Baxşiyeva nəRMİN ƏNVƏr qizi hüquq üzrə fəlsəfə doktoru İNZİbati HÜquqi MÜbahiSƏLƏR
Yüklə 2,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dualist yanaşmanın
123 Dualist yanaşmanın əsas ideyasına görə hüquq haqqında mübahisənin maddi aspektdə dərk olunması onun prosessual hüquqi anlamda dərkinə gətirib çıxarır və mübahisənin hər iki aspekti eyni bir mübahisəli münasibətə tətbiq oluna bilir. Bu yanaşmada hüquq haqqında mübahisə eyni zamanda iki tip (tənzimləyici və mühafizə-prosessual) hüquq münasibətindən irəli gələn təzahür kimi qiymətləndirilir. O, tənzimləyici müna- sibətlərdən meydana çıxır, məhkəməyə müraciət nəticəsində isə mühafizəedici-prosessual münasibətlərin yaranmasına səbəb olur. Bu cür yanaşma bir tərəfdən hüquq haqqında mübahisənin anlayışının vahidliyinin bölünməsinə, digər tərəfdən isə pro- sessual mübahisənin konsruksiyasının müstəqil hüquqi məz- mundan məhrum olmasına və yaxud prosessual mübahisənin elə səlahiyyətli orqanda baxılıb həll olunan maddi-hüquqi mübahisə kimi dərk edilməsinə səbəb olur. Y.B.Luparev inzibati hüquqi mübahisəni kompleks maddi- hüquqi və prosessual xarakterə malik olan, tərəflər arasında dövlət idarəetməsi sahəsindəki maraqların münaqişəsindən və ya dövlət hakimiyyət səlahiyyətlərinə malik olan orqanların və şəxslərin təşkilati hərəkətlərinin qanuniliyinə və əsaslılığına dair baxışların fərqliliyindən irəli gələn ziddiyyətlərin meydana çıxmasında ifadə olunan inzibati hüquq münasibəti kimi qiymətləndirir. 184 Dualist yanaşmanın nümayəndələrindən olan P.F.Yeli- seykin də hüquq haqqında mübahisənin yaranmasını maddi- hüquqi təzahür kimi yeni, mühafizə xarakterli maddi hüquq 184 Лупарев Е.Б. Административно-правовые споры. Дисс. … докт. юрид. наук. Воронеж, 2003, с. 14 124 münasibətlərinin yaranması ilə əlaqələndirir 185 . M.Ş.Aslanov da inzibati hüquqi mübahisəni maddi-prosessual inzibati hüquq münasibətlərinin kompleks tipi kimi qiymətləndirir. 186 Müəlliflərdən V.V.Butnev isə hüquq haqqında mübahi- sənin həm tənzimləyici, mühafizəedici, həm də prosessual hü- quq münasibətləri ilə eyniləşdirilməsinin əleyhinə çıxır. Onun nəzəriyyəsinə əsasən, hüquq haqqında mübahisə subyektlərin öz hüquq və qanunla qorunan mənafeləri barədə fikir ayrılığı, mübahisəli hüquq münasibəti isə mübahisənin predmetidir 187 . Gördüyümüz kimi, inzibati məhkəmə icraatının predmeti qanunvericilikdə öz təsbitini tapmasa da, elmdə diskussiya obyekti olaraq qalmaqdadır. Ədəbiyyatda elmi diskussiyaların predmeti olmasına baxmayaraq milli qanunvericilik və məhkəmə təcrübəsinə əsasən deyə bilərik ki, respublikamızda inzibati məhkəmə icraatının predmetini məhz inzibati mübahisə təşkil edir. Hüquqi mübahisənin növlərindən olan inzibati mübahisə inzibati aktlarla və ya hərəkətlərlə (hərəkətsizliklə) hüquqları, azadlıqları və ya qanuni mənafeləri pozulan şəxslərin öz müdafiə hüququnu həyata keçirmək vasitələrindən biridir. Bildiyimiz kimi, inzibati akt hüquqi aktın növlərindən biridir. Hüquqi akt isə hüquqi əhəmiyyətli nəticənin yaradılmasına yönələn iradə ifadəsidir 188 . İradə ifadəsinin hüquqi əhəmiyyətli 185 Елисейкин П.Ф. Процессуальное понимание спора о праве и его критика // Проблемы защиты субъективных прав и советское гражданское судопроизвод- ство. Ярославль: Ярославский гос. ун-т, 1981 с. 7-16 186 Aslanov M.S. İnzibati hüquqi mübahisənin əlamətləri / Qloballaşan cəmiyyətdə hüquq elminin aktual problemləri” mövzusunda elmi-praktiki konfransın materialları. Bakı, 2009, s. 25 187 Бутнев В.В. Спор о праве / Проблема защиты субъективных прав и советское гражданское судопроизводство. Сборник науч. тр. Ярославль, 1981, с. 45 188 Reisoğlu S. Borclar hukuku genel hükümler. 20. Bası. İstanbul: Beta, 2008, s. 44 125 nəticəyə səbəb olması üçün bu nəticə hüquqla tənzimlənməlidir. Fərdlər öz iradələrinə əsasən, hüquq normalarına zidd olan nə- ticəni müəyyənləşdirə bilməzlər. Yalnız elə davranışlar hüquqi əhəmiyyətli nəticəyə səbəb olur ki, onlar öncədən hüquqla tən- zimlənmiş olsun və hüquq normasında onların meydana çıxması üçün imkan nəzərdə tutulsun. Hüquqi mübahisəyə xas olan konstruktiv təbiət inzibati hüquqi mübahisənin hüquqmüdafiə, hüquqbərpa, nəzarət, in- formasiya və s. kimi funksiyalarında özünü biruzə verir. İnzibati - hüquqi mübahisə dedikdə, maddi-prosessual inzibati hüquq münasibətlərinin elə bir kompleks tipi nəzərdə tutulur ki, tərəflər arasında dövlət idarəçiliyi prosesində meydana çıxan konfliktlər nəticəsində yaranan ziddiyyətlərin mövcudluğu və ya qanun- çuluğa olan baxışların üst-üstə düşməməsi ilə xarakterizə edil- sin 189 . İnzibati hüquqi mübahisə subyektlərin arasındakı münasi- bətlərin elə növüdür ki, burada tərəflər arasında hüquqi əhəmiy- yətli ziddiyyətlər mövcud olur. Bu ziddiyyətlər mübahisə sub- yektlərini arzu olunan nəticəyə nail olmağa aparan hüquqi fakt- ların mövcud olub-olmamasına dair biri-birini qarşılıqlı şəkildə istisna edən yanaşma tərzlərində ifadə olunur. Qeyd edək ki, inzibati mübahisənin xüsusi hüquqdan ya- ranan mübahisələrdən mühüm fərqi iki məqamda ifadə olunur: maddi (mübahisənin məzmunu) və prosessual (müdafiə vasi- təsi). Mübahisənin hüquqi təbiətinə təsir edən maddi - hüquqi şərtlər onun məzmununu təşkil edir. Əgər prosessual müna- sibətlərlə xüsusi hüquq münasibətləri (mülki-hüquqi, ailə, 189 Aslanov M.S . İnzibati – hüquqi mübahisənin əlamətləri / “Qloballaşan cəmiyyətdə hüquq elminin aktual problemləri” mövzusunda elmi-praktiki konfransın materialları. Bakı, 2009, s. 25 Yüklə 2,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|