Bankacılık Sisteminde Mali Bünye Sorunları ve Yeniden Yapılandırmada Ülke Uygulamaları Aydan Aydın Alpan İnan Burçak Tulay Pelin Ataman (*)

Sorunlarla Mücadelede Önemli Noktalar

1. Sorunların Niteliği

Öncelikle bankacılık sektöründeki sorunun sistemik olup olmadığının belirlenmesi önem taşımaktadır. Çünkü sorunlu bankaya finansal destek sağlanıp sağlanmayacağına karar verilmesi buna bağlanmıştır.

2. Sorunlu Bankanın Ödeme Gücü

Bankanın ödeme gücünün olup olmadığının tespit edilmesi, Merkez Bankası’nın likidite desteği verip vermeyeceğinin belirlenmesinde yardımcı olmaktadır. 1980’lerde Merkez Bankası’nın gerçekte ödeme gücü olmayan bankalara da likidite desteği vermesi, sorunların doğru şekilde çözümlenmesini ertelemiş, nihai kurtarma maliyetlerini yükseltmiştir.

Bir bankanın ödeme gücü olmadığına karar verilmesi halinde ortaya çıkacak seçenekler:

• 
  Bankanın kapatılması ve likidasyona gitmesine izin verilmesi, (bu seçeneğin ancak diğer bankalara olan güvenin sarsılmasından doğacak sistemik etkinin çok ciddi boyutta olmayacağı durumlarda uygulanabileceği ve bu noktada bir mevduat sigortası sisteminin kurulmasının yardımcı olacağı düşünülmüştür.)
  
• 
  Hükümetin bankayı devralması ve yeni sermaye girişi sağlaması sonucunda bankanın özelleştirilmesi,
  

• 
  Hükümetin bankanın üçüncü bir tarafça devralınmasına yardımcı olmasıdır.
  

3. Sorunlu Krediler

1980’lerdeki uygulamalarında hükümet problemli bankaları satın alanların lehine olmak üzere konuya ilgi göstermiş ancak kredilerin iyileştirilmesi işlemi karmaşık olduğundan, bu kötü aktifler uzun süre bankaların bilançolarında yer almış ve yöntemin etkin ya da verimli olmadığı görülmüştür.

Kötü aktiflerin transfer edilebileceği bir Aktif Yönetim Şirketi (Asset Management Company);

• 
  İşlem yapmaya devam eden bir bankanın sorunlu kredilerini alarak bankada likidite serbest kalmasına, bankanın günlük işlerine daha fazla yoğunlaşmasına,
  
• 
  Sermayesi eriyen/ödeme gücü olmayan, yeniden yapılandırılması gereken bankaların sorunlu kredilerini satın alarak, geriye kalan iyi durumdaki aktiflerinin yükümlülükleriyle beraber satılabilmesine;
  

imkan verecektir.

Banka Yeniden Yapılandırmasına Yönelik Önlemler

1980’li yıllardan itibaren Hong Kong’ta bankacılık sektörünün yapısının güçlendirilmesine yönelik önemli tedbirler alınmıştır.

Bankacılık Düzenlemeleri

Yasal Yapının Güçlendirilmesi: Bankacılık yasası bankaların ve mevduat kabul eden kuruluşların denetimlerinin artırılması yönünde yeniden düzenlenmiştir. Yeni yasaya göre bankalarla mevduat kabul eden kuruluşlar arasındaki düzenleme farklılıkları ortadan kaldırılmış, denetimin görev ve yetkileri açık olarak tanımlanmış ve bu kuruluşlara emin ve basiretli bir şekilde çalışmalarını garanti edecek şekilde her türlü yetki tanınmıştır.

Sermaye ve Likidite Rasyoları: 1986 tarihli yeni kanun ile, sermaye yeterliliği ve likidite için yeni asgari sınırlar getirilmiş, denetim otoritesine bireysel farklılık hallerinde aranan koşullarda değişiklik yapma yetkisi verilmiştir.

İştirak Kredileri ve Büyük Krediler: Yeni kanunla birçok finansal kurumun sorunlarının temelini oluşturan ortak şirketlerin hisseleri karşılığında kredi kullandırılmasına, büyük kredilere ve iştirak kredilerine sınırlamalar getirilmiştir.

Banka Sahipliğinin ve Yöneticiliğinin Düzenlenmesi: Yeni kanun sermayenin yenilenmesi, banka sahipliği, bazı ortakların oy haklarının kullanımı, yöneticilerin atanmaları konularında yeni düzenlemeler getirmiştir. Bu kurallar yerel kuruluşlar ile üst düzey yöneticilerin çoğunluğunu içine almıştır.

Dış Denetim ile İşbirliği İçinde Çalışılması: Yeni kanun denetime, banka yönetimi ve iç denetimini kendiyle beraber üçlü toplantılara çağırma, iç denetimin ihmal ve görevini kötüye kullanımını gördüğü takdirde Muhasebeciler Birliği Disiplin Komitesine konuyu götürme hakkını vermiştir.

Yasal Yapının Düzenli Olarak Yenilenmesi: Bankacılık Kanunu’nun 1986’da değiştirilmesinin ardından Hong Kong Para Otoritesi, Basle Komite’nin sermaye yeterliliğine getirdiği sınırlar gibi uluslararası düzenlemeleri takip ederek, bunları düzenli olarak bünyesine dahil etmek için çalışmalar yapmaktadır.

Piyasa Disiplini

Son yıllarda Hong Kong Para Otoritesi geleneksel denetim yaklaşımını iç yönetim ve piyasa disiplinine daha çok önem veren bir şekilde değiştirme eğilimindedir.

Şeffaflık

Hong Kong Para Otoritesi’nin çalışmaları sonucunda 1994 yılından itibaren bankalar yıllık hesaplarını daha ayrıntılı bir şekilde yayınlamaya başlamışlardır. Bankalar artık bilançoları, kar-zarar hesapları, karşılıklar öncesi karları, takipteki kredileri ve takipteki kredi karşılıkları konusunda bilgileri kamunun bilgisine sunduklarından Hong Kong’da kamuya açıklık seviyesinin uluslararası düzeye ulaştığı söylenebilir. Artan şeffaflık, yatırımcıların ve kreditörlerin bankaların kredibilitesini tespit etmelerine ve Hong Kong’un bölgenin geri kalanına göre daha istikrarlı olmasına katkıda bulunmuştur.

Hong Kong Para Otoritesi

Hong Kong Para Otoritesi bir bankaya ancak o bankanın ödeme gücü olması ve o bankanın zor durumda kalmasının bir domino etkisi ile döviz kuru sistemi, parasal ya da finansal sistem üzerinde olumsuz etki bırakma olasılığının bulunduğu hallerde likidite desteği sağlamakta, tüm kuruluşlardan da likidite krizine girmemeleri için acil durum planlarına sahip olmalarını beklemektedir. Ödeme gücü olmayan bankaların kurtarılması ise daha kapsamlı çalışmaları ve karar alma sürecini gerektirecektir.

Bankaların Kurtarılması

Ödeme gücü olmayan bir bankanın likidite sorununun ortaya çıktığı durumda verilmesi gereken karar bankanın kurtarılıp kurtarılmayacağı, kurtarılacaksa bunun kim tarafından yapılacağı ve zararları kimin üstleneceğidir. Hükümet 1980’lerin başında birkaç bankayı kurtarmışsa da bunun genel bir politika olmadığı, her bir durum için ayrı yollar izlenebileceği açık olarak duyurulmuştur.

Mevduat Sigortası

Mevduat sigorta sisteminin bulunmadığı Hong Kong’ta hükümetin böyle bir sistemin kurulup kurulmamasını kamunun tartışmasına açmasının ardından; sistemin getireceği yükün faydasından fazla olacağına, onun yerine bir bankanın likidasyonu halinde ödemelerde küçük yatırımcılara (100,000 HK$) öncelik verilmesine karar verilmiştir.