist ideologiya hökm sürürdü.
Şəxsiyyətə pərəstişin ağır nəticələri humanitar, biologiya,
xüsusilə də tarix elmində özünü daha bariz göstərirdi. Elm,