Baki döVLƏt universiteti
Yüklə 476,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzunun öyrənilmə səviyyəsi
sülalərinin hakimiyyəti dövründəki idarəçilik sistemindən formaca o qədər də fərqli deyildi və adları çəkilən sülalələrin hər üçünün dövründə mövcud olmuş idarəçilik sistemi araşdırılıb təhlil olunduqda onların qədim Türk dövlətçilik təcrübəsindən geniş şəkildə bəhrələndiyi aydın görünür. Eyni zamanda Türkistan və Osmanlı dövlətçilik ənənələrindən də istifadə olunduğu nəzərə çarpır. Ancaq bu günə qədər Azərbaycan Səfəvi dövlətinin quruluşu və onun idarə olunmasında Türk-Qızılbaş əyanlarının roluna aid ayrıca tədqiqat işi aparılmadığına görə bu problem lazımi səviyyədə öyrənilməyibdir. Buna görə də, Azərbaycan Səfəvi dövlətinin idarə sisteminin araşdırılması, bu dövlətin mahiyyəti və xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi tarixşünaslığımızın aktual məsələlərindəndir. Tədqiqat zamanı Azərbaycan Səfəvi dövlətinin idarə quruluşunda Qızılbaş- Türk əyanlarının XVI əsrdə olduğu kimi, XVII yüzillikdə də aparıcı mövqeyi, sarayda, orduda, diplomatik danışıqlarda türk dilinin işlənməsi ilə bağlı məsələlərin aydınlaşdırılması dövlətin milli mahiyyətinin öyrənilməsində başlıca istiqamətverici amil kimi əsas götürülmüşdür. Səfəvi dövlətinin etnik kimliyi məsələsinin hələ indiyədək tarixşünaslığımızın gündəmindən düşmədiyini nəzərə alaraq XVI əsrin əvvəlində meydana çıxmış bu dövlətin elə yara- nışından Azərbaycan türklərinə məxsusluğunun ilkin qaynaqlar əsa- sında təsdiq edilməsi, bu dövlətin XVII əsrdə də özünün türk mahiyyətini qoruyub saxlaması gerçəkliyinin inkardilməz dəlillərlə sübuta yetirilməsi tarixşünaslığımızda bu dövlətin XVI əsrin sonu- XVII əsrin əvvəllərindən farslaşaraq İran dövlətinə çevrilməsi haq- qındakı yanlış fikir və mülahizələrin təkzib edilməsi üçün çox ciddi elmi əsas yaradır. Türk əyanlarının dövlətin strukturunda rolu, türk dilinin dövlət dili kimi işlədilməsi, təkcə dövlətin mahiyyət məsələsini üzə çıxarmır, həm də Azərbaycan türklərinin bir xalq olaraq qədim və zəngin dövlətçilik təcrübəsinə malik olduğunu göstərir.
ayrıca bir problem kimi araşdırılmamışdır. Doğrudur, istər Azərbaycan, istərsə də xarici tarixşünaslıqda Səfəvi dövlətinin tarixinə həsr olunmuş bir çox əsərlərdə dövlət quruluşu qismən də olsa tədqiq edilmiş, lakin bu əsərlərdə idarə sistemində Qızılbaş-Türk əsilzadələrinin rolu diqqətdən kənarda qalmışdır. AMEA-nın müxbir üzvü
O.Əfəndiyevin tədqiqatları 1
məsələlərini hərtərəfli şəkildə əks etdirir. Onun əsərləri Azərbaycan Səfəvi dövləti tarixinin öyrənilməsi üçün çox böyük elmi əhəmiyyətə, dəyərə malikdir. Müəllif 1981-ci ildə nəşr olunmuş monoqrafiyasında Səfəvi dövlətinin yaranması, onun ictimai-siyasi, iqtisadi quruluşunu, beynəlxalq əlaqələrini ilk qaynaqlardan əldə etdiyi zəngin faktiki materialları təhlil edərək araşdırmış və düzgün elmi məntiqi nəticələr əldə etmişdir. Onun qeyd olunan əsərindəki «Səfəvilər dövlətinin siyasi-inzibati quruluşu» adlı sonuncu bölüm mövzunun araşdırılıb düzgün elmi nəticələr əldə edilməsində xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. AMEA-nın müxbir
üzvü Y.Mahmudovun «Səyyahlar Azərbaycana gəlir», «Odlar yurduna səyahət», «Səyyahlar, kəşflər, Azərbaycan», «Ağqoyunlu və Səfəvi dövlətlərinin Qərbi Avropa ölkələri ilə qarşılıqlı əlaqələri (XV əsrin II yarısı – XVII əsrin əvvəlləri)» 2 adlı əsərlərində Azərbaycan Səfəvi dövlətinin sosial- iqtisadi həyatı, siyasi tarixi, mədəniyyəti ilə bağlı məsələlər işıqlandırılmaqla yanaşı, beynəlxalq əlaqələri də hərtərəfli tədqiq olunmuşdur. Müəllifin əsərlərində Səfəvi dövlətinin quruluşu, saray həyatı, Qızılbaş əyanlarına aid dəyərli məlumatlar vardır. Dissertasi- yanın yazılmasında Y.Mahmudovun əsərlərindən geniş şəkildə istifadə olunmuşdur. Ş.Fərzəliyevin 1983-cü ildə nəşr etdirdiyi «Azərbaycan XV-
1
Сефевидов в начале ХVI века. Баку: Изд. АН Азерб.ССР, 1961; Азербайджанское государство Сефевидов в XVI веке. Баку: Изд. «Элм», 1981. 2 Mahmudov Y.M. Səyyahlar Azərbaycana gəlir.Bakı:«Gənclik», 1977; Odlar yurduna səyahət. Bakı: «Gənclik», 1980; Səyyahlar, kəşflər, Azərbaycan. Bakı: «Gənclik», 1985; Взаимоотношения государств Аккоюнлу и Сефевидов с западноевропейскими странами. Баку: Издательство Бакинского Университета, 1991.
XVI əsrlərdə» 1 adlı əsərində «Əhsən ət-təvarix» xüsusi tədqiqat obyekti kimi seçilsə də, dövrün bir çox unikal mənbələrindən də istifadə olunmuşdur. Əsər Azərbaycanın XV-XVI əsrlərdə sosial- iqtisadi həyatı və siyasi tarixinə həsr edilmişdir. Müəllif XVI əsrdə Azərbaycan Səfəvi dövlətinin quruluşu ilə bağlı bir sıra məsələləri də işıqlandırmışdır. S.M.Onullahi «XIII-XVII əsrlərdə Təbriz şəhərinin tarixi» 2 adlı
əsərində dövrün Şərq və Qərb mənbələrindən əldə etdiyi zəngin materialları təhlil edərək Təbriz şəhərinin ictimai quruluşu, sosial- iqtisadi və mədəni həyatının mühüm məsələlərini araşdırmışdır. Əsərdə Təbriz şəhərinin idarə quruluşu da işıqlandırılmışdır. Ə.Ə.Rəhmaninin «Azərbaycan XVI əsrin sonu və XVII əsrdə (1590-1700-cü illər)» 3 adlı əsəri adından da göründüyü kimi Azərbaycanın sosial-iqtisadi, siyasi tarixi və mədəni həyatına həsr olunmuşdur. Ancaq müəllif sovet dövrünün bir çox tarixçiləri kimi bu dönəmdə mövcud olan «yanlış irançılıq konsepsiyasından» uzaqlaşa bilməmiş, XVI əsrin sonlarında İran etnik elementlərinin hakimiyyətdə güclənməsi, yəni dövlətin iranlılaşması kimi saxta bir fikirlə razılaşmaq zorunda qalmışdır. Müəllifin əsərinin «Dil və ədəbiyyat» fənərciyində dövrün avropalı səyyahlarından Şarden, Tavernye, Sanson və İran tarixçisi Nəsrulla Fəlsəfinin XVII əsrdə türkcənin Səfəvilərin rəsmi danışıq və saray dili olduğunu qeyd etdiklərini yazması, onun birinci fikrinin yanlışlığının bəlli göstəricisidir. Əsərinin qeyd olunan bəhsində türk dili əvəzinə azərbaycan dili ifadəsi işlətməsi, Osmanlı türkcəsinin Azərbaycan türkcəsindən fərqli olduğunu qeyd etməsi də XVII əsrin tarixi gerçəklikləri ilə səsləşmir. Süleyman Əliyarlının redaktorluğu, gərgin elmi araşdırmaları və zəhməti sayəsində 1996-cı ildə nəşr olunan «Azərbaycan tarixi.
1
Fərzəliyev Ş.F. Azərbaycan XV-XVI əsrlərdə. Bakı: «Elm» nəşriyyatı, 1983.
2 Onullahi S.M. XIII-XVII əsrlərdə Təbriz şəhərinin tarixi. Bakı: «Elm» nəşriyyatı, 1982. 3 Рахмани А.А. Азербайджан в конце XVI и в XVII веке. Баку: Издательство «Элм», 1981. Yüklə 476,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|