Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
93 prosessual qanunvericilik inzibati akt qanuna zidd olduqda və bunun nəticəsində iddiaçının hüquqlarını pozduğu hallarda, məhkəmənin həmin inzibati aktı ləğv etməsi barədə qərar qəbul etməsinə yol verir (AR İPM-in 70.1-ci maddəsi) 133 . Norma nəzarətinin həyata keçirilməsi nəticəsində qəbul olunmuş məhkəmə aktlarını spesifik xüsusiyyətlərinə və qüvvəsinə görə hüquq tətbiqetmə aktlarının xüsusi qrupuna aid etmək olar. Məhkəmənin bu cür aktlarındakı göstərişlərlə bir normanın daha üstün hüquqi qüvvəyə malik olan digər normaya uyğunluğu faktı müəyyənləşdirilir və hüquq normalarının sta- tusundakı dəyişikliklərdə ifadə olunan hüquqi nəticələr də mey- dana çıxır. Məhkəmənn inzibati məhkəmə icraatı vasitəsilə həyata keçirdiyi norma nəzarəti funksiyası qanunauyğun olmayan aktın qüvvəsini itirməsinə, tətbiqə yararsız sayılmasına səbəb olur. Bununla da inzibati məhkəmə icraatının nəticəsi olan məhkəmə aktı hüquq normalarının arasındakı ierarxiya kollizi- yalarının aradan qaldırılması funksiyasını da yerinə yetirmiş olur. Dar mənada yanaşdıqda isə norma nəzarətinin bu növünün məqsədi məhz inzibati orqanların hüquqi aktlarının qanunve- ricilik sisteminə uyğunluğunu təmin etməkdən ibarətdir. İnzibati məhkəmə icraatı norma nəzarəti funksiyasını həyata keçirməklə vətəndaşların maraqları ilə yanaşı, bütövlükdə dövlətin və cə- miyyətin də maraqlarına da xidmət edir. Tutduğu vəzifə ümumi maraqlara xidmət edən və ya ümumi hüquq sahəsinə aid haki- miyyət səlahiyyətinin tətbiqində iştirak edən şəxslər dövlətin suveren hakimiyyətinin bir hissəsinə malikdirlər. Buna görə də 133 Azərbaycan Respublikası İnzibati Prosessual Məcəlləsi.Bakı: Qanun, 2013, s.54 94 həmin vəzifəli şəxslərdən xüsusi sadiqlik və loyallıq münasi- bətləri tələb etməkdə dövlətin qanuni marağı vardır. 134 Cəmiyyətin və dövlətin maraqları məcmu halda milli ma- raqları təşkil etdiyindən inzibati məhkəmə icraatının bütövlükdə milli maraqların təmininə xidmət etdiyini göstərmək olar. Təsa- düfi deyil ki, administrasiyanın fəaliyyəti üzərində məhkəmə nəzarəti insan hüquqlarının müdafiəsinə olan tələbatdan deyil, monarxın öz tabeçiliyində olanları nəzarətdə saxlamaq arzu- sundan meydana çıxmışdır 135 . Hesab edirik ki, inzibati məhkəmə icraatında həyata keçi- rilən norma nəzarətinin təşkilinin ümumi prinsipləri müəyyən- ləşdirilməlidir. Fikrimizcə, inzibati prosesdə həyata keçirilən norma nəzarətinin növünün dəqiqləşdirilməsi baxımından inzi- bati mübahisənin predmetinin qanunvericilikdə müəyyənləşdi- rilməsi də labüddür. Belə ki, abstrakt norma nəzarəti qaydasında qaldırılan işin predmetini bütövlükdə akt təşkil etdiyi halda, konkret norma nəzarəti çərçivəsində baxılan mübahisənin pred- metini aktın konkret işdə tətbiq olunan hissəsi təşkil edir. Norma nəzarətinin hüquqi müstəvisi məhkəmə icraatının növündən və nəzarətin xarakterindən asılı olur. Məhkəmə icra- atının digər növlərində yalnız konkret nəzarət həyata keçirildiyi halda, inzibati məhkəmə icraatında həm konkret, həm də abstrakt nəzarət həyata keçirilir. Konkret norma nəzarəti kons- titusion hüquqları və qanunla qorunan mənafeləri pozulan şəxsin məhkəməyə müraciəti əsasında konkret işdə tətbiq olunan və ya 134 Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin seçilmiş qərarları. III cild. Bakı, Zərdabi LTD, 2007, s.29 135 Бурков А.Л. Акты судебного нормоконтроля как источник администра- тивного права: Дисс. … канд. юрид. наук. Тюмень: Тюменский государствен- ный университет, 2005, с. 15 95 tətbiq olunmalı olan konkret aktın konstitusiyaya uyğunluğunun yoxlanılmasını nəzərdə tutur. İnzibati proses çərçivəsində həyata keçirilən məhkəmə icraatının funksiyalarından biri də inzibati normaların təfsiridir. Hüquq normalarının yaradılması üçün istifadə olunan ayrı-ayrı ifadələrin dəqiq mənasının müəyyənləşdiriliməsi vasitəsi kimi təfsir böyük əhəmiyyətə malikdir. Məhkəmənin inzibati hüquqi mübahisəni həll edən qərarında hüququn qüvvəsi onun bəzi göstərişlərinin məzmununun və qüvvəsinin izah olunması vasitəsilə təmin olunur. Hüquqi tənzimləmənin bütün mərhə- lələrində hüququn subyektləri məhkəmə təfsirindən istifadə edə bilir. İnzibati hüquq normasının təfsiri onun məzmununun, onda ifadə olunmuş dövlət iradəsinin müəyyənləşdirilməsi üçün həyata keçirilən fəaliyyət olub, rəsmi və qeyri - rəsmi formada, bir neçə üsulla həyata keçirilə bilər: qrammatik, məntiqi, sistematik, tarixi-siyasi, xüsusi-hüquqi. R.F. İerinq haqlı olaraq göstərir ki, qanunverici filosof kimi düşünməli, kəndli kimi danışmalıdır ki, nitqi aydın və anlaşıqlı olsun 136 . R.Lukiç isə yazır ki, hüquqşünasın istifadə etdiyi əsas vasitə olan hüquq dilinin nə qədər dəqiqləşdirilməsinə cəhd olunsa da o, öz qəlizliyində qalır. Məhz bu səbəbə görə də müəllif hüququn təfsirinin hər zaman mühüm rola malik olduğunu göstərir. 137 Məhz təfsir vasitəsilə hüquqşünasın hüquq normasını yaradarkən istifadə etdiyi ayrı-ayrı ifadələrin dəqiq mənasını müəyyənləşdirmək olur. İnzibatı hüquq normalarının təfsiri onlarda təsbit olunan normativ göstərişlərin obyektiv və 136 Иеринг Р.Ф. Юридическая техника. Перевод с Немецкого Ф.С.Шендорфа. СПб., 1905, с. 86 137 Лукич Р. Методология права. М.: Наука, 1981, с. 280-281 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|