Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
120 müəllif bir tərəfdən mübahisənin kompleks xarakterini vurğu- layır, digər tərəfdən isə onun münaqişə ilə qarşılıqlı əlaqəsini forma ilə məzmun arasındakı əlaqə kimi xarakterizə edir. Halbuki, münaqişə mübahisənin sadəcə olaraq ilkin şərti kimi çıxış edə bilər. Beləliklə, münaqişə hüquqi anlamda mübahi- sənin meydana çıxmasının ilkin şərti ola bilər. Lakin, bütün inzibati mübahisələr də münaqişə bazasında inkişaf etmir. Fikrimizcə, bütün mübahisələri münaqişə hesab etmək və inzibati mübahisəni həmişə sosial münaqişənin növü hesab etmək olmaz. Münaqişə tərəflərinin digər subyektlərin hərə- kətlərinə münasibəti hüquqi çərçivədə olub inzibati hüquqi mübahisənin yaranmasına da səbəb ola bilər, hüquqazidd formada müəyyən ictimai təhlükəli əməldə də təzahür edə bilər. Ədəbiyyatda münaqişə sosial subyektlərin tələbatından, maraq və məqsədlərindən, eləcə də sosial statuslarından və funksiyalarından irəli gələn ziddiyyətlərlə şərtlənən əks hərəkətləri ilə xarakterizə olunan sosial qarşılıqlı əlaqələrin tiplərindən biri kimi müəyyən olunur 178 . Akademik R.Ə.Meh- diyev haqlı qeyd edir ki, vətəndaşların azadlıqlarını məhdud- laşdıran, insanın fərdi muxtariyyətini, onun niyyət və tələbatının sərbəst ifadə və təmin edilməsi imkanlarını buxovlayan və əzən şərait yarandıqda münaqişələr meydana çıxır 179 . A.B. Zelentsov inzibati münaqişəni xarakterizə edərkən “konstruktiv hüquqi münaqişə” anlayışını müəyyyənləşdirir və onu inzibati müba- hisə hesab edir 180 . 178 Социальные технологии. Толковый словарь / Отв. ред. В.Иванов. М.: Белгород: Луч - Центр социальных технологий, 1995, с. 61 179 Mehdiyev R.Ə. Fəlsəfə: Dərs vəsaiti. Bakı: Şərq-Qərb, 2010, s. 346 180 Зеленцов А.Б. Конфликты в управлении и управление конфликтами: опыт комплексного исследования предмета н форм административной юрисдикции. М.: РУДИ, 2001, с. 106 121 Hesab edirik ki, münaqişə bir qayda olaraq onun sub- yektlərinə münasibətdə konstruktiv xüsusiyyət daşıya bilməz. Sadəcə onun inkişafının hər hansı bir mərhələsində tərəflər mübahisənin konstruktiv həlli barədə qərara gələ bilərlər. Hüquq haqqında mübahisənin hüquqi münaqişənin növlə- rindən biri olmasına dair yanaşmanı dəstəkləyən İ.M.Zaytsev də hüquq haqqında mübahisəni hüquqi münaqişə anlayışı vasitəsilə müəyyənləşdirir və onu maddi və müvafiq prosessual hüquq arasındakı zəruri birləşdirici həlqə kimi qiymətləndirir. 181 Müəlliflərdən N.N.Tarusina İ.M.Zaytsevin bu konsepsi- yasındakı ziddiyyətlərə diqqət yönəldərək yazır ki, hüquq haq- qında mübahisə tənzimləyici hüquq münasibətləri, digər tərəf- dən isə mühafizəedici hüquq münasibətidir. O, hüquq haqqında mübahisəni “ziddiyyət”, “münaqişə” adlandırır və hüquqi müba- hisəni deviant (ümumqəbul olunmuş normalardan kənara çıxan) davranışa aid edir 182 . Fikrimizcə, N.N.Tarusinanın da mövqeyi müəyyən dərə- cədə ziddiyyətlidir. Hesab edirik ki, hüquqi mübahisə - mümkün hüquqauyğun davranış çərçivəsini formalaşdırır, müəyyən edilmiş prosedur qaydalardan kənara çıxdıqda isə deviant olur. Bu anlamda inzibati mübahisə inzibati orqanların hüquqazidd hərəkətlərindən (aktlarından) müdafiə üçün istifadə olunan hüquqi vasitədir. Mübahisə münaqişəli davranış forması kimi bu halda pozitiv mühafizəedici istiqamətə malik olub, inzibati hüquq münaqişəsinin ikili xarakterini əks etdirir. 181 Зайцев И.М. Сущность хозяйственных споров. Саратов: Изд-во Саратовского ун-та, 1974, с. 20 182 Тарусина Н.Н. О теоретических предпосылках исследования понятия “спор о праве” / Проблемы защиты субъективных прав и советское гражданское судо- производство. Ярославль: Ярославский гос. ун-т, 1981, с. 65-68 122 Şübhəsiz ki, hüquqi mübahisənin yaranması münaqişəli halın tərəflərinin faktı dərk etməsini və qiymətləndirməsini ehtiva edir. Buna baxmayaraq hüquq haqqında mübahisəni müəyyən psixoloji fonda ideyaların qarşıdurması kimi yox, müəyyən prosessual normalara əsasən irəli sürülən etiraz və tələblərin mübadiləsi kimi başa düşmək lazımdır. İnzibati mübahisə hüquq, vəzifə, qanunla qorunan mənafelər barədə inzibati aktların, hərəkətlərin (hərəkətsizliyin) hüquqiliyinə aid fikir ayrılığında ifadə olunan konstruktiv hüquqi münaqişədən irəli gələ bilər. Hüquqi mübahisələrə “münaqişəli” yanaşma onun “maddi və “prosessual” nəzəriyyələr çərçivəsində birmənalı şərhinin qarşısını ala bilən inteqrativ konsepsiyanın hazırlanmasına səbəb ola bilər. Buna görə hüquqi mübahisənin tədqiqində onun subyektiv və obyektiv tərəflərini birgə nəzərdən keçirmək fikrimizcə, daha məqsədəuyğundur. Qeyd edək ki, inzibati hüquq münasibətlərinin tərəfləri arasında yaranan istənilən narazılığı mübahisə hesab etmək olmaz. Bu narazılıq inzibati məhkəməyə rəsmi qaydada təqdim olunan inzibati iddiada öz əksini tapdıqda inzibati mübahisə yaranır. Fərdlər arasındakı ünsiyyətin xüsusiyyətlərindən biri qarşılıqlı anlayışın əldə olunması və konkret problemlərin həlli yolunun müəyyənləşdirilməsi olduğundan mübahisə obyektiv zərurət kimi çıxış edir. Ədəbiyyatda sosial ünsiyyətdə mübahisə şəxsiyyətin sosiallaşma formalarından biri kimi qiymət- ləndirilir. 183 183 Зеленцова А.Б. Административно-правовой спор: вопросы теории. M., 2005,c.49 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|