Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
96 dolğun şərhini, təcrübədə düzgün və hərtərəfli tətbiqini, nor- manın məzmununa aydınlıq gətirilməsini və inzibati hüququn əsas cəhətlərinin elmi baxımdan dərk olunmasını təmin edir. K.S. Belski haqlı olaraq qeyd edir ki, inzibati hüquq normalarını idarəçiliyə aid olan əsas anlayışların köməyi olmadan anlamaq və şərh etmək mümkün deyildir. 138 İnzibati prosesdə məhkəmə hüquq normalarını təfsir edərkən yeni inzibati hüquq norması yaratmır, normanın məz- mununu dəyişdirmir və ləğv etmir, yalnız təfsir olunan norma- nın məzmununu açır və onun həyata keçirilməsi qaydasını müəyyənləşdirir. Dövlət - hakimiyyət xarakterinə malik olan bu cür təfsir konkret olaraq hüququn tətbiqi subyektlərinə ün- vanlanır. İnzibati-hüquqi mübahisənin ədalətli həlli inzibati prosesdə həyata keçirilən məhkəmə icraatının yekun mərhələsidir. Əsaslı və ədalətli məhkəmə qərarının qəbul olunması ilə inzibati müba- hisənin həll olunması qanunçuluğun təmininə və vətəndaşların hüquq və maraqlarının bərpasına səbəb olur. İnzibati prosessual qanunvericiliyə əsasən inzibati mübahisəyə baxılması nəticə- sində qəbul olunan məhkəmə qərarında aşağıdakılar nəzərdə tutula bilər: - İnzibati aktın qanuna zidd olduğu və bunun nəticəsində iddiaçının hüquqlarını pozduğu hallarda, həmçinin, inzibati akt qəbul edilərkən inzibati icraatın inzibati orqanın qərarına təsir edən şəkildə pozulduğu hallarda həmin inzibati aktın ləğv edilməsi (AR İPM-in 70.1- ci maddəsi). 138 Бельский К.С. О предмете и системе науки административного права // Гос- ударство и право, 1998, № 10, с. 2 97 - İddiaçı hər hansı öhdəliyin (vəzifənin) yerinə yetirilməsini tələb etməyə haqlı olduğu hallarda, həmin icraat zamanı tələb olunan öhdəliyi (vəzifəni) yerinə yetirməyə məcbur etmə (AR İPM-in 70.3-cü maddəsi). - İnzibati orqanın üzərinə icranın nəticələrinin aradan qaldırılması barədə öhdəliyin qoyulması (AR İPM-in 71.1-ci maddəsi). - İcranın nəticələrinin aradan qaldırılması üsulu və qaydası barədə göstərişlərin (təkliflərin) verilməsi (AR İPM-in 71.2-ci maddəsi). - İnzibati aktın icrasının nəticələrini aradan qaldırmaq mümkün olmadıqda, inzibati orqan tərəfindən kompensasiyanın ödənilməsi barədə qərar qəbul edilməsi (AR İPM-in 71.3- cü maddəsi). - İnzibati aktın inzibati orqanın özü tərəfindən ləğv olunduğu və ya digər əsaslara görə qüvvədən düşdüyü hallarda, həmin aktın etibarsız (qanunsuz) sayılması (AR İPM-in 72-ci maddəsi). - İnzibati orqanın üzərinə inzibati aktın qəbul edilməsi barədə öhdəliyin qoyulması (AR İPM-in 73.1-ci maddəsi). - İnzibati orqanın üzərinə, məhkəmənin hüquqi mövqeyini nəzərə almaqla, iddiaçının xeyrinə müvafiq inzibati aktın qəbul edilməsi barədə öhdəliyin qoyulması (AR İPM-in 73.2-ci maddəsi). Onu da qeyd etmək lazımdır ki, inzibati mübahisə üzrə məhkəmə qərarının qəbul edilməsi faktının özü cəmiyyətdə əda- lətin və qanunçuluğun təmini üçün kifayət etmir. Bu qərarların çevik icra mexanizminin formalaşdırılması inzibati məhkəmə icraatının vəzifələrinin yerinə yetirilməsində zəruri əhəmiyyətə malikdir. Əgər vətəndaş inzibati məhkəmənin çıxardığı qərardan 98 yararlana bilmirsə onun hüquq və azadlıqlarının təmin olunması real deyil, formal xarakter daşıyacaqdır. Qeyd edək ki, inzibati prosessual qanunvericilikdə inzibati orqanlara öz mülahizələrinə əsasən fəaliyyət göstərərək icranın nəticələrini hansı üsulla aradan qaldıracaqlarını müəyyənləşdirə bilmələri üçün diskresiyon səlahiyyətlər də verilmişdir. Fikri- mizcə, bu qərarların icrası elə hüquqi mexanizmlərlə təmin olun- malıdır ki, onları icra edib-etməmək inzibati orqanın müla- hizəsindən asılı olmasın. Hüquq ədəbiyyatında haqlı olaraq gös- tərilir ki, əgər inzibati məhkəmənin qərarlarının yerinə yetirilib - yetirilməməsi inzibati orqanın təqdirinə aiddirsə, yaxud bu qərarın icrası məcburi deyilsə həmin sistemdə ədalətin təmin olunması mümkün deyildir 139 . Məhkəmə inzibati orqana müəy- yən hərəkətlərin edilməsinin həvalə olunması barədə qərara gəldikdə, qərarın icra üsullarını da müəyyən edərsə, daha çevik icra mexanizminə nail olmaq olar. Fikrimizcə, inzibati məhkəmə nəzarətinin hüdudları da prinsipial əhəmiyyətli məsələlərdəndir. Məhkəmə nəzarətinin real və səmərəli olması onun meyarlarından birbaşa asılıdır. Qüvvədəki qanunvericilik məhkəmə qərarı vasitəsilə həyata keçirilən məhkəmə nəzarətinin hüdudlarını dəqiq müəyyən- ləşdirmişdir. Hazırda bu nəzarət çox məhdud çərçivədə həyata keçirilərək aktın yalnız qanuniliyinin yoxlanmasını nəzərdə tutur. İnzibati prosessual qanunvericilikdə məhkəmənin inzibati orqanın qəbul etdiyi aktın məqsədəuyğunluğunu, səmərəliliyini və əsaslığını yoxlamaq imkanı nəzərdə tutulmamışdır. Bu, 139 Candan T. İnsan hak və özgürlüklerinin etkin korunmasında idari yargının rolu. İdari yargı sempozyumunun materialları. Ankara, 2009 99 inzibati məhkəmə icraatında həyata keçirilən nəzarət funksiya- sının əsaslarının təkmilləşdirilməsi zərurətini üzə çıxarır. Çünki, hüquqi aktların qanuniliyinə dair ümumi tələblər onun yalnız qanuna əsaslanmaqla qəbul olunmasını deyil, həm də onu qəbul edən subyektə, hüquqi aktın formasına, məzmununa, qəbul olunması qaydalarına qarşı olan tələbləri də əhatə edir. Səmə- rəlilik inzibati orqanlarının fəaliyyətində əsas şərtdir. O, bir çox amillərdən (məqsədəuyğunluq, əsaslılıq, icranın təşkili və s.) asılıdır. Məqsədəuyğunluq – aktın ümumi maraqlar baxımından faydalı olmasını və onu qəbul edən inzibati orqanın mülahizəsini deyil, ictimai faydanın əsas götürülməsini nəzərdə tutur. Səmərəli nəzarətin düzgün müəyyənləşdirilmiş nəzarət meyarlarından bilavasitə asılı olduğunu nəzərə alaraq hesab edirik ki, inzibati aktların yoxlanılmasının meyarları genişlən- dirilməli və məqsədəuyğunluq, səlahiyyət hüdudunda qəbul edilmə, formaya riayət olunma, səmərəlilik, əsaslılıq da bu me- yarlar sırasına daxil edilməlidir. Aktın məqsədəuyğun olması üçün o, məsələnin mahiyyəti üzrə kompleks həllinə yönəlməli, vaxtında qəbul olunmalı, yönəldiyi subyektlərin təfəkkür səviyyəsini, kütlə mədəniy- yətini, maraqların və rəylərin plüralizmini və s. nəzərə almalıdır. Məqsədəuyğun olmayan akt səmərəsiz olmaqla yanaşı, cəmiy- yətə böyük ziyan vura bilər. Bu baxımdan inzibati məhkəmə icraatı çərçivəsində inzibati aktın qanunauyğunluğunun yoxlan- ması onun qanuna əsaslanması ilə yanaşı, inzibati orqanın səla- hiyyəti çərçivəsində, tələb olunan formaya riayət olunmaqla, qa- nunla müəyyən olunmuş müddətdə prosessual qaydalara uyğun şəkildə qəbul olunmasını, məqsədəuyğun və əsaslı olmasını da ehtiva etməlidir. Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|