140
A a
“Əxlaq tərbiyəsi” mövzusuna həsr olunmuş seminar məşğələ-
sində müəllim, mühazirədə çatdıra bilmədiyi məsələləri müstəqil
işlərin təşkili yolu ilə öyrətməli və bu yolla tələbələri dahi şairin pe-
daqoji irsinə, o cümlədən, əxlaqi görüşlərinə maraq oyatmağa çalış-
malıdır. Bu işdə sərbəst işlərin təşkili də əhəmiyyətli rol oynaya
bilər. “Əxlaq tərbiyə”si mövzusu ilə bağlı müəllim aşağıdakı sərbəst
işlərin yerinə yetirilməsini təklif edə bilər:
1.
N.Gəncəvi insanın mənəvi saflığı haqqında
2.
“Xəmsə”də insanpərvərlik ideyaları
3.
Əməksevərlik haqqında N.Gəncəvinin fikirləri
4.
N.Gəncəvinin əsərlərində həmrəylik, birlik məsələləri
5.
Dostluq və yoldaşlıq haqqında N.Gəncəvinin fikirləri
6.
“Xəmsə”də vətənpərvərlik ideyaları
7.
N.Gəncəvi poeziyasında düzlük və doğruçuluq
8.
Halallıq haqqında N.Gəncəvinin fikirləri
9.
“Xəmsə”də namusluluq – yüksək əxlaqi keyfiyyət kimi
10.
Sadəlik və təvazökarlıq haqqında N.Gəncəvinin fikirləri
11.
N.Gəncəvi poeziyasında mənfi əxlaqi sifətlərin ifşası
Tərbiyə nəzəriyyəsinin öyrədilməsi prosesində N.Gəncəvinin
pedaqoji görüşlərinə müraciət baxımından daha geniş imkanlara
malik mövzulardan biri də “Əmək tərbiyəsinin ümumi məsələlə-
ri”dir. “Məktəb pedaqogikası” dərsliyində bu mövzuya ayrıca fəsil
(XXIV fəsil) həsr olunmuş, burada müəllif – prof. N. Kazımov əmə-
yin iqtisadi, sosial, əxlaqi, fizioloji, psixoloji, idrak və tərbiyəvi
mənasına xüsusi diqqət yetirmiş, həmin məsələlərin şərhi zamanı
atalar sözünə, “Kəlilə və Dinmə”yə, Azərbaycanın böyük mütəfək-
kiri N.Tusiyə, türkmən şairi Məhdimqulu Fəraqiyə isinad etdiyi
halda, N.Gəncəvini yada salmamışdır. Halbuki, N.Gəncəvinin peda-
qoji görüşləri sistemində əmək tərbiyəsi ilə bağlı ümumi məsələlər,
o cümlədən, əməyin insan həyatındakı rolu, onun sosial, iqtisadi,
əxlaqi, fizioloji, psixoloji və tərbiyəvi mənası haqqındakı fikirləri
mühüm yer tutur.
Müəllimlərə kömək məqsədilə qeyd olunan mövzunun
(“Əmək tərbiyəsinin ümumi məsələləri”) tədrisi zamanı dahi şairin
141
A a
müvafiq fikirlərindən istifadənin bəzi imkan və yollarını burada
xüsusi qeyd etməyi məqsədəuyğun hesab edirik. Mövzunun öyrədil-
məsinə həsr olunan mühazirədə müəllim əməyin iqtisadi, sosial,
əxlaqi, fizioloji, psixoloji, idrak və tərbiyəvi mənası haqqında proq-
ram materialının şərhi zamanı dahi şairin fikirlərinə istinad edir.
“Dahi şair-pedaqoq” N.Gəncəvi şəxsiyyətin formalaşmasına
təsir edən amillər sırasında əməyə necə qiymət verirdi?” – sualı ilə
auditoriyaya müraciət edən müəllim, tələbələrin əvvəlki mühazirə-
lərdə, xüsusi olaraq, “Şəxsiyyətin formalaşması mərhələləri” möv-
zusunda qazanılan biliklərini yada salır. Suala verilən cavabları
ümumiləşdirib sistemə salaraq, müəllim qeyd edir ki, “Təbiətin
dialektikası” əsərində insanı əmək yaratmışdır” fikrini irəli sürən
alman alimi F.Engelsdən hələ səkkiz əsr əvvəl dahi Nizami yazırdı:
Hər halda sən çalış, həyat əməkdir,
Cənnət kahıllığı nəyə gərəkdir? (4, 126)
“Həyat – əməkdir”, – deyən şairin əqidəsinə görə, insan yalnız
halal əməyi, böyük zəhməti hesabına cəmiyyətdə yüksək mövqe
tutub, şan-şöhrət sahibi ola bilər. Həyatdakı bütün çətinliklərə insan
öz yorulmaz əməyi sayəsində qalib gələ bilər:
Əməkdir insanı ucaldan inan,
Əməklə çıxarsan fırtınalardan. (yenə orada, səh.127)
“Şöhrətə zəhmətilə ucalıbdı ərənlər”, – deyən şair başa salır
ki, insanın sosial-iqtisadi həyatının əsasını əmək, böyük zəhmət
təşkil edir. İnsan zəlillikdən qurtarıb firəvan həyata qovuşmaq istə-
yirsə, hər əzaba qatlaşmağı bacarmalıdır:
Köləlik zəncirini zillətsiz atmaq olmaz,
İztirabsız, əzabsız şərəfə çatmaq olmaz.
Təbiət gümüşünü əridərək əzabla,
Qızıla döndərərsən onu gərək əzabla.
142
A a
Əzaba qatlaşmaqla hər niyyətə çatarsan,
Zəlillikdən qurtarıb ülviyyətə çatarsan. (75,98)
İnsanı ağır zəhmətə qatlaşmağa çağıran böyük şair-pedaqoq,
eyni zamanda başa salır ki, ən ağır əməyin, əzabın, zəhmətin sonu
rahatlıqdır, şadlıqdır:
Zülmətli gecələrdə qatlaş ağır zəhmətə,
Mərhəmətin, şəfqətin nuru yağır zəhmətə...
Zəhmət fəryad deyildir, bir şadlıqdır insana,
Zəhmətinin axırı rahatlıqdır insana. (yenə orada, səh.93)
Göründüyü kimi, şairin fikrincə, halal zəhmət insanı fira-
vanlığa, şadlığa, rahatlığa, şan-şöhrətə çatdırmaqla yanaşı, onun əx-
laqını saflaşdırır, onda mərhəmət və şəfqət hissləri oyadır. Ona görə
də insan yalnız “öz halal zəhmətilə”, “namuslu insan” adı qazanma-
ğa çalışmalı, “zəhmət tikanı” onu “qanına qəltan” etsə də, tez usan-
mamalı, dilənçilik yolunu tutmamalıdır:
Qana qəltan etsə də səni zəhmət tikanı,
Çalışmaqdan usanma, işə alışdır canı.
Öz halal zəhmətinlə namuslu insan sayıl,
Hər yetənə alçalma, əl açıb olma sayıl.
(yenə orada, səh.90)
“Hər zəhmət sonunda bir səadət var”, – deyən dahi şairin fik-
rincə, insan xoşbəxt həyat sürmək istəyirsə, dəyanətli və dözümlü
olmalı, ən ağır yükün altına girməyi bacarmalıdır:
Xoşbəxt odur dözümə ləyaqəti var onun,
Ağır yükə qatlaşmaq dəyanəti var onun. (4,129)
“Vaxtı boş keçirmə qələm al ələ, zəhmət çək, dünyada bilik
kəsb elə” məsləhətini verən dahi Nizaminin fikrincə, əmək, halal
zəhmət, əzmkarlıq, çalışqanlıq təkcə əxlaqi, sosial-iqtisadi məna
Dostları ilə paylaş: |