143
A a
kəsb etmir, eyni zamanda ağıl tərbiyəsinin zəruri şərtlərindən biri-
dir. İnsan nə qədər istedadlı olsa da, o gecə-gündüz çalışmasa, öz
biliyini zənginləşdirməsə, pas atan dənizə bənzəyər, istedad sönər,
nəticədə “saxsı qab satanlara” tay olar:
Çox iti zehinlər yatan oldular,
Axırda saxsı qab satan oldular.
(yenə orada)
“Çalış öz xalqının işinə yara, geysin əməlindən dünya zər-
xara” tövsiyəsini verən şair “Xosrov və Şirin” poemasında əməyin
ictimai-sosial əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirərək yazır:
Bacarsan hamınının yükünü sən çək,
İnsana ən böyük şərəfdir əmək.
Sən
də əldən düşüb yorulsan əgər,
Sənin də yükünü bütün el çəkər.
(4, 129)
“İsgəndərnamə” poemasında şair bir daha əməyin sosial əhə-
miyyətinə diqqəti cəlb edir, dünyanı “tarlaya”, insanları bir-biri
üçün çalışan “cütcüyə” bənzədir:
Hər şeyi özünçün əkmək nə yarar?
Dünyada hesabsız ruzi yeyən var!
Keçənlər zəhmətlə əkdiyi bağdan
Gələnlər meyvəni dərmiş hər zaman.
Keçənlər
çox şeydən əkmişdir bizə,
Biz də əkməliyik gənc nəslimizə.
Dünya bir tarladır, diqqətlə baxsaq,
Hamı bir-birinə cütcüdür ancaq.
(37,386)
Qeyd olunan misallardakı başlıca fikir və ideyaları ümumiləş-
dirən müəllim, N.Gəncəvinin əməyin iqtisadi, sosial, əxlaqi, psi-
xoloji, idrak və tərbiyəvi mənası ilə bağlı hikmətli kəlamlarından
tərbiyəvi nəticə çıxarmağı, ömrü boyu halal zəhməti ilə dolanan,
şahlara baş əyməyən, gecə-gündüz yorulmadan çalışan, hər əzaba
145
A a
özünə peşə seçərkən yüz ölçüb – bir biçsin. Başlıcası, hansı peşəni
seçirsə də, onun sirlərinə dərindən bələd olmağa çalışsın. Məsələn,
əgər həkim olmaq istəyirsənsə, “İsa mərifətli” olub xəstələrə şəfa
versin; insanların ölümünə bais olan həkimliyi özünə rəva bilməsin:
Fəqih
olsan əgər, itaətkar ol,
Hiylədən, riyadan daim kənar ol.
İsa mərifətli həkim ol, amma,
İnsanı öldürən bir həkim olma.
(74,65)
Peşəyönümü ilə əlaqədar mütəfəkkir-şairin öyrətmək istədiyi
həyat həqiqətlərindən biri də budur ki, hər bir insan gərək öz peşəsi
ilə məşğul olsun, bacardığı sənətin qulpundan yapışsın, “ayağını
yorğanına görə” uzatsın, gücü çatmayan, başı çıxmayan işin ağırlı-
ğını öz çiyninə qaldırmasın. Bu fikri əsaslandırmaq üçün müəllim,
“İsgəndərnamə” poemasından böyük fateh İsgəndərlə cavan əkinçi-
nin söhbətini misal göstərir. Bir gün İsgəndər səfər zamanı münbit
torpaqlı bir ərazidə boy-buxunlu, şir biləkli, başı “Kəyanlar tacı”na
layiq olan gənc bir oğlanla rastlaşır. İsgəndər oğlana bildirir ki, gö-
zəl bir gəncsən, bu torpaqla niyə əlləşirsən? Gözəl insanlar gözəl
işlərlə məşğul olmalıdır. Gəl, bu torpaqdan əl çək, istəsən, “sənə lap
şahlıq verərəm”. Ağıllı əkinçi oğlan İsgəndərin bu təklifinə belə
cavab verir:
Ey dünya alimi,
adil hökmdar,
Sənə ram olmuşdur xamlar, harunlar.
Bir
elə iş ver ki, hər peşəkar,
Qoymasın işindən onu avara.
Başqa
iş bilmirəm, əkinçiyəm mən,
Padşahlıq eləmək gəlməz əlimdən.
(37, 548)
“Əmək tərbiyəsinin ümumi məsələləri” mövzusunun tədrisi
ilə bağlı sərbəst işlərin siyashısına aşağıdakıları da daxil etmək
məqsədəuyğun olar: