Baki döVLƏt universiteti
Yüklə 476,16 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tədqiqatın elmi yeniliyi
- Tədqiqatın praktik əhəmiyyəti
- İşin aprobasiyası
- Dissertasiyanın quruluşu
hadisələrini və dövlət quruluşunda Qızılbaş-Türk əyanlarının rolunu araşdırmaq baxımından dəyərli bir mənbədir. Əsərin h.1334-cü il nəşri müəllifi bəlli olmayan «Xülasət ət-təvarix» adlı mənbə ilə birləşdirilmişdir. Mənbədə
I Şah
Təhmasibin hakimiyyətə gəlməsindən başlayaraq 1653-cü ilə qədər geniş bir dövrün siyasi tarixi hadisələri öz əksini tapmışdır və burada dövlət quruluşu haqqında da elmi əhəmiyyətli məlumatlar vardır. Səfəvilər dövrünün tarixçilərindən Məhəmməd Yusif
Qəzvininin «Xold-i bərin» 1 , Məhəmməd Tahir Vəhidin «Abbasnamə» 2 , Məhəmməd Xacəki İsfahaninin «Xülasət-üs-siyər» 3 , Mirzəbəy Həsən əl-Hüseyni Cunabadinin «Rövzət-üs-səfəviyyə» 4 , Azərbaycan bəylərbəyi və Təbriz hakimi Rüstəm xana həsr edilmiş «Ketab-i colus-i Şah Səfi və ya tarix-i Bicən» 5 əsərlərindən də mövzunun araşdırılmasında istifadə olunmuşdur. Azərbaycan Səfəvi dövlətinin idarə quruluşunu öyrənmək üçün Mirzə Səmianın 1725-ci ildə yazdığı «Təzkirət əl-müluk» 6 əsərinin xüsusi əhəmiyyəti vardır. Əsərdə verilən məlumatlardan aydın olur ki, qaynağın müəllifi dövlət təşkilatı məsələlərinə mükəmməl bələd olmuşdur. Əsərdə Azərbaycan Səfəvi dövlətinin quruluşu, haki- miyyət orqanlarının statusu, məmurların səlahiyyəti, onların ləqəb və titulları haqqında ətraflı məlumat verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır
1
ناﺮﮭﺗ ،ﻦﯾﺮﺑ ﺪﻠﺧ ،ﯽﻨﯾوﺰﻗ ﻒﺳﻮﯾ ﺪﻤﺤﻣ : ،ﻦﯾﺮﯿﺷ ﮫﻧﺎﺨﭘﺎﭼ 1372 . ﮫﺑ دﻮﺷ عﻮﺟر ﻦﯿﻨﭽﻤھ ؛ ﺎﯿﻧﺎﺘﯾﺮﺑ هزﻮﻣ ﯽﻄﺧ ﮫﺨﺴﻧ
2
ﻘھد ﻢﯿھاﺮﺑا ﺢﯿﺤﺼﺗ ﮫﺑ ،ﮫﻣﺎﻧ سﺎﺒﻋ ،ﺪﯿﺣو ﺮھﺎﻃ ﺪﻤﺤﻣ ،کارا ،نﺎ 1329
عﻮﺟر ﻦﯿﻨﭽﻤھ ؛ قرﻮﺑﺮﺘﭘ ﯽﻄﺧ ﮫﺨﺴﻧ ﮫﺑ دﻮﺷ .
3
ﺮﯿﺴﻟا ﺔﺻﻼﺧ ،ﯽﻧﺎﮭﻔﺻا ﯽﮕﺟاﻮﺧ ﻦﺑا مﻮﺼﻌﻣ ﺪﻤﺤﻣ .
M.E.Saltıkov-Şedrin adına Sankt-Peterburq, Dövlət Kütləvi
Kitabxanasının əlyazmalar şöbəsi, B. Dorunun kataloqu 303; Azərbaycan MEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutunun Elmi Arxivi, inv. № 4876 (2), Fotosurət.
4 ،یدﺎﺑﺎﻧﻮﺟ ﯽﻨﯿﺴﺣ ﻦﺴﺣ ﺮﺴﭘ ﮏﯿﺑ ازﺮﯿﻣ ﻒﯿﻟﺎﺗ ،ﮫﯾﻮﻔﺼﻟا ﺔﺿور
Azərbaycan MEA A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu arxivi, inv. № 2614 (4), fotosurət.
5 ﺎﯿﻧﺎﺘﯾﺮﺑ هزﻮﻣ ﮫﺨﺴﻧ ،ﻦﺠﯿﺑ ﺦﯾرﺎﺗ
ﺗ ،ﺎﻌﯿﻤﺳ ازﺮﯿﻣ ،ناﺮﮭﺗ ،ﯽﻗﺎﯿﺳ ﺮﯿﺑ ﺪﻤﺤﻣ ﺪﯿﺳ ﺮﺘﮐد ﺶﺷﻮﮐ ﮫﺑ ،کﻮﻠﻤﻟا ةﺮﮐﺬ تارﺎﺸﺘﻧا ،ﺮﯿﺒﮐ ﺮﯿﻣا 1368
.
ki, «Təzkirət əl-müluk» əsərinin əlyazmalarından birinin fotoşəkli 1943-cü ildə məşhur şərqşünas V.Minorski tərəfindən Kembriç şəhərində nəşr edilmişdir. Həmin nəşrdə «Təzkirət əl-müluk» əsərinin əlyazmasının fotoşəklindən başqa, onun ingilis dilinə tərcüməsi və geniş izahı verilmişdir. 1956-cı ildə İran alimi Məhəmməd Dəbir Səyaqi həmin əsəri Tehranda yenidən nəşr etdirmişdir. Daha sonra İran alimlərindən Məsud Rəcəbniya V.Minorskinin həmin əsəri haqqında izahlarını «Səfəvi hökumətinin idarə təşkilatı» adı altında 1958-ci ildə Tehranda nəşr etdirmişdir. Dövrün Osmanlı tarixçilərindən Xoca Sədəddin Əfəndi, Mustafa Əfəndi, Evliyə Çələbi, avropalı səyyahlardan Vinçenso Alessandri, Don Qarsiya de Silva, Pyetro della Valle, Adam Oleari, Jan Battist Tavernye, Yan Streys, Engelbert Kempfer, Cemelli Kareri, Sansonun əsərlərində, rəsmi sənədlərdə Səfəvi dövlətinin quruluşu və idarəetmə sistemində Qızılbaş-Türk əsilzadələrinin roluna aid elmi əhəmiyyətli məlumatlara təsadüf edilmiş və bu məlumatlardan tədqiqat işində yeri gəldikcə istifadə olunmuşdur. Tədqiqatın elmi yeniliyi: Mövzu ilk mənbələr, dövrün Avropa ədəbiyyatlarından əldə edilən faktiki materialların müqayisəli təhlili əsasında araşdırılmışdır. Dissertasiya işi
Azərbaycan tarixşünaslığında bu sahədə ilk tədqiqat işidir və əsərdə bir sıra əhəmiyyətli müddəalar irəli sürülmüşdür. - Yeni faktlar əsasında dövlətin yaranmasında, qorunub saxlan- masında türk etnosunun önəmli və üstün mövqeyi işıqlandırılmışdır; - Ali hakimiyyət orqanlarının təşkili, onların arasında səlahiyyət bölgüsü, statusları tədqiq olunmuş və əsərdə bu məsələlər ətraflı şəkildə öz əksini tapmışdır; - «Tarix-i aləm aray-i Abbasi» də türk və qeyri-türk elləri və onların idarəçilikdə, qulluqda olan əmirlərinin sayına aid siyahılar araşdırılmış və XVI əsdə olduğu kimi, XVII əsrin əvvəllərində də dövlət quruluşunda Qızılbaş-Türk əmirlərinin üstün mövqeləri işıqlandırılmışdır; - Səfəvi dövlətini qurub-yaradan Qızılbaş-Türk əmirlərinin XVI əsrin sonu - XVII əsrdə ali hakimiyyət orqanlarında, inzibati idarəetmədə üstün və aparıcı rolu yeni faktlarla əsaslandırılmış, tarixi gerçəkliklər üzə çıxarılmışdır;
- Dövlətin əsgəri təşkilatı ətraflı şəkildə araşdırılmış bir sıra qaranlıq məsələlər aydınlaşdırılmışdır; - Dini divan da geniş səpkidə araşdırılmış və bu divanda rəhbər vəzifələrə şahlıq sülaləsi ilə qohum olan seyidlərin təyin olunması kimi maraqlı məsələlər aydınlaşdırılmışdır. Tədqiqatın praktik əhəmiyyəti: Dissertasiya işində ilk qaynaqlardan əldə edilmiş faktların müqayisəli təhlili əsasında XVI yüzilin sonu – XVII yüzildə Qızılbaş-Türk etnosunun dövlət quruluşunda üstün mövqeyinə aid yeni elmi müddəaların irəli sürülməsi, tarixi gerçəkliklərin üzə çıxarılması nəzəri baxımdan çox böyük əhəmiyyət kəsb etmişdir. Dissertasiyadakı materiallardan Azərbaycan tarixi üzrə dərslik və dərs vəsaiti tərtib edilməsində, həmçinin ali və orta ixtisas məktəblərində Azərbaycan tarixi fənninin tədrisində, magistraturada xüsusi kursların oxunmasında istifadə oluna bilər. İşin aprobasiyası: Dissertasiya işi Bakı Dövlət Universitetinin Azərbaycan tarixi (təbiət fakültələri üzrə) kafedrasının 12 dekabr 2009-cu il tarixli iclasında müzakirə edilmiş və müdafiəyə buraxılmaq üçün məsləhət görülmüşdür. Dissertasiya işinin əsas məzmununu əhatə edən müddəaları müəllifin monoqrafiya və elmi məqalələrində, həmçinin elmi nəzəri konfranslardakı çıxışlarında əks olunmuşdur.
nəticə və ədəbiyyat siyahısından ibarətdir.
Yüklə 476,16 Kb. Dostları ilə paylaş:
|